ΜΕΙΩΣΗ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΗ ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Σακελλαρίου Κίμων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Διατήρηση της πειθαρχίας. Συμβουλές για μείωση ανεπιθύμητων συμπεριφορών στο μάθημα. Πρόληψη ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Μεγιστοποίηση ωφέλιμου διδακτικού χρόνου - Πρωτόκολλα. Αντιμετώπιση ανεπιθύμητων συμπεριφορών (επίπεδα συστήματος Hellison). Λόγοι πειθαρχίας. Πειθαρχία και υπευθυνότητα.

ΑΥΞΗΣΗ ΩΦΕΛΙΜΟΥ ΧΡΟΝΟΥ-ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ-ΑΥΞΗΣΗ ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑΣ Όσο περισσότερο μειώνονται οι συμπεριφορές που διαταράσσουν το μάθημα τόσο περισσότερος χρόνος μπορεί να αφιερωθεί για μάθηση και βελτίωση των παιδιών. Όσο περισσότερο είναι ενταγμένα τα παιδιά στο μάθημα τόσο λιγότερο ανεπιθύμητες συμπεριφορές παρατηρούνται. Η μείωση των ανεπιθύμητων συμπεριφορών είναι άμεσα συνδεδεμένη με την αύξηση της υπευθυνότητας. Παιδιά με υψηλό βαθμό υπευθυνότητας, συμβάλλουν στην αύξηση του ωφέλιμου διδακτικού χρόνου και στην πιο ενεργή ένταξη των μαθητών στη διαδικασία της μάθησης.

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ Είναι ένας από τους σημαντικότερους στόχους των καθηγητών φ.α. την ώρα που διδάσκουν. Είναι ένας από τους σημαντικότερους δείκτες ενός επιτυχημένου μαθήματος. Είναι ίσως το κυριότερο μέλημα των καθηγητών φ.α.

ΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ Στηρίζονται σε παρατηρήσεις καθηγητών που έχουν πειθαρχημένους μαθητές. Στηρίζονται σε αποτελέσματα από την εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων, που στοχεύουν στη διατήρηση της πειθαρχίας ή και στην ανάπτυξη της υπευθυνότητας μέσα από το μάθημα φυσικής αγωγής.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Ταξινομούνται σε δύο γενικές κατευθύνσεις: Πώς προλαμβάνεται η εμφάνιση αυτών των συμπεριφορών. Αν παρουσιαστούν ανεπιθύμητες συμπεριφορές, πώς αντιμετωπίζονται.

ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ O προσεκτικός σχεδιασμός του μαθήματος. Η καλή οργάνωση του μαθήματος.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ, ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ Οι μαθητές να εντάσσονται όσο το δυνατόν περισσότερο σε κάποια μαθησιακή διαδικασία. Να ελαχιστοποιείται ο χρόνος που χρειάζεται για την οργάνωση του μαθήματος. Να ελαχιστοποιείται ο χρόνος που περιμένουν οι μαθητές να ασκηθούν.

ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΩΦΕΛΙΜΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ-ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ Στο μάθημα φ.α. υπάρχουν αρκετοί κανόνες που πρέπει να σέβονται τα παιδιά, όπως ότι δεν πρέπει να μιλάνε όταν διδάσκει ο καθηγητής, δεν πρέπει να ενοχλούν τους διπλανούς τους… Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι κανόνες (πρωτόκολλα) που αν ακολουθούνται μειώνουν τις πιθανότητες εμφάνισης προβληματικής συμπεριφοράς των μαθητών, και σώζουν πολύτιμο χρόνο, ο οποίος από χρόνος οργάνωσης του μαθήματος μπορεί να μεταβληθεί σε χρόνο διδασκαλίας.

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ Είναι προκαθορισμένοι τρόποι που θέλουμε να συμπεριφέρονται τα παιδιά στο μάθημά μας. Άλλα πρωτόκολλα αφορούν στην αντίδραση των μαθητών, στο σήμα του γυμναστή για ξεκίνημα ή σταμάτημα μιας δραστηριότητας, το πώς μοιράζονται και επιστρέφονται οι μπάλες, τα σχοινάκια και άλλα υλικά, το πώς μοιράζονται τα παιδιά σε ομάδες, πώς μετακινούνται από ένα σταθμό σε άλλον… Πρωτόκολλα που αφορούν στον τρόπο που μπαίνουν και βγαίνουν στο μάθημα τα παιδιά.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΩΝ (1) Εξηγούμε στα παιδιά το λόγο για τον οποίο ακολουθούμε αυτό το πρωτόκολλο (για να μεγιστοποιήσουμε τον ωφέλιμο χρόνο διδασκαλίας). Πρακτική εξάσκηση του πρωτοκόλλου σημαίνει ότι τα παιδιά κάνουν τόσες επαναλήψεις όσες χρειάζονται για να το μάθουν. Οι καθηγητές πρέπει να είναι πάντα υπομονητικοί με την πιθανή δυσφορία ή τις πιθανές ανακολουθίες που θα παρουσιάσουν κάποιοι μαθητές.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΩΝ (2) Η δυσκολία είναι να μάθουν τα παιδιά να εφαρμόζουν τα πρωτόκολλα. Ο καθηγητής θα πρέπει να ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα παιδιά (που έχουν χάσει κάποια μαθήματα ή είναι νέοι μαθητές) και να τους διδάξει τα πρωτόκολλα που ακολουθούν τα υπόλοιπα παιδιά. Για να τηρούν τα παιδιά τα πρωτόκολλα θα πρέπει να πεισθούν για την αξία τους.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΠΟΥ ΠΕΤΥΧΑΙΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΩΝ Σταθεροί (εννοούν αυτό που λένε). Όχι υστερίες και εκφοβισμοί. Σαφείς (και δεν επαναλαμβάνουν αυτό που λένε). Ταυτόχρονα θερμοί (ενδιαφέρονται για τους μαθητές). Πάντα απαιτούν να ακολουθούνται τα πρωτόκολλα συμπεριφοράς (αν είναι σταθεροί στις απαιτήσεις τους, τα παιδιά δεν παραβιάζουν τα πρωτόκολλα). Σε κάθε νέο μαθητή εξηγούν τα πρωτόκολλα. Πάντα υπενθυμίζουν το λόγο που χρησιμοποιείται το πρωτόκολλο.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΜΕ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΟΙΝΩΝ Η αποβολή από το μάθημα (απομάκρυνση από τη διαδικασία του μαθήματος για κάποιο χρονικό διάστημα και παραμονή σε κάποιο κοινό χώρο, έτσι ώστε το παιδί να παρακολουθεί το μάθημα). Ένα σύστημα ποινών είναι αποτελεσματικό όταν συμφωνούν σ’ αυτό καθηγητές, διευθυντής και γονείς.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΑΡΜΟΣΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ (Goyette, Dore, & Dion, 2000) Πρώτου βαθμού σοβαρότητας: αφηρημάδα, ομιλίες, καθυστερημένη άφιξη, συμμετοχή χωρίς αθλητικά ρούχα (23%). Δεύτερου βαθμού σοβαρότητας: φιλονικίες, παρενοχλήσεις, φασαρίες, αυθαίρετη αλλαγή δραστηριότητας, παραβίαση κανόνων με πρόθεση, σταμάτημα συμμετοχής (42%). Τρίτου βαθμού σοβαρότητας: καταστροφή υλικού, επιθετικότητα, άρνηση διδασκαλίας (35%).

ΣΤΟΧΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΠΕΙΘΑΡΧΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ (Hellison, 1985) Να βοηθήσει αρχικά τα παιδιά να καταλάβουν και να αναγνωρίσουν το λάθος τους. Να αρχίσουν να ελέγχουν τον εαυτό τους. Να μειώνουν σταδιακά την επανάληψη των ανεπιθύμητων ενεργειών. Να αρχίσουν να συμμετέχουν με ενδιαφέρον στο μάθημα φυσικής αγωγής. Τα επίπεδα του συστήματος του Hellison (1985) περιγράφονται παρακάτω:

ΕΠΙΠΕΔΟ 0: ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ Τα παιδιά είναι ανίκανα να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους. Μειώνουν. Εκφοβίζουν. Βρίζουν. Χτυπούν άλλα παιδιά.

ΕΠΙΠΕΔΟ 1: ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟΣ Ελάχιστο επίπεδο ένταξης. Τα παιδιά υπακούουν στο δάσκαλο χωρίς να ενοχλούν τους άλλους. Όμως, δεν συμμετέχουν ενεργά στο μάθημα.

ΕΠΙΠΕΔΟ 2: ΕΝΤΑΞΗ-ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Τα παιδιά συμμετέχουν δραστήρια στο μάθημα χωρίς να ενοχλούν τους άλλους. Δείχνουν ενδιαφέρον. Προσπαθούν πολύ.

ΕΠΙΠΕΔΟ 3: ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ Τα παιδιά ενθαρρύνονται να αναλάβουν την ευθύνη αυτών που μαθαίνουν. Σχεδιάζουν ή τροποποιούν από μόνα τους τα παιχνίδια, χορευτικές κινήσεις ή ασκήσεις.

ΕΠΙΠΕΔΟ 4: ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ Τα παιδιά βοηθούν και ενθαρρύνουν άλλα παιδιά, π.χ. προθυμοποιούνται να συνεργαστούν με κάποια παιδιά που δεν είναι καθόλου δημιουργικά.

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΤΟΥ Hellison Ο καθηγητής φυσικής αγωγής… Εξηγεί τα επίπεδα αυτά στην αρχή της χρονιάς. Κάνει πρακτική εξάσκηση ώστε τα παιδιά από ένα υποθετικό χαμηλό επίπεδο (ανευθυνότητα) να υιοθετήσουν τέτοια συμπεριφορά ώστε να μετακινηθούν ένα ή δύο επίπεδα παραπάνω. Στην αρχή της χρονιάς, ο γυμναστής αφιερώνει αρκετό χρόνο ώστε τα παιδιά να μάθουν ακριβώς σε ποιο επίπεδο ανήκει κάθε συμπεριφορά τους και ποιες συμπεριφορές πρέπει να υιοθετήσουν ώστε να μετακινηθούν από ένα χαμηλότερο επίπεδο σε ένα ψηλότερο. Εφαρμόζουν το σύστημα όποτε χρειάζεται.

ΛΟΓΟΙ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ: ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ Περιλαμβάνουν την ευχαρίστηση και ικανοποίηση, ενώ εκτελείται μια δραστηριότητα. Τα παιδιά πειθαρχούν γιατί ευχαριστιούνται στο μάθημα, μαθαίνουν νέες ασκήσεις και αυτό τους αρέσει, βρίσκουν το μάθημα συναρπαστικό.

ΛΟΓΟΙ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ: ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΓΙΑ ΑΛΛΟΥΣ Δηλώνουν σεβασμό στους άλλους και ικανοποίηση με την πρόοδο των συμμαθητών. Τα παιδιά πειθαρχούν γιατί σέβονται το δικαίωμα των άλλων στη μάθηση και θέλουν να βλέπουν τους συμμαθητές τους να προοδεύουν.

ΛΟΓΟΙ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ: ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑΣ Δηλώνουν συνέπεια και υπευθυνότητα ως άτομα. Τα παιδιά πειθαρχούν, γιατί θέλουν να είναι συνεπή με τον εαυτό τους και με τις αρχές τους.

ΛΟΓΟΙ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ: ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ Λαμβάνουν χώρα όταν υπάρχουν εσωτερικές πιέσεις για πράξη με σκοπό την αποφυγή αρνητικής αυτοαξιολόγησης και συναισθημάτων, όπως αμηχανία, ενοχή ή ντροπή. Τα παιδιά πειθαρχούν επειδή θα ντρέπονται και θα νιώθουν άσχημα με τον εαυτό τους αν δεν το κάνουν.

ΛΟΓΟΙ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ Αναφέρονται στη συμπεριφορά που καθορίζεται από εξωτερικές αμοιβές, συμμόρφωση σε κανόνες ή φόβο τιμωρίας. Τα παιδιά πειθαρχούν γιατί θα αποφύγουν τις ποινές ή γιατί πειθαρχώντας θα ανταμειφθούν.

ΚΑΝΕΝΑΣ ΛΟΓΟΣ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ Αναφέρεται σε συμπεριφορές χωρίς πρόθεση, όπου κυριαρχεί η αίσθηση του ανεξέλεγκτου. Τα παιδιά δεν κατανοούν τον λόγο για τον οποίο θα έπρεπε να πειθαρχούν.

ΠΕΙΘΑΡΧΗΜΕΝΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ Αν οι καθηγητές επιθυμούν πειθαρχημένους μαθητές και υπεύθυνους πολίτες, πρέπει να υιοθετήσουν παιδαγωγικά μοντέλα (όπως του Hellison) τα οποία αποβλέπουν στο να κατανοήσουν οι μαθητές τους λόγους πειθαρχίας στο μάθημα φυσικής αγωγής. Αν θέλουμε πιο πειθαρχημένους μαθητές και πιο υπεύθυνους πολίτες, θα πρέπει να υιοθετηθεί η εκπαιδευτική φιλοσοφία που δίνει έμφαση στη βελτίωση του κάθε μαθητή, με βάση τα προσωπικά του μέτρα και όχι τα μέτρα των άλλων (επικεντρώνεται στην πραγματική βελτίωση του μαθητή και όχι στο πώς να φαίνεται στους άλλους).

ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ Οδηγεί στην ανάπτυξη όλων των ικανοτήτων των μαθητών, φυσικών, κινητικών, πνευματικών, ψυχικών και κοινωνικών και τους βοηθάει να προσαρμοστούν πιο αποτελεσματικά όχι μόνο στους χώρους επίτευξης αλλά και στους κοινωνικούς χώρους. Τους βοηθάει όχι μόνο να πιστέψουν στον εαυτό τους, να παρακινηθούν και να αποδώσουν στα μαθήματα και στους χώρους άθλησης, αλλά και να αποδώσουν καλύτερα και στις κοινωνικές τους σχέσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Παπαϊωάννου, Α., Θεοδωράκης, Ι., & Γούδας, Μ. (2003). Για μια καλύτερη φυσική αγωγή. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Θεοδωράκης, Ι., Γούδας, Μ., & Παπαϊωάννου, Α. (2001). Ψυχολογική υπεροχή στον αθλητισμό. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.