Ιστορίες Πόλεων Εισαγωγικά: η Ιστορία Πόλεων (Urban History) Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Η Ιστορία Πόλεων στην Ελλάδα

Ιστορία Πόλεων (Urban History) Διεπιστημονικός κλάδος που μελετά το αστικό φαινόμενο στην ιστορική του διάσταση – Ο αστικός δομημένος χώρος ως προϊόν κοινωνικών διεργασιών – Άνθρωποι και δομημένος χώρος : αλληλεπιδράσεις και κοινή εξέλιξη Το πεδίο περιλαμβάνει ευρύτατη θεματική – Η δημογραφία του αστικού πληθυσμού: η συγκρότηση του αστικού πληθυσμού, τα ιδιαίτερα δημογραφικά χαρακτηριστικά του – Η οικονομία του αστικού χώρου: οικονομικές δραστηριότητες, η κατανομή τους στο χώρο, η συμβολή τους στη φυσιογνωμία του αστικού χώρου – Η κοινωνία της πόλης: κοινωνική διαστρωμάτωση του αστικού πληθυσμού και κατανομή στο χώρο, η συγκρότηση της φυσιογνωμίας των επιμέρους συνοικιών, κοινωνικός αποκλεισμός, κοινωνική κινητικότητα στην πόλη, χρήσεις και οικειοποίηση του χώρου της πόλης, δημόσιος και ιδιωτικός χώρος, η ακίνητη ιδιοκτησία και η κατανομή της – Η διοίκηση της πόλης: ζητήματα εξουσίας στην πόλη, οι τοπικές ελίτ, ο δημοτικός θεσμός – Ζητήματα πολεοδομίας και αρχιτεκτονικής: ο σχεδιασμός της πόλης και οι φορείς του, δίκτυα και υποδομές, συγκοινωνίες, αισθητικά ρεύματα και κατασκευαστική τεχνολογία – Ιδεολογικά ζητήματα: η πρόσληψη της πόλης, συμβολικές διαστάσεις του αστικού εξοπλισμού … – Ζητήματα γεωγραφίας, οικολογίας, ευρύτερων οικονομικών συνθηκών: η πόλη και το περιβάλλον της, αστικά δίκτυα, τοπικοί πόροι, ένταξη στο χώρο

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Ιστορίες μεμονωμένων πόλεων γράφονται από τοπικούς λογίους και άλλους στοχαστές τουλάχιστον από το Μεσαίωνα στην Ευρώπη Στη σύγχρονή μας εποχή η Ιστορία Πόλεων συγκροτήθηκε σταδιακά ως επιστημονικό πεδίο σπουδών και ερευνών από τον Μεσοπόλεμο Ποικίλες υπήρξαν οι αφετηρίες στις διάφορες χώρες Σε γενικές γραμμές, στην Ευρώπη και την Αμερική η πόλη ως αντικείμενο μελέτης προκάλεσε καταρχήν το ενδιαφέρον των κοινωνικών επιστημών τον 19 ο αι. Ο λόγος ήταν τα πρωτοφανή προβλήματα που δημιουργούσε η ταχύτατη αστικοποίηση και η απότομη επέκταση των πόλεων

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Στις ΗΠΑ η πόλη αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης κυρίως της Κοινωνιολογίας από τις αρχές του 20 ου αιώνα (Αστική Κοινωνιολογία – Urban Sociology) Ειδικότερα οι κοινωνιολόγοι της Σχολής του Σικάγο μελέτησαν συστηματικά από τη δεκαετία του 1920 τα φαινόμενα εγκληματικότητας, γκετοποίησης κ.λπ. στο Σικάγο και άλλες αμερικανικές πόλεις της εποχής Παραδείγματα έργων: – Robert E. Park, Ernest Burgess, Roderick McKenzie,The City, University of Chicago Press, 1925 – Louis Wirth, The Ghetto, University of Chicago Press, 1928 – Edward Franklin Frazier, The Negro Family in Chicago, 1932

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Την ιστορική προοπτική στη μελέτη των πόλεων εγκαινίασε στις ΗΠΑ ο ιστορικός Arthur M. Schlesinger Sr με τα έργα: – The Rise of the City , 1933 (12 ος τόμος της σειράς History of the American Life που εξέδωσε με τον Dixon Ryan Fox) – “The City in American History”, άρθρο στην Mississippi Valley Historical Review, 1940 O Schlesinger επηρέασε σημαντικά την ανάπτυξη της Ιστορίας Πόλεων στην Αμερική μετά τον Πόλεμο, καθώς ήταν καθηγητής στο Harvard και διηύθυνε δεκάδες διατριβές με αυτό το αντικείμενο Ο μαθητής του Richard Wade μελέτησε με μεγαλύτερο ιστορικό βάθος τη δημιουργία και ανάπτυξη των αμερικανικών πόλεων και εισήγαγε στοιχεία των κοινωνικών επιστημών στις ιστορικές μελέτες του – Richard Wade, The Urban Frontier: The Rise of Western Cities, (1959) – Richard Wade, Slavery in the Cities: The South, (1964)

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Τη δεκαετία του 1960 η Ιστορία Πόλεων στις ΗΠΑ πλησίασε περισσότερο την Κοινωνική Ιστορία (New Urban History) Σταθμός προς την κατεύθυνση αυτή ήταν το βιβλίο – Stephan Thernstrom, Poverty and Progress: Social Mobility in a 19 th Century City, 1964 Ο Thernstrom μελέτησε την εξέλιξη των εργατικών στρωμάτων του Newbury port στην περίοδο Καθιέρωσε ως αντικείμενο μελέτης την κοινωνική κινητικότητα και τους τρόπους για τη μελέτη αυτή (γεωγραφική και κοινωνική κινητικότητα), χρησιμοποιώντας και νέου τύπου πηγές (π.χ. τηλεφωνικοί κατάλογοι) Το βιβλίο έκανε μεγάλη αίσθηση στην Αμερική γιατί έδειξε ότι το «αμερικανικό όνειρο» ήταν ένας μύθος

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Στο πνεύμα της «Νέας Ιστορίας Πόλεων» οργανώθηκε το 1968 στο Πανεπιστήμιο Yale ένα μεγάλο συνέδριο με θέμα τη βιομηχανική πόλη του 19 ου αιώνα Τον τόμο που εκδόθηκε από το συνέδριο αυτό επιμελήθηκε ο Thernstrom μαζί με έναν άλλο ιστορικό και κοινωνιολόγο που επηρέασε σημαντικά τον κλάδο, τον Richard Sennet – Stephan Thernstrom & Richard Sennett (eds), Nineteenth Century Cities: Essays In The New Urban History, Yale 1969 O Sennet έστρεψε την ιστορία πόλεων και προς την πολιτισμική ιστορία, με σημαντικά έργα όπως : – Richard Sennet (ed), Classic Essays On The Culture Of Cities (1969) – Richard Sennet, The Uses of Disorder: Personal Identity & City Life (1970)

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Το 1974 ιδρύθηκε στις ΗΠΑ το περιοδικό Journal of Urban History Σήμερα είναι διμηνιαίο και αποτελεί ένα από τα ηγετικά περιοδικά του κλάδου Ξεχωριστή θέση στην αμερικανική βιβλιοπαραγωγή για την πόλη έχει το έργο του ιστορικού και φιλοσόφου της τεχνολογίας Lewis Mumford ( ): – Τhe Culture of Cities, 1938 – The City in History, its Origins, its Transformations, and its Prospects, 1961 Ο Mumford προβληματιζόταν κυρίως για την άνοδο της τεχνολογίας και την απώλεια του δεσμού με τη φύση στη σύγχρονη κοινωνία, αλλά στο έργο αυτό διερεύνησε με μεγάλο ιστορικό βάθος τη δημιουργία του αστικού πολιτισμού

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Η μελέτη της πόλης από κοινωνιολογική άποψη στην Αγγλία έχει ένα σπουδαίο πρόγονο : το μνημειώδες έργο του Charles Booth, Life and Labour of the People in London Ο Booth ξεκίνησε να μελετήσει τη φτώχεια πρώτα στις υποβαθμισμένες συνοικίες του East End και δημοσίευσε το πρώτο έργο του το 1889 Τελικά μελέτησε και χαρτογράφησε όλη την πόλη καταλήγοντας σε ένα έργο 9 τόμων που εκδόθηκαν μεταξύ 1892 και 1897 Σημαντικό για τις θεσμικές όψεις της Ιστορίας Πόλεων υπήρξε επίσης το έργο του νομικού F. E. Maitland, Township and Borough (1898), που μελέτησε το θεσμικό και νομικό πλαίσιο των μεσαιωνικών πόλεων Απόσπασμα χάρτη του Λονδίνου από το έργο του Booth, Με κόκκινο οι εύπορες περιοχές, με μαύρο οι φτωχότερες και «ημι-εγκληματικές»

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Η Ιστορία των Πόλεων αναπτύχθηκε στην Αγγλία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Τα πρώτα εξειδικευμένα έργα ήταν αυτά του ιστορικού Asa Briggs τη δεκαετία του 1950 – Asa Briggs, History of Birmingham, Borough and City, , Οξφόρδη 1952 – Asa Briggs, Victorian Cities, Λονδίνο 1963 Το πρώτο αποτέλεσε υπόδειγμα για μονογραφίες αφιερωμένες σε μία πόλη, ενώ το δεύτερο εξέταζε παράλληλα 5 αγγλικές πόλεις και μια αυστραλιανή, υιοθετώντας τη συγκριτική προοπτική του Wade Τη στροφή στα ενδιαφέροντα της Κοινωνικής Ιστορίας σηματοδοτεί το έργο του : – H. J. Dyos, Victorian Suburbs: a Study of the Growth of Camberwell Tο έργο μελετούσε τη δημιουργία και εξέλιξη των νότιων προαστίων του Λονδίνου

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Για τον Dyos, η Ιστορία πόλεων πρέπει να προσπαθεί να συλλάβει την πόλη στην ολότητά της Έγινε ο πρώτος καθηγητής Ιστορίας Πόλεων στο Πανεπιστήμιο του Leicester και γύρω του συγκροτήθηκε η Ομάδα της Ιστορίας Πόλεων (Urban History Group), που ίδρυσε το 1985 το Κέντρο Ιστορίας Πόλεων (Urban History Center) του Πανεπιστημίου του Leicester, ένα από σημαντικότερα ερευνητικά κέντρα για τον κλάδο της Ιστορίας Πόλεων Στο περιβάλλον αυτό εκδόθηκε από το 1974 το περιοδικό Urban History Yearbook, που μετονομάστηκε το 1992 σε Urban History, από τα ηγετικά περιοδικά του χώρου σήμερα

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Η Ιστορία Πόλεων ακολούθησε την εκθετική ανάπτυξη της Κοινωνικής Ιστορίας στην Αγγλία επικεντρώνοντας, για τη σύγχρονη εποχή, στα λαϊκά στρώματα και γειτονιές και το κοινωνικό περιθώριο Συγχρόνως αναπτύχθηκε το ενδιαφέρον για την προ-βιομηχανική πόλη Το Πανεπιστήμιο του Cambridge εξέδωσε το 2000 την πολύτομη, μνημειώδη «Ιστορία των Πόλεων της Βρετανίας», επιτομή των ως τότε ερευνών The Cambridge Urban History of Britain. Vol. I: D. H. Palliser (ed.), Vol. II: Peter Clark (ed.), Vol. III: M. J. Daunton (ed.), Υπό την ώθηση του Κέντρου Ιστορίας Πόλεων του Leicester ιδρύθηκε το 1990 ο Ευρωπαϊκός Σύλλογος Ιστορικών της Πόλης (European Association of Urban Historians)

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Στη Γαλλία, παρά την ανάπτυξη της Κοινωνιολογίας από τον 19 ο αιώνα (Auguste Comte, Emile Durkheim) η πόλη δεν απομονώθηκε ως αντικείμενο μελέτης Στην ιστορία συνέβη κάτι ανάλογο, καθώς αναπτύχθηκε θεαματικά ιδιαίτερα από τον Μεσοπόλεμο κάτω από την επιρροή της λεγόμενης «Σχολής των Annales» Στον ευρύ χώρο της Οικονομικής και Κοινωνικής ιστορίας που προωθούσε αυτή η Σχολή υπήρξαν πολλές ιστορίες πόλεων, αλλά σε αυτές η πόλη αποτελούσε απλώς το σκηνικό των εξελίξεων που διαδραματίζονταν εντός της Αποφασιστική ώθηση στην ανάπτυξη του πεδίου με τη σύγχρονη μορφή του έδωσε η διατριβή του : – Jean Claude Perrot, Genèse d’une ville moderne : Caen au XVIIIe siècle (1975) Έργο μνημειώδες, καταπιάστηκε με την ανάλυση όλων των όψεων της ανάπτυξης της πόλης, παρακολουθώντας ανθρώπους και χώρο σε κάθε επίπεδο

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Επόμενος σταθμός στην ανάπτυξη της Ιστορίας Πόλεων στη Γαλλία αλλά και στην Ευρώπη ήταν το έργο του Bernard Lepetit O Lepetit επεξεργάστηκε θεωρητικά ζητήματα για την πόλη και την ιστορία της και επέμεινε ιδιαίτερα στη σημασία της συνεργασίας της ιστορίας με τις κοινωνικές επιστήμες για τη μελέτη της πόλης Χαρακτηριστικά έργα του Bernard Lepetit – Les villes dans la France moderne ( ), Παρίσι 1988 – Temporalités urbaines (σε συνεργασία με Denise Pumain), Παρίσι 1993 Η γαλλική Εταιρεία Ιστορίας Πόλεων (Société Française d’Histoire Urbaine) ιδρύθηκε το 1998 και από το 2000 εκδίδει το περιοδικό Histoire Urbaine Στα κυκλοφόρησαν οι πέντε τόμοι της Histoire de la France Urbaine υπό τη διεύθυνση του ιστορικού George Duby, που κάλυψαν το διάστημα από την αρχαία έως τη σύγχρονη πόλη στη Γαλλία

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Στη Γερμανία αντικείμενο μελέτης κυρίως νομομαθών και φιλοσόφων αποτέλεσαν από τον 19 ο αιώνα οι θεσμοί της μεσαιωνικής πόλης (συντεχνίες κ.λπ.) Στις αρχές του 20 ου αι., εποχή ανάπτυξης της γερμανικής Ιστορικής Σχολής των Οικονομικών και της Κοινωνιολογίας, η πόλη έγινε αντικείμενο μελέτης μεγάλων στοχαστών όπως ο Max Weber, ο Werner Sombart, ο Georg Simmel και ο Ferdinand Tönnies Απασχόλησαν στη φάση αυτή κυρίως οι οικονομικές λειτουργίες της πόλης, η δημιουργία της αγοράς O Βέμπερ έγραψε ένα έργο για την πόλη γύρω στα που μετά θάνατο ενσωματώθηκε στο μεγάλο έργο του Οικονομία και κοινωνία - Η πόλη (Wirtschaft und Gasellschaft: Die Stadt), 1924 Ο Georg Simmel προβληματίστηκε για την επίδραση της μεγάλης πόλης στις νοοτροπίες των ανθρώπων (Die Großstadt und das Geistesleben – Η μεγάλη πόλη και η πνευματική ζωή, 1903) Η ιστορία των πόλεων αναπτύχθηκε στη Γερμανία από τον Μεσοπόλεμο υπό την ισχυρή επίδραση των συμβολών αυτών των κοινωνικών επιστημόνων Max Weber και Georg Simmel

Προέλευση και εξέλιξη του κλάδου Μια θεωρία για τη διαμόρφωση του δικτύου των πόλεων, τη θεωρία των κεντρικών θέσεων, διατύπωσε ο γεωγράφος Walter Christaller, μελετώντας τις πόλεις της Νοτιοδυτικής Γερμανίας Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι πόλεις κατανέμονται στο χώρο και ιεραρχούνται με βάση τα αγαθά και τις υπηρεσίες που προσφέρουν στον περίγυρό τους Μεταπολεμικά, η Ιστορία Πόλεων στη Γερμανία επανασυνδέθηκε με την παράδοση των κοινωνιολόγων και αναπτύχθηκαν εμπειρικές έρευνες της αστικής κοινωνίας Το 1970 ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο του Μύνστερ το Ινστιτούτο Συγκριτικής Ιστορίας του Αστικού Φαινομένου (Institute fur vergleichende Städtegeschichte)

Η Ιστορία Πόλεων στην Ελλάδα Στην Ελλάδα διαμορφώνεται από τον 19 ο αιώνα μια παράδοση συγγραφής ιστοριών για τις σημαντικές πόλεις της χώρας από τοπικούς λογίους Η παλαιότερη ιστορία της Αθήνας γράφηκε ήδη στο τέλος του 18 ου αιώνα (από τον Ιωάννη Μπενιζέλο, προύχοντα της πόλης) Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε έως πρόσφατα Στη μεταπολεμική περίοδο με την ιστορία της Αθήνας ασχολήθηκαν κυρίως πολεοδόμοι και αρχιτέκτονες – Ι. Τραυλός, Η πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών, 1951 – Κ. Μπίρης, Αι Αθήναι από του 19 ου εις τον 20 ον αιώνα, 1966 Σημαντική ώθηση στη μελέτη του αστικού δικτύου και του αστικού φαινομένου έδωσε η ομάδα των Γάλλων γεωγράφων που μελέτησαν τον ελληνικό χώρο τη δεκαετία του 1960 και εξέδωσαν τον Οικονομικό και Κοινωνικό Άτλαντα της Ελλάδος (ΕΚΚΕ και ΕΣΥΕ, 1964)

Η Ιστορία Πόλεων στην Ελλάδα Η Ιστορία Πόλεων αναπτύχθηκε στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1980, στο πλαίσιο της ανανέωσης της ελληνικής ιστοριογραφίας Σημαντικά βήματα ήταν τα δύο συνέδρια που οργάνωσε η Εταιρεία Σπουδών Νέου Ελληνισμού ΕΜΝΕ- Μνήμων με αυτό το αντικείμενο, στα 1985 και 1997 Οι εισηγήσεις συγκεντρώθηκαν στους αντίστοιχους τόμους – Νεοελληνική Πόλη … (1985) – Η πόλη στους νεώτερους χρόνους… (2000) Σήμερα υπάρχουν πλέον «αστικές βιογραφίες», συλλογικοί τόμοι, μονογραφίες κ.λπ., για πολλές πόλεις της χώρας Σημαντική παραμένει η συμβολή αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων στο πεδίο, ενώ κοινωνιολόγοι, γεωγράφοι και άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες, στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ή σε πανεπιστήμια, μελετούν ζητήματα κοινωνικής κινητικότητας, κατανομής δραστηριοτήτων και φυσιογνωμίας γειτονιών κ.λπ.