Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ Μαρία Αμπατζή, 1ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο, Ε2, 2014-2015

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ Η Βυζαντινή αγιογραφία περιλαμβάνει τη φορητή εικόνα, την τοιχογραφία, το ψηφιδωτό και τη μικρογραφία, που κοσμεί χειρόγραφους κώδικες και βιβλία. Τα ψηφιδωτά, μέχρι την εικονομαχία, κυριαρχούσαν στην ιστόρηση των ιερών ναών, επειδή οι μικροσκοπικές ψηφίδες της χρωματισμένης υαλόμαζας, με την ανακύκλιση και αντανάκλαση του φωτός, αναδείκνυαν τα χρώματα λαμπερά και ζωηρά, δημιουργώντας μιάν υπερβατική ατμόσφαιρα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Ο χαρακτήρας της Ορθόδοξης αγιογραφίας είναι σεμνός, κατανυκτικός, με πνευματικό και όχι σωματικό κάλλος.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Ιδιότητες της Βυζαντινής αγιογραφίας Η Βυζαντινή αγιογραφία: Καταργεί το κοσμικό φως. Σε καμία Ορθόδοξη εικόνα δεν αποδίδεται σκιά. Όλα είναι φωτεινά και ευδιάκριτα. Καταργεί τον κοσμικό χώρο και χρόνο. Η εικόνα διατηρεί τα ιστορικά στοιχεία και πλαίσια αυτού που απεικονίζει, αλλά δεν δεσμεύεται από αυτό. Καταργεί την προοπτική. Δεν τηρείται η φυσική πράξη των πραγμάτων.

ΣΧΟΛΕΣ – ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΕΣ Η περίοδος της δυναστείας των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου (1261-1453) θεωρείται ο χρυσούς αιών της Βυζαντινής αγιογραφίας. Την εποχή αυτή διαμορφώνονται δυο Σχολές – Τεχνοτροπίες:

ΣΧΟΛΕΣ – ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΕΣ Α) Μακεδονική, που κυριαρχεί μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνος. Η Μακεδονική τεχνοτροπία χαρακτηρίζεται από έντονα χρώματα με πλατιά σαρκώματα και φωτίσματα. Τα σώματα διαγράφονται κάτω από τα ενδύματα. Η πτυχολογία είναι πλούσια και διακοσμείται με θεαματική λεπτομέρεια, ενώ παρατηρούνται ένταση, κίνηση, ελευθερία, πλούσια χρώματα και έντονη έκφραση της ψυχολογικής καταστάσεως των εικονιζόμενων προσώπων. Κύριος εκφραστής αυτής της τεχνοτροπίας υπήρξε ο Μανουήλ Πανσέληνος, που ανεδείχθη στο πρώτο ήμισυ του 14ου αιώνα.

ΣΧΟΛΕΣ – ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΕΣ Β) Κρητική, που ανθεί κατά τον 16ο αιώνα. Κύρια χαρακτηριστικά είναι οι σκοτεινότεροι προπλασμοί, κυρίως στα πρόσωπα, όπου χρησιμοποιείται, το καφέ και όχι το πράσινο χρώμα της μακεδονικής σχολής. Η τέχνη είναι απλή, λιτή, με μυστικό ασκητικό χαρακτήρα. Το φως είναι πλέον λιγοστό και μοιάζει να πηγάζει από κάποιο βάθος, στοιχείο που υποβάλλει στον θεατή αποφατισμό και βαθιά κατάνυξη. Κύριος εκπρόσωπος αυτής της τεχνοτροπίας είναι ο Θεοφάνης ο Κρής.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Η Εικονομαχία, στην  κυριολεξία ‘το σπάσιμο των εικόνων’, είναι μία από τις λίγες βυζαντινές λέξεις που χρησιμοποιούνται ακόμη στην Αγγλία και στην Ευρώπη. Το 726, από τα βάθη του Αιγαίου, μία μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη ανάγκασε την καυτή λάβα και τις μεγάλες σαν λόφους ελαφρόπετρες να βγουν στον αέρα, οι οποίες σκοτείνιασαν τον ουρανό για μέρες και στη συνέχεια επέπλεαν στις ακτές της Μικράς Ασίας, της Ελλάδας και των νησιών. Ένα νέο νησί εμφανίστηκε ανάμεσα στη Θήρα (Σαντορίνη) και στη Θηρασία.

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Όταν ο Λέοντας ο 3ος αναρωτήθηκε τι σήμαινε αυτό το θεϊκό σημάδι, οι σύμβουλοί του το ερμήνευσαν ως μία προειδοποίηση ενάντια στην ειδωλολατρία και τον συμβούλεψαν να απαγορέψει τις εικόνες από τις εκκλησίες και τα δημόσια μέρη. Η πρώτη φάση της εικονομαχίας άρχισε το 730 όταν ο Λέων ο 3ος διέταξε τους θρησκευτικούς ηγέτες να απομακρύνουν τις εικόνες.

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Μετά από μία μακρά βασιλεία 24 ετών, ο Λέων ο 3ος πέθανε ήσυχα – φυσιολογικά το 741. Ο αιώνας μεταξύ του 743 και του 843 κυριαρχήθηκε από τη διαμάχη για τα θρησκευτικά ζητήματα. Ακολουθώντας έναν μικρό αλλά βίαιο εμφύλιο πόλεμο, ο Κωνσταντίνος ο 5ος (741-775) άρχισε να αναπτύσσει τη δική του θεωρία για την εικονολατρία, επιδιώκοντας έναν πνευματικό τύπο λατρείας που απομάκρυνε κάθε ειδωλολατρικό σεβασμό από το βαμμένο ξύλο. Δημιουργήθηκαν δύο αντίπαλες παρατάξεις: οι εικονομάχοι και οι εικονολάτρες.

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Με το θάνατό του το 775 ο Κωνσταντίνος κληροδότησε μία πολύ ισχυρότερη αυτοκρατορία στο γιο του, τον Λέοντα τον 4ο (775-780), που παντρεύτηκε την Ειρήνη από την Αθήνα. Παρά τα 45 χρόνια της εικονομαχικής πολιτικής, όταν η αυτοκράτειρα Ειρήνη έμεινε χήρα το 780 λόγω του θανάτου του συζύγου της Λέοντα, αποφάσισε να ανατρέψει την κατάσταση, κάνοντας μία τολμηρή αλλαγή που υποστηρίχθηκε από εξόριστους εικονόφιλους, κυρίως καλόγερους.

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Μετά την καταστροφική πρώτη συνάντηση το 786 η οποία διαταράχθηκε από τους πιστούς στην εικονομαχία επισκόπους, η Οικουμενική Σύνοδος συγκλήθηκε ξανά στη Νίκαια το 787 και  κατήγγειλε την εικονομαχία ως μία καινοτομία στην Εκκλησιαστική παράδοση. Αποκαταστάθηκε ο σεβασμός των εικόνων. Το 815 ο αυτοκράτορας Λέοντας ο 5ος ξεκίνησε τη δεύτερη φάση της εικονομαχίας, μία υπόθεση στενά συνδεδεμένη με την υπόσχεση της στρατιωτικής επιτυχίας.

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Κατά τη διάρκεια της βασιλείας των Λέοντα 5ου και Μιχαήλ 2ου οι εικονομαχικές δυνάμεις αντιμετώπισαν τους Βούλγαρους με κάποια επιτυχία. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αυτοκράτορα Θεόφιλου (829-842) ακολούθησε μία πιο έντονη καταδίωξη εκείνων οι οποίοι επέμεναν στη βαφή και στο σεβασμό των εικόνων. Με το θάνατο του Θεόφιλου, ωστόσο, η χήρα Θεοδώρα ανέλαβε την αυτοκρατορική εξουσία, αντί του γιου της Μιχαήλ του 3ου. Επαναεπιβεβαιώνοντας την Ζ' Οικουμενική Σύνοδο του 787, ο σεβασμός των εικόνων αποκαταστάθηκε το Μάιο του 843 λήγοντας οριστικά την διαμάχη. Η συμφιλίωση και η αναστήλωση των εικόνων ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Πλήθος πιστών προσκυνούν, φιλούν κι αγγίζουν την εικόνα τής «Αχειροποιήτου», για να θεραπευτούν.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία δεν είναι απλά μια "τέχνη", είναι ιερή τέχνη. Δεν είναι "ζωγραφική", είναι θεολογία.  Δεν είναι "καλλιτεχνική έκφραση", είναι προσδοκία σωτηρίας. Δεν είναι "στολίδι", είναι συνάντηση με το θείο. Δεν είναι "φωτογραφία", είναι "εις Χριστόν παιδαγωγία". Δεν είναι "αντικείμενο", είναι ιερό σκεύος. Δεν είναι "υλική αξία", είναι υπέρβαση. Δεν είναι "συλλεκτικό είδος", είναι παρηγοριά, παραμυθία και ανάπαυση των Ορθοδόξων Χριστιανών κοντά στον Τριαδικό Θεό.

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ Μαρία Αμπατζή, 1ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο, Ε2, 2014-2015