ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Δ. Π. Μ. Σ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Δ.Π.Μ.Σ. – ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Δ. ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΗΣ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΟΥΝΤΟΥΛΑΚΗΣ ΙΩΣΗΦ, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ε.Μ.Π. ΜΑΪΟΣ 2013

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Κεφάλαιο 2: Πλαίσιο διαχείρισης των υδατικών πόρων της χώρας Κεφάλαιο 3: Προσέγγιση σε επίπεδο χώρας Κεφάλαιο 4: Σχέσεις μεταξύ υδατικών διαμερισμάτων Κεφάλαιο 5: Προσέγγιση στη διαχείριση των υδατικών πόρων της χώρας Κεφάλαιο 6: Πρόγραμμα διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων της χώρας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Οι κυριότεροι φυσικοί λόγοι που προκαλούν προβλήματα στην αξιοποίηση των υδατικών πόρων της χώρας: Ανομοιόμορφη κατανομή υδατικών πόρων στο χώρο και το χρόνο Ανομοιόμορφη κατανομή της ζήτησης στο χώρο και το χρόνο αναντίστοιχη με την κατανομή της προσφοράς Γεωμορφολογία της χώρας Εξάρτηση της Β. Ελλάδας από τις επιφανειακές απορροές ποταμών που έρχονται από γειτονικά κράτη Το μεγάλο ανάπτυγμα ακτών Τα πολλά άνυδρα ή με ελάχιστους υδατικούς πόρους νησιά της χώρας

Ο κυριότερος λόγος είναι η πλημμελής και αποσπασματική αντιμετώπιση της διαχείρισης από την πολιτεία π.χ. ανεπάρκεια νερού σε διάφορες περιοχές για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, ποιότητα που είναι αποτέλεσμα φυσικών συνθηκών και ανθρώπινων δραστηριοτήτων, γεωργικές δραστηριότητες, αστικά λύματα Όσον αφορά στη διοικητική δομή της χώρας ο σχεδιασμός της δεν προβλέπει κριτήρια που απορρέουν από τις διαδικασίες διαχείρισης των υδατικών πόρων. Συγκεκριμένα, βασικό πρόβλημα της διοικητικής διάρθρωσης της χώρας σε σχέση με τη διαχείριση των υδατικών πόρων είναι η διαίρεση διοικητικές χωρικές μονάδες με κριτήρια που δεν παρουσιάζουν σχέση με τα αντίστοιχα υδρολογικά Στην Ελλάδα το ζήτημα των υδατικών πόρων αντιμετωπίζεται ως ξεχωριστό αντικείμενο μετά τη δεκαετία του ’70 και του ’80

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Τα κυριότερα συμπεράσματα σύμφωνα με την θεσμοθέτηση της οδηγίας 2000/60/ΕΚ (ΥΠ.ΑΝ.) είναι τα εξής: Οργάνωση φορέων διαχείρισης υδατικών πόρων Ιδιοκτησιακό καθεστώς των υδατικών πόρων Πολιτική διαχείρισης Επιλογή εθνικού φορέα Εθνική υποστηρικτικοί φορείς Περιφερειακοί φορείς διαχείρισης Περιβαλλοντικοί στόχοι

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Χαρακτηριστικά προβλήματα του διοικητικού πλαισίου της χώρας σε σχέση με την διαχείρισης και την προστασία των υδατικών πόρων: Η διαίρεση της χώρας σε διοικητικές χωρικές μονάδες με κριτήρια που δεν έχουν καμιά σχέση με τα αντίστοιχα υδρογραφικά και συγκεκριμένα τους υδροκρίτες Η πολυδιάσπαση σε μεγάλο αριθμό φορέων των αρμοδιοτήτων των σχετικών με τους υδατικούς πόρους που ασκούνται σε όλα τα επίπεδα της διοικητικής διαίρεσης του χώρου Η αδυναμία συντονισμού της δράσης των φορέων αυτών που πολλές φορές παρουσιάζονται με ανταγωνιστικές δραστηριότητες στη χρήση του νερού σε εθνικό, σε περιφερειακό ακόμα και σε τοπικό επίπεδο.

ΜΕΡΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΡΥΘΜΙΣΕΩΝ ΤΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ Η προσπάθεια προώθησης των θέσεων των φορέων που τις έχουν εκδώσει Η αποσπασματική αντιμετώπιση των τομεακών προβλημάτων Η απουσία προσέγγισης των σημερινών προβλημάτων Η σχετική υποβάθμιση της ποιοτικής διάστασης της διαχείρισης

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2000/60/ΕΚ Σύμφωνα με αυτή την οδηγία δημιουργείται ένα πλαίσιο αειφορικής διαχείρισης: Αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων Προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων Η προετοιμασία της οδηγίας διήρκησε από μια δεκαετία και αποτέλεσε πεδίο έντονης επιστημονικής και πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των χώρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΧΩΡΑΣ Κατάρτιση υδρολογικού ισοζυγίου της χώρας Ανάλυση καταναλωτικών και μη χρήσεων Διαχείριση της ζήτησης Αξιοποίηση μη συμβατικών υδατικών πόρων Κατάρτιση ισοζυγίου προσφοράς και ζήτησης Καθορισμός πλεονασματικών και ελλειμματικών διαμερισμάτων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ Κοινά γεωγραφικά όρια Διοικητική Δομή Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά Κλιματολογικά χαρακτηριστικά Υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά Ισοζύγιο προσφοράς- ζήτησης νερού Συνάφεια τύπου και ρυθμού ανάπτυξης Ποιοτική κατάσταση Ομοιότητες κλίμακας Κοινό δίκτυο μεταφορών Τίθεται μια σειρά κριτηρίων, γεωγραφικά-γεωμορφολογικά, υδρολογικά-υδρογεωλογικά (ποσοτικά και ποιοτικά) αλλά και αναπτυξιακά και βάση αυτού επισημαίνονται οι ομοιότητες σχέσης και εξαρτήσεις των υδατικών διαμερισμάτων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Η χώρα μας διαθέτει, συνολικά σε ετήσια βάση επαρκείς επιφανειακούς και υπόγειους υδατικούς πόρους, αλλά διάφοροι λόγοι μειώνουν σημαντικά την πραγματική διαθέσιμη ποσότητα και δυσκολεύουν την αξιοποίησή τους. Ειδικότερα, για το σύνολο της χώρας τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα εκτιμώνται σε 116.330 hm3 / έτος, ενώ το συνολικό υδατικό δυναμικό εκτιμάται κατά προσέγγιση σε 57.100 hm3 / έτος, στα οποία περιλαμβάνονται τα νερά που εισρέουν στις γειτονικές χώρες.

Η κατανάλωση του νερού υπολογίζεται σε 8 Η κατανάλωση του νερού υπολογίζεται σε 8.243 hm3 / έτος, από τα οποία το 84% διατίθεται στην άρδευση, το 1% στην κτηνοτροφία, το 12% στην ύδρευση και το 3% στη βιομηχανία και ενέργεια. Αναμφίβολα το συνολικό υδατικό δυναμικό υπερκαλύπτει κατά πολύ την ποσότητα που διατίθεται στις χρήσεις. Ωστόσο, μικρό μέρος από αυτό το δυναμικό είναι οικονομικά και τεχνικά αξιοποιήσιμο, με αποτέλεσμα την ύπαρξη προβλημάτων ανεπάρκειας νερού σε διάφορες περιοχές για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΟΥ Αίτια και αποτελέσματα της υποβάθμισης αυτής: Γεωργικές δραστηριότητες, αστικά λύματα και όμβρια καθώς και τα βιομηχανικά απόβλητα Μεγάλες λίμνες κοντά σε οικιστικές περιοχές ενώ το ίδιο συμβαίνει και σε πολλά υδατορέματα Τα νερά της Β. Ελλάδας επιβαρύνονται με την ρύπανση που μεταφέρεται από τις ανάντη χώρες Ειδικότερα οι περιοχές που βρίσκονται στον άξονα Θεσσαλονίκης-Αθηνών-Πατρών λόγω της συγκέντρωσης πληθυσμού και δραστηριοτήτων, σε συνδυασμό με τα περιορισμένα αποθέματα νερού που παρουσιάζουν έχουν πιο οξυμένα προβλήματα σχετικά με την ποιότητα του νερού Οι υπόγειοι υδατικοί πόροι που βρίσκονται σε παράκτιες περιοχές έχουν υποστεί σε σημαντικό βαθμό υφαλμύριση λόγω διείσδυσης του θαλάσσιου νερού

Συνεπώς επισημαίνονται τα ακόλουθα σε σχέση με τα προβλήματα διαχείρισης υδατικών πόρων σε ό,τι αφορά την ποιότητα των νερών: Χαρακτηρισμός της έρευνας και παρακολούθησης των υδρολογικών μεγεθών σε μεγάλο βαθμό από αποσπασματικότητα και μέτριο επίπεδο αξιοπιστίας Επιτείνονται τα προβλήματα σχετικά με τη διαθεσιμότητα των υδατικών πόρων λόγω της σημαντικής αύξησης της κατανάλωσης της μείωσης των νερών των γειτονικών χωρών Σημαντικές περιοχές της χώρας είναι ή τείνουν να γίνουν ελλειμματικές σε νερό Οι σοβαρότερες συλλογικές ανάγκες καλύπτονται από έργα μεταφοράς και αποθήκευσης με σημαντικά αυξημένο κόστος κατασκευής και λειτουργίας τους Η έλλειψη τιμολόγησης του νερού κυρίως στον αγροτικό τομέα, η κοστολόγηση των χρήσεων και των έργων, ο επιμερισμός του οικονομικού κόστους και οφέλους στις επιμέρους χρήσεις

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Ανεκτή σε γενικές γραμμές Η αξιολόγηση της ποιότητας βασίζεται κυρίως σε κριτήρια που αφορούν επιμέρους χρήσεις (π.χ. απόληψη για πόση, άρδευση, διαβίωση ιχθύων) και όχι σε κριτήρια που σχετίζονται με την λειτουργία των οικοσυστημάτων και την εν γένει περιβαλλοντική τους κατάσταση

ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Χρήσεις Καταναλωτικές Μη καταναλωτικές

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Πρώτη επιλογή λύσης στην περίπτωση που η μείωση της ζήτησης μέσω της διαχείρισής της θεωρείται ισοδύναμη με αύξηση προσφοράς νερού όταν η πιο εύκολα εκμεταλλεύσιμοι υδατικοί πόροι έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί πλήρως και οι διαθέσιμες λύσεις έχουν μεγάλο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ-ΖΗΤΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ Λόγω της αδυναμίας πλήρους εκμετάλλευσης του συνόλου των υδατικών πόρων για λόγους τεχνικοοικονομικούς της ποιοτικής υποβάθμισης ορισμένων πόρων και της διαρκώς αυξανόμενης ζήτησης νερού σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο είναι δεδομένο πως υπάρχουν προβλήματα όπως ενδεικτικά φαίνεται από: Την σύγκρουση στην πράξη των συμφερόντων και δραστηριοτήτων των αρμόδιων φορέων χρήσης (π.χ. ΥΠΑΑΤ και ΔΕΗ) Την αναγκαιότητα κατασκευής μεγάλων έργων μεταφοράς νερού (π.χ. Εύηνος-Αθήνα, Αχελώος-Θεσσαλία) Την ανάγκη σύναψης διμερών συμφωνιών για τα διακρατικά ποτάμια

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Συμπεράσματα: Διακοπή της άντλησης των υπογείων υδατικών πόρων Εφαρμογή για την παρακολούθηση της ποιότητας και της ποσότητας των νερών ιδιαίτερα στα διακρατικά νερά όπου προβλήματα ρύπανσης σημειώνονται με την ευθύνη των ανάντη χωρών Υλοποίηση προγραμμάτων διαχείρισης της ζήτησης για όλες τις χρήσεις με έμφαση και προτεραιότητα στην άρδευση, το βασικό καταναλωτή νερού στη χώρα

Βελτίωση του ισοζυγίου προσφοράς-ζήτησης ώστε να συντηρείται σε επίπεδα ανάλογα των φυσικών διαθέσιμων Ορθολογική χρήση και εξοικονόμηση νερού Επαναχρησιμοποίηση λυμάτων με ολοκληρωμένο και ορθολογικό σχεδιασμό Χρήση υδατικών πόρων για ήπιες, μη καταναλωτικές χρήσεις μέσα στον οικιστικό ιστό ή στην ύπαιθρο για αισθητικούς λόγους ή αναψυχή

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!