Πανεπιστήμιο Βόλου Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης «Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Ιστορία και Πολιτισμός» Μάθημα 2ο (Μέση και Ύστερη Εποχή του Χαλκού) (Μινωϊκός – Υστεροκυκλαδικός πολιτισμός) Διδάσκουσα Φλώρα Καραγιάννη Δρ Αρχαιολόγος

Μετάβαση από την Πρώιμη στη Μέση Εποχή Χαλκού σχετική ομοιογένεια στο Αιγαίο έως ~2250BC στο τέλος της 3ης χιλιετίας (τέλος ΠΕΧ ΙΙ – αρχή ΠΕΧ ΙΙΙ) διαπιστώνεται ασυνέχεια, με στοιχεία ρήξης με το παρελθόν και κοινωνικής ανατροπής κυρίως στην νότια Ηπειρωτική Ελλάδα, και σε μικρότερο βαθμό και στις Κυκλάδες συρρίκνωση της κατοίκησης (μείωση του αριθμού των οικισμών, με παράλληλη συγκέντρωση των ανθρώπων σε λιγότερους οικισμούς) αλλαγή πολιτιστικών χαρακτηριστικών (ανεξάρτητα μακρόστενα οικήματα, μονόχωρα ή δίχωρα, συχνά με αψιδωτή απόληξη, απομονωμένα το ένα από το άλλο, και παράλληλη εξαφάνιση τύπων κεντρικών κτηρίων όπως οι οικίες με διαδρόμους) ερμηνείες των μεταβολών οφείλονται στην εμφάνιση ενός νέου πληθυσμιακού στοιχείου (πρώτα ελληνόφωνα φύλα) είναι αποτέλεσμα εσωτερικών ανακατατάξεων, και σχετίζονται περισσότερο με οικονομικά ή κοινωνικά φαινόμενα, καθώς πολλά από τα "νέα" στοιχεία μπορούν να εντοπιστούν μεμονωμένα σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου κατά τις προηγούμενες περιόδους

Μέση Εποχή Χαλκού Μεσοελλαδική 2100/2000 – 1700/1600 BC ME I 2100-1900 BC ME II 1900-1750 BC ME III 1750-1680/1600 BC Μεσοκυκλαδική -- Μεσομινωική ΜΜ ΙΑ 2100-1900 BC ΜΜ ΙΒ 1900-1800 BC ΜΜ ΙΙ 1800-1700 BC ΜΜ ΙΙΙ 1700-1600 BC Παλαιο- ανακτορική

Μεσοκυκλαδική Φυλακωπή Μήλου (Πόλη ΙΙ) ο πληθυσμός συγκεντρώνεται σε μία θέση ανά νησί, π.χ. Αγία Ειρήνη (Κέα), Φυλακωπή (Μήλος), Ακρωτήρι (Θήρα) επιμελημένη αρχιτεκτονική ανάπτυξη φροντίδα για την άμυνα (ύπαρξη κτιστών οχυρώσεων)

Μεσοελλαδική Λέρνα V σημαντικότερες θέσεις: Λέρνα Αργολίδας, Ασίνη Αργολίδας, Κολώνα στην Αίγινα, και Μυκήνες (Ταφικός Περίβολος Β). βασική οικιακή μονάδα: μακρύ ορθογώνιο κτήριο, ενίοτε αψιδωτό, με συγκεκριμένη διάταξη ανεξαρτησία της οικιακής μονάδας, οριοθέτηση της "ιδιωτικής" περιουσίας Συχνά ευρήματα: εστίες/ φουρνάκια/ πάγκοι) Ασίνη

Στοιχεία οικονομίας της Πρώιμης και Μέσης Εποχής Χαλκού χρήση αρότρου (χρησιμοποίηση των βοοειδών για την ελκτική τους δύναμη) δίκτυα ανταλλαγών/ εμπορικών μηχανισμών (οψιανός από Μήλο, άργυρος από Λαύριο και Σίφνο, χαλκός από Λαύριο / κεραμική (π.χ. σαλτσιέρες Ηπειρωτικής Ελλάδας έχουν βρεθεί σε Κυκλάδες, Θεσσαλία, Μακεδονία, Τροία, Κρήτη), λίθινα αντικείμενα (μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία από τις Κυκλάδες στα ανατολικά παράλια της Αττικής), χρήση των μετάλλων γίνεται πιο συστηματική κατά την ΠΕΧ, ενώ κατά τη ΜΕΧ διαπιστώνονται τεχνολογικές καινοτομίες στη μεταλλουργία βασικά δίκτυα ανταλλαγών ή/και εμπορικών μηχανισμών

Μεταλλουργία στην Εποχή του Χαλκού χρησιμοποιείται χρυσός, χαλκός, άργυρος, μόλυβδος ο χαλκός χρησιμοποιείται σε κράμα (ορείχαλκος), αρχικά με αρσενικό και από τα μέσα της ΜΕΧ και εξής με κασσίτερο Μεταλλεία Λαυρίου / Κύθνου(χαλκός) / Σίφνου (άργυρος) προς το τέλος της ΜΕΧ και κυρίως κατά την ΥΕΧ χρησιμοποιούνται και άλλες πηγές, π.χ. η Χαλκιδική για διάφορα μέταλλα (χαλκό, άργυρο), το όρος Όθρυς στη Ν. Θεσσαλία για χαλκό, αλλά κυρίως διαπιστώνεται η εισαγωγή χαλκού από την Κύπρο και τη Μ. Ασία

Μεταλλουργία τεχνικές κοσμηματοτεχνίας ελασματοτεχνία (από ΠΕΧ) έκτυπη τεχνικές κοσμηματοτεχνίας ελασματοτεχνία (από ΠΕΧ) συρματερή (από ΠΕΧ) έκτυπη διακόσμηση (από ΠΕΧ) κοκκίδωση (από ΜΕΧ στην Κρήτη) χρυσοκολλητική (από ΜΕΧ στην Κρήτη) τεχνική Niello (τέλη ΜΕΧ / αρχή ΥΕΧ στην Ηπειρωτική Ελλάδα) κοκκίδωση και χρυσοκολλητική τεχνική Niello

Μεταλλικά αντικείμενα μικρά αντικείμενα που σχετίζονται με τον καλλωπισμό (βελόνες, λαβίδες, ξυράφια, ξέστρα) εργαλεία (σμίλες, πεπλατυσμένοι πελέκεις) όπλα (εγχειρίδια με ή χωρίς ράχη, αιχμές δοράτων) κοσμήματα μεταλλικά αγγεία (διαφόρων σχημάτων) προς το τέλος της ΜΕΧ εμφανίζονται τα ξίφη κατά την ΥΕΧ εμφανίζεται για πρώτη φορά θώρακας από φύλλα ορείχαλκου (θώρακας Δενδρών).

Η Μέση Εποχή του Χαλκού στην Κρήτη: Παλαιοανακτορική περίοδος Εμφάνιση των πρώτων ανακτορικών συγκροτημάτων (~2100-1900BC): Χειροποίητη κεραμική (πολύχρωμη/ ανάγλυφη διακόσμηση) (~1900-1800BC): Εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Κρήτη τροχήλατη κεραμική με ποικιλία σχημάτων

Η Μέση Εποχή του Χαλκού στην Κρήτη: Παλαιοανακτορική περίοδος (~1800-1700BC) "μητροπολιτική" V "επαρχιακή" κεραμική: τα ανακτορικά κέντρα παράγουν κατ’ αποκλειστικότητα συγκεκριμένες κατηγορίες αγγείων καμαραϊκή κεραμική: πολύχρωμη ή δίχρωμη κεραμική, κυρίως επιτραπέζια, με χαρακτηριστικότερα σχήματα τα ημισφαιρικά κύπελα (ωοκέλυφα, με πολύ λεπτά τοιχώματα), τα τροπιδωτά κύπελλα, τις πρόχους και τα γεφυρόστομα αγγεία η διακόσμηση είναι σύνθετη, ενώ ανθρώπινες μορφές εμφανίζονται μόνο σε τελετουργικά σκεύη, και αυτό σπάνια

Παλαιοανακτορική περίοδος: στοιχεία οργάνωσης του χώρου εγκατάλειψη πολλών μικρών ΠΜ οικισμών και συγκέντρωση σε προϋπάρχοντα μεγάλα κέντρα (π.χ. Κνωσός, Φαιστός, Μάλια) τελετουργικοί χώροι σε κορυφές λόφων ή βουνών ή σε σπήλαια κατασκευή δρόμων (ομοιώματα αμαξών) εμφάνιση κεντρικών κτηρίων με σύνθετη οργάνωση και λειτουργίες ("ανάκτορα"): μεγάλη έκταση και ύπαρξη αρχιτεκτονικών στοιχείων δομημένων με οργανωμένο τρόπο και μετρημένων με το μινωικό πόδα κεντρική αυλή, συνήθως με προσανατολισμό βορρά-νότου, στις τέσσερις πλευρές της οποίας αναπτύσσονται πτέρυγες με χώρους ορισμένης λειτουργίας η δυτική πτέρυγα ενσωματώνει τα ιερά, τις αίθουσες υποδοχής και τις αποθήκες η βόρεια απαρτίζεται από αίθουσες συμποσίων, επίσημων συνάξεων, προετοιμασίας και κατανάλωσης τροφής η νότια περιλαμβάνει εργαστηριακούς και αποθηκευτικούς χώρους τα διαμερίσματα διαμονής εκτείνονται στην ανατολική ή τη βόρεια πτέρυγα δυτική αυλή, συχνά με θεατρική κλίμακα

Παλαιοανακτορική περίοδος: στοιχεία οργάνωσης του χώρου κεντρική αυλή, με προσανατολισμό βορρά-νότου, στις τέσσερις πλευρές της οποίας αναπτύσσονται πτέρυγες με χώρους ορισμένης λειτουργίας η δυτική πτέρυγα ενσωματώνει τα ιερά, τις αίθουσες υποδοχής και τις αποθήκες η βόρεια απαρτίζεται από αίθουσες συμποσίων, επίσημων συνάξεων, προετοιμασίας και κατανάλωσης τροφής η νότια περιλαμβάνει εργαστηριακούς και αποθηκευτικούς χώρους τα διαμερίσματα διαμονής εκτείνονται στην ανατολική ή τη βόρεια πτέρυγα δυτική αυλή, συχνά με θεατρική κλίμακα ανάκτορο Κνωσού (Νεοανακτορική φάση)

Παλαιοανακτορική περίοδος

Παλαιοανακτορική περίοδος Κνωσός

Παλαιοανακτορική περίοδος "Θεατρική κλίμακα" Φαιστός

Παλαιοανακτορική περίοδος Μάλια: Συνοικία Μ (Quartier Mu)

Παλαιοανακτορική περίοδος Μάλια: Συνοικία Μ (Quartier Mu) πινακίδες / δελτάρια ιερογλυφικής σφραγίδες αιγυπτιάζον αγγείο

Παλαιοανακτορική περίοδος - Μάλια πέλεκυς από χλωρίτη ξίφος του "ακροβάτη" ξίφος με "μήλο" από ορεία κρύσταλλο

Παλαιοανακτορική περίοδος Αρχάνες: Οικίσκος των Αρχανών

Παλαιοανακτορική περίοδος: τελετουργίες σπήλαια Ιερά Κορυφής ιερά ενσωματωμένα στα ανακτορικά κέντρα ειδώλια Ιερό Κορυφής στο Γιούχτα

Παλαιοανακτορική περίοδος: γραφή ειδώλια Γραμμική Α Ιερογλυφική

Παλαιοανακτορική περίοδος: οικονομία γεωργία: εξημέρωση της ελιάς και της αμπέλου, μεταποίηση του ελαιολάδου (αρωματικά έλαια) κτηνοτροφία: έμφαση στην εκμετάλλευση των αιγοπροβάτων για το μαλλί (υφαντουργία) μεταποίηση εξαρτημένη εργασία και διανομή περισσεύματος μαζική και πιο τυποποιημένη παραγωγή "ειδικής" κεραμικής (Καμαραϊκή) μεταλλουργία λίθινα αγγεία δίκτυα ανταλλαγών γραπτές αρχειακές πηγές από την Ανατολή επιβεβαιώνουν σχέσεις (πινακίδες αναφέρουν την παρουσία Κρητών εμπόρων στην Ούγκαριτ (Ras Shamra) στα παράλια της Συρίας). Καστρί στα Κύθηρα η Κρήτη εισάγει: λίθινα και μεταλλικά αντικείμενα, σφραγιδόλιθοι από την Αίγυπτο, αλλά κυρίως πρώτες ύλες (ελαφαντόδοντο, κασσίτερος) η Κρήτη εξάγει: είδη πολυτελείας (π.χ. κεραμική, αρωματικά έλαια)