Κοινωνιογνωστικά Μοντέλα Πρόβλεψης Συμπεριφορών Υγείας (ΨΥΧ-358) Συνάντηση 4η ftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/spring08/socialftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/spring08/social cognition models seminar

Η Θεωρία της Κινητοποίησης Προστασίας Protection Motivation Theory (PMT; Rogers, 1975; 1983)

Εισαγωγικά Η θεωρία αναπτύχθηκε (Rogers, 1975) ως ένα θεωρητικό πλαίσιο για την κατανόηση της επίδρασης των μηνυμάτων που προκαλούν φόβο (fear appeals) Μεταγενέστερη τροποποίηση (Rogers, 1983) στόχευε στη γενίκευσή του στη μελέτη της επίδρασης της επικοινωνία με στόχο την πειθώ (persuasive communication)

Δομή μοντέλου Σχήμα 1: Η θεωρία της Κινητοποίησης Προστασίας (πηγή: Norman, Boer, & Seydel, 2005) Maladaptive response Adaptive response Severity Vulnerability Response Costs Threat Appraisal Coping Appraisal Behaviour Protection Motivation Intrinsic and Extrinsic Rewards Response Efficacy Self-efficacy = = - -

1. Εκτίμηση απειλής (threat appraisal) - Μείωση πιθανότητας υιοθέτησης δυσπροσαρμοστικής αντίδρασης: α) αντιλαμβανόμενη σοβαρότητα της ασθένειας (πόσο σοβαρή είναι η ασθένεια;) β) αντιλαμβανόμενη ευπάθεια (ποιά η πιθανότητα να αρρωστήσω;) - Αύξηση πιθανότητας υιοθέτησης δυσπροσαρμοστικής αντίδρασης: α) εσωτερικά προερχόμενες ανταμοιβές (πχ απόλαυση) β) εξωτερικά προερχόμενες ανταμοιβές (πχ κοινωνική αποδοχή) Φόβος - μεσολαβεί μεταξύ αντίληψης σοβαρότητας και ευπάθειας και εκτίμησης επιπέδου απειλής σοβαρότητα ευπάθεια Εκτίμηση απειλής Φόβος Εσωτερικές ή εξωτερικές ανταμοιβές

2. Εκτίμηση προσαρμογής (coping appraisal) - Αύξηση πιθανότητας υιοθέτησης προσαρμοστικής συμπεριφοράς: α) Επάρκεια αντίδρασης (είναι αποτελεσματική η συνιστώμενη συμπεριφορά για την μείωση του κινδύνου;) β) Αυτεπάρκεια (είμαι ικανός να υιοθετήσω την συνιστώμενη συμπεριφορά;) - Μείωση πιθανότητας υιοθέτησης προσαρμοστικής συμπεριφοράς: α) κόστος ή εμπόδια αντίδρασης (πχ διαθεσιμότητα μέσων, δυσαρέσκεια) Κόστος αντίδρασης Εκτίμηση προσαρμογής Επάρκεια αντίδρασης Αυτεπάρκεια

Δομή μοντέλου Σχήμα 2: Η θεωρία της Κινητοποίησης Προστασίας (πηγή: Norman, Boer, & Seydel, 2005) Δυσπροσαρμοστική αντίδραση Προσαρμοστική αντίδραση σοβαρότητα ευπάθεια Κόστος αντίδρασης Εκτίμηση απειλής Εκτίμηση προσαρμογής Δράση Κινητοποίηση προστασίας Εσωτερικές και εξωτερικές αμοιβές Επάρκεια αντίδρασης αυτεπάρκεια = = - -

Στην ερευνητική πρακτική η κυρίαρχη δομή του μοντέλου είναι κάπως έτσι Σχήμα 3: Κυρίαρχη Ερευνητική Δομή Μοντέλου Susceptibility to illness Severity of health threat Self-efficacy Action- outcome efficacy Protection Motivation Action Response cost

Λειτουργικός προσδιορισμός και μέτρηση Κλίμακες πολλαπλών ερωτήσεων, με ικανοποιητικά επίπεδα αξιοπιστίας Φτωχός αριθμός πιλοτικών μελετών για την ταυτοποίηση των σημαντικών πεποιθήσεων για την κάθε περίπτωση (πληθυσμός, απειλή υγείας, συμπεριφορά) Έλλειπής αναφορά σε παραγοντικές αναλύσεις για την εξέταση της δομής των εννοιολογικών κατασκευών Διατύπωση ερωτημάτων (πχ μέτρηση της αντιλαμβανόμενης ευπάθειας σε περίπτωση μη ακολούθησης προτεινόμενης συμπεριφοράς, μέτρηση της εκτίμησης προσαρμογής και της κινητοποίησης προστασίας εντός ενός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου κλπ)

Ερευνητικές εφαρμογές Θεωρητικό πλαίσιο Κατανόηση της επίδρασης μηνυμάτων φόβου Κατανόηση κοινωνικών και γνωστικών μεταβλητών που σχετίζονται με τις προστατευτικές συμπεριφορές υγείας

Έλεγχος του μοντέλου Κοινωνικο-γνωστικό μοντέλο για την πρόβλεψη συμπεριφορών υγείας Χειρισμός των κύριων μεταβλητών του μοντέλου σε επικοινωνία πειθούς και αξιολόγηση της επίδρασής τους στην κινητοποίηση προστασίας και στη συμπεριφορά

Ανασκοπήσεις Μετα-αναλύσεις (Floyd, Prentice-Dunn & Rogers, 2000; Milne, Sheeran & Orbell, 2000) Περιγραφικές ανασκοπήσεις (Boer & Seydel, 1995; Rogers & Prentice-Dunn, 1997; Conner & Norman, 1998; Norman, Boer & Seydel, 2005)

Φυσική άσκηση και δίαιτα Plotnikoff & Higginbottom (1998) Διατμηματική μελέτη πρόθεσης και συμπεριφοράς για ένα δείγμα ασθενών που πρόσφατα αντιμετώπισαν έμφραγμα μυοκαρδίου ή στηθάγχη Plotnikoff & Higginbottom (1995, 2002) Διατμηματική μελέτη φυσικής άσκησης και δίαιτας σε τυχαία δείγματα από περιοχές της Αυστραλίας με υψηλά επίπεδα καρδιαγγειακών παθήσεων Αυτεπάρκεια, αντιλαμβανόμενη ευπάθεια και σοβαρότητα οι καλύτερες προβλεπτικές μεταβλητές

Κατανάλωση αλκοόλ Murgraff et al., (1999) Υπερκατανάλωση αλκοόλ (binge) εντός δύο εβδομάδων σε δείγμα φοιτητών Σοβαρότητα και αυτεπάρκεια σημαντικές για την πρόβλεψη των προθέσεων, παρελθοντική συμπεριφορά για την πρόβλεψη της συμπεριφοράς Ben-Ahron et al., (1995) Διατμηματική μελέτη διάκρισης φοιτητών με βάση το μοντέλο σε binge και non-binge drinkers Όλες οι μεταβλητές του μοντέλου, εκτός της επάρκειας αντίδρασης (της κατανάλωσης αλκοόλ εντός των συνιστώμενων ορίων), ήταν επιτυχείς στην διάκριση των δύο γκρουπ

Κάπνισμα Greening (1997) Διατμηματική μελέτη καπνίσματος σε δείγμα εφήβων Η αντιλαμβανόμενη σοβαρότητα και η επάρκεια αντίδρασης (διακοπή καπνίσματος) συσχετίζονταν αρνητικά με το κάπνισμα.

Σεξουαλικές συμπεριφορές Μελέτες σε σχέση με συμπεριφορές για τη μείωση του κινδύνου του AIDS (χρήση προφυλακτικού, μείωση αριθμού σεξουαλικών συντρόφων, κλπ) - Σε gay άνδρες (Aspinwall et al., 1991; Van der Velde & Van der Plight, 1991) - Σε αφροαμερικανές εφήβους (Greening et al., 2001) - Σε έφηβες και εφήβους (Abraham et al., 1994) - Σε προπτυχιακούς φοιτητές (Sheeran & Orbell, 1996) - Ετεροφυλόφυλους άνδρες και γυναίκες (Bengel et al., 1996; Eppright et al., 1994) Αυτεπάρκεια, επάρκεια αντίδρασης κόστος αντίδρασης σημαντικές προβλεπτικές μεταβλητές

Συμπεριφορές για την πρόληψη του καρκίνου Προδρομική μελέτη για τον έλεγχο του καρκίνου του τραχήλου σε γυναίκες που δεν έχουν επανελεγχθεί (Orbell & Sheeran, 1998) Προδρομική μελέτη για τον έλεγχο του καρκίνου του μαστού με μαστογραφία (Boer & Seydel, 1996) Προδρομική μελέτη ελέγχου αυτοεξέτασης μαστού σε νέες γυναίκες (Hodgkins & Orbell, 1998) Διατμηματική μελέτη σχετικά με αυτοεξέταση μαστού και προληπτικής εξέτασης καρκίνου τραχήλου (Seydel et al., 1990) Αρκετές προδρομικές μελέτες Αυτεπάρκεια και επάρκεια αντίδρασης οι σημαντικότερες προβλεπτικές μεταβλητές

Συμμόρφωση στην αγωγή Συμμόρφωση στην αγωγή κορτικοστεροειδών σε ασθματικούς ασθενείς (Bennett et al., 1998) Συμμόρφωση στην αγωγή σε διαβητικούς εφήβους εξαρτώμενους από ινσουλίνη (Pallardy et al., 1998) Συμμόρφωση στις υποδείξεις του φυσιοθεραπευτή σε ασθενείς με αθλητικούς τραυματισμούς (Taylor & May, 1996) Γονεϊκή συμμόρφωση στη φυσική αγωγή παιδιών με μυϊκή δυστροφία (Flynn et al., 1995) Γονεϊκή συμμόρφωση στη σύσταση κάλυψης του ματιού παιδιών με αμβλυοπία (Norman et al., 2003) Οι μεταβλητές εκτίμησης απειλής και εκτίμησης προσαρμογής εμφανίζονται ως σημαντικές προβλεπτικές μεταβλητές Φτωχός αριθμός προδρομικών μελετών και πλειοψηφία εργαλείων αυτοαναφοράς για τη μέτρηση της συμπεριφοράς

Μελέτες παρέμβασης Συμπεριφορές φυσική άσκηση [Courneya & Hellsten, 2001; Fruin et al., 1992; Milne et al., 2002; Stanley & Maddux, 1986; Wurtle & Maddux, 1987] Κάπνισμα [Maddux & Rogers, 1983] κατανάλωση αλκοόλ [Stainback & Rogers, 1983] Σεξουαλικές συμπεριφορές [Kyes1995; Tanner et al., 1989; 1991; Yzer et al., 1998] Αυτο-εξέταση μαστού [Rippetoe & Rogers, 1987] Αυτο-εξέταση όρχεων [Milne & Sheeran, 2002; Steffen, 1990] Μαστογραφία [Boer & Seydel, 1996] Συμπεριφορές σε σχέση με την υγειινή των δοντιών [Beck & Lund, 1981]

Πίνακας 1: Mετα-αναλύσεις μελετών παρέμβασης της PMT [προσ. Norman et al., (2005)] Milne et al., 2002 r+r+ Σοβαρότητα0.66*** Ευπάθεια0.63*** Επάρκεια αντίδρασης0.42*** αυτεπάρκεια0.32*** Κόστος αντίδρασης0.09 Σημ.: r + = sample weighted average correlations. *** p <.001.

Πίνακας 2. Μετα-αναλύσεις της PMT [προσ. Norman et al., (2005)] Floyd et al. (2000) α Milne et al., (2000) β Πρόθεση και συμπεριφορά Πρόθεση Σύγχρονη συμπεριφ. Μελλοντική συμπεριφ. Σοβαρότητα0.39***0.10*** 0.07 Ευπάθεια0.41***0.16***0.13***0.12** Επάρκεια αντίδρασης 0.54***0.29***0.17***0.09 αυτεπάρκεια0.88***0.33***0.36***0.22*** Κόστος αντίδρασης -0.52***-0.34***-0.32***-0.25*** Κινητοποίηση προστασίας ***0.40*** Σημ.: α δείκτης d + = sample weighted standardised mean differences. β δείκτης r + = sample weighted average correlations. ** p < *** p <

Αξιολόγηση Ικανοποιητική θεωρητική θεμελίωση Αλληλοεπικάληψη με άλλα κοινωνιογνωστικά μοντέλα [αυτεπάρκεια, κινητοποίηση προστασίας (πρόθεση), ευπάθεια, σοβαρότητα, αντιλαμβανόμενα εμπόδια και οφέλη] Χρήσιμο για την πρόβλεψη προστατευτικών για την υγεία προθέσεων και συμπεριφορών

Μελλοντική εξέλιξη Ο ρόλος του συναισθήματος (φόβου) στο μοντέλο Χρήση του μοντέλου για την πρόβλεψη δυσπροσαρμοστικών αντιδράσεων (άρνηση, αποφυγή, ευσεβής πόθος, κλπ) Εισαγωγή της μεταβλητής της παρελθοντικής συμπεριφοράς στο μοντέλο για την πρόβλεψη της συμπεριφοράς

Μελλοντικές κατευθύνσεις Περισσότερες προδρομικές μελέτες (prospective studies) Περισσότερες πειραματικές μελέτες παρέμβασης Εφαρμογή σε ευρύτερη γκάμα συμπεριφορών