1 ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΙΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Επιστήμη της Πληροφορίας «Διοίκηση & Οργάνωση Βιβλιοθηκών με έμφαση στις νέες τεχνολογίες της πληροφορίας» Θέμα εργασίας «Κατανεμημένες Γεωβιβλιοθήκες. Το παράδειγμα της Alexandrian Digital Library» Διδάσκων : Αν.Καθηγητής Σαράντος Καπιδάκης Γεωργία Λειβανά – Ιανουάριος 2005

2 Γεωβιβλιοθήκη (Geolibrary) Ορισμός: είναι η βιβλιοθήκη που περιέχει πληροφορίες γεωγραφικών αναφορών, δηλαδή οι πληροφορίες αυτές έχουν σχέση με μια συγκεκριμένη περιοχή στην επιφάνεια της γης, και η αναζήτηση γίνεται σύμφωνα με τη γεωγραφική τοποθεσία.

3 Κατανεμημένη Γεωβιβλιοθήκη (Distributed Geolibrary) Η γεωβιβλιοθήκη είναι κατανεμημένη όταν: ▪ οι υπηρεσίες της ▪ οι χρήστες της ▪ τα μεταδεδομένα της και ▪ τα πληροφοριακά της στοιχεία (δεδομένα χωρικού τύπου) μπορούν να βρεθούν σε πολλές και διαφορετικές τοποθεσίες.

4 Γεωπληροφορία (Geoinformation) ή Δεδομένα Χωρικού Τύπου (Geospatial Data) (1/2) ▪ Είναι το σύνολο των πληροφοριών, οι οποίες είναι σχετικές με ένα τμήμα της γήινης επιφάνειας, με ένα γεωγραφικό «ίχνος» (footprint), το οποίο χαρακτηρίζει τη γεωγραφική τοποθεσία αλλά και την έκταση των γεωγραφικών πληροφοριών. Το γεωγραφικό «ίχνος» παρέχει ένα χρήσιμο τρόπο ανεύρεσης πληροφοριών.

5 Γεωπληροφορία (Geoinformation) ή Δεδομένα Χωρικού Τύπου (Geospatial Data) (2/2) Περιλαμβάνει : ▪ χάρτες ▪ αεροφωτογραφίες ▪ εικόνες του διαστήματος ▪ περιεχόμενα ταξιδιωτικών οδηγών ▪ σύνολα πληροφοριών με γεωγραφικό υπόβαθρο Αλλά και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία, η οποία διαφοροποιεί τη μια γεωγραφική περιοχή από την άλλη

6 Πληροφορίες Χωρικού Τύπου

7 Υπηρεσίες & Λειτουργίες Κατανεμημένων Γεωβιβλιοθηκών (1/2) Οι Κατανεμημένες Γεωβιβλιοθήκες προσφέρουν υπηρεσίες: ▪ στην έρευνα και ανάκτηση πληροφοριών ▪ στην περιγραφή και εμφάνιση του τεκμηρίου ▪ στην επεξεργασία των δεδομένων ▪ στην ανάπτυξη και συντήρηση της συλλογής

8 Υπηρεσίες & Λειτουργίες Κατανεμημένων Γεωβιβλιοθηκών (2/2) Οι Κατανεμημένες Γεωβιβλιοθήκες υποστηρίζουν: ▪ συνεργατική εργασία ▪ διαδικασία λήψης αποφάσεων ▪ εκπαιδευτικά προγράμματα Επίσης παρέχουν : ▪ λειτουργίες απόκτησης και αξιοποίησης της γνώσης ▪ λειτουργίες προσβασιμότητας της γνώσης ▪ λειτουργίες για την αποθήκευση και αρχειοθέτηση της γνώσης

9 Γεωβιβλιοθήκες και Παραδοσιακές Βιβλιοθήκες : Δυο Βασικές Διαφορές ▪Η Γεωβιβλιοθήκη μπορεί να υπάρξει μόνο σ’ έναν ψηφιακό κόσμο. ▪ Καθώς στην Παραδοσιακή Βιβλιοθήκη η έννοια της «τοποθεσίας» είναι ένα από τα πιθανά θέματα του τεκμηρίου, στις Γεωβιβλιοθήκες είναι το βασικό κλειδί έρευνας και ανάκτησης (π.χ. τι πληροφορία υπάρχει για «κάποια περιοχή»).

10 “Everything that happens, happens somewhere in space and time” «Οτιδήποτε συμβαίνει, συμβαίνει κάπου και κάποτε» έγραψε κάποτε ο Michael Wegener (Γεωγράφος). Η τοποθεσία ενός γεγονότος καθιερώνει το περιεχόμενό του και δίνει τη δυνατότητα σύνδεσής του με άλλα γεγονότα που συνέβησαν στη συγκεκριμένη τοποθεσία. Μ’αυτήν την έννοια είναι σημαντικό η ψηφιακή βιβλιοθήκη να είναι ικανή να απαντήσει σε ερωτήματα του τύπου: «τι πληροφορίες έχετε για εκείνη την περιοχή;»

11 Αναζήτηση της Τοποθεσίας στις Γεωβιβλιοθήκες Τρεις είναι οι τρόποι αναζήτησης της τοποθεσίας στις Γεωβιβλιοθήκες: 1. οπτικά: με τη διάδραση ενός χάρτη στην οθόνη 2. τυπικά: με το γεωγραφικό πλάτος και μήκος 3. άτυπα: με την ονομασία της τοποθεσίας Πολύτιμα εργαλεία στη διαδικασία αναζήτησης της τοποθεσίας είναι : τα Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα (GIS) και τα Ψηφιακά Γεωγραφικά Λεξικά (Gazetteers)

12 Γεωβιβλιοθήκες και Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα Geographic Information Systems-GIS) (1/4) Είναι τα συστήματα για: ▪ λήψη, αποθήκευση, έλεγχο, ολοκλήρωση, χειρισμό, ανάλυση και εμφάνιση δεδομένων, τα οποία έχουν σχέση με τοποθεσίες πάνω στη γήινη επιφάνεια

13 Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (Geographic Information Systems-GIS) (2/4) ▪Τα Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα (Geographic Information Systems - GIS) είναι ένα πολύτιμο εργαλείο στο χώρο ανάλυσης και ανάκτησης δεδομένων χωρικού τύπου. ▪Τα GIS εφαρμόστηκαν στις Γεωβιβλιοθήκες και έχουν επιφέρει ανάπτυξη των υπηρεσιών τους.

14 Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (Geographic Information Systems-GIS) Δυνατότητες : (3/4) ‘Ενα GIS έχει τις εξής δυνατότητες : ▪ μπορεί να αποθηκεύει, να διαχειρίζεται & να ενσωματώνει μεγάλο όγκο χωρικών στοιχείων ▪ αποτελεί το πιο κατάλληλο εργαλείο χωρικής ανάλυσης, εστιαζόμενο ειδικά στη χωρική διάσταση των στοιχείων ▪ αποτελεί έναν αποτελεσματικό μηχανισμό για την επίλυση χωρικών προβλημάτων μέσα από την οργάνωση, διαχείριση & μετασχηματισμό μεγάλου όγκου στοιχείων με τέτοιο τρόπο που η πληροφορία να είναι προσιτή σε όλους τους χρήστες

15 Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (Geographic Information Systems-GIS) Εφαρμογές : (4/4) 1) κοινωνικο-οικονομικές εφαρμογές ( πολεοδομικός & χωροταξικός σχεδιασμός, αρχαιολογία, κτηματολόγιο, φυσικοί πόροι, ανάλυση της αγοράς, κ.λπ.) 2) Περιβαντολλογικές εφαρμογές (δασολογία, έλεγχος πυρκαγιών, κ.λπ.) 3) Εφαρμογές διαχείρισης (οργάνωση δικτύων επικοινωνιών και ενέργειας, μεταφορές, πλοήγηση αεροπλάνων και πλοίων, κ.λπ.)

16 Γεωγραφικά Λεξικά (Gazetteers) (1/2) Περιεχόμενο Γεωγραφικού Λεξικού: ▪ είναι ένας κατάλογος που περιέχει γεωγραφικά ονόματα, αλλά και χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ονομάτων, τα οποία τα συνδέει με τις γεωγραφικές συντεταγμένες και με άλλες περιγραφικές πληροφορίες.

17 Γεωγραφικά Λεξικά (Gazetteers) Υπηρεσίες (2/2) ▪ προσφέρουν σημαντική υποστήριξη στην έρευνα χωρικού τύπου, επιτρέποντας στο χρήστη να συσχετίσει τοποθεσίες και γεωγραφικά ονόματα (π.χ. διαφορετικές γραφές, διαφορετικά ονόματα με το πέρασμα του χρόνου) και να εντοπίσει τους ιδιαίτερους τύπους χαρακτηριστικών γνωρισμάτων σε μια συγκεκριμένη περιοχή (π.χ. αεροδρόμιο, βουνό, ποτάμι, ηφαίστειο κ.λπ.), ▪ χρησιμοποιούνται προκειμένου να εντοπιστεί όχι μόνο η τοποθεσία ενός γεωγραφικού ονόματος, αλλά και αντίστροφα, να εντοπιστούν όλα τα γεωγραφικά ονόματα μιας περιοχής

18 Ανάγκη για Υπηρεσίες Κατανεμημένων Γεωβιβλιοθηκών Υπάρχουν τρεις λόγοι για την ανάπτυξη των υπηρεσιών Κατανεμημένων Γεωβιβλιοθηκών: 1.Οικονομικός: τα δεδομένα χωρικού τύπου (χάρτες, φωτογραφίες) έχουν μεγάλο κόστος παραγωγής, συντήρησης και αποθήκευσης 2.Αποκέντρωση της διαχείρισης της γεωπληροφορίας: σε μια Κ.Γ. δεν υπάρχει ανάγκη να συλλεγούν τα δεδομένα σε μια μοναδική τοποθεσία 3.Ανάγκη για πρόσβαση: η δημόσια πρόσβαση στη γεωπληροφορία σχετικά με τοπικές περιοχές (πόλη,δήμος,χώρα) μπορεί να βοηθήσει να αναπτυχθεί μια ενημερωμένη κοινωνία πολιτών

19 Αρχιτεκτονική Κατανεμημένων Γεωβιβλιοθηκών Υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές λύσεις αρχιτεκτονικών για τις Κ.Γ. ▪ μιας ανεξάρτητης και καλά χρηματοδοτούμενης υπηρεσίας που μπορεί να αναπτύξει τη δική της αρχιτεκτονική (ανάλογη με μια εθνική βιβλιοθήκη), ▪ ενός δικτύου από οργανισμούς με τους δικούς του χρηματοδότες (ανάλογο με ένα δίκτυο ή με μια ομοσπονδία βιβλιοθηκών) και τέλος ▪ ενός «χαλαρού» δικτύου με πρωτόκολλα διαμοιρασμού (ανάλογο με τον παγκόσμιο ιστό)

20 Πρότυπα και Πρωτόκολλα (1/3) Οι εφαρμογές Χωρικού Τύπου υποστηρίζονται από έναν μεγάλο αριθμό προτύπων & πρωτοκόλλων. Συγκεκριμένα : ▪ τα πρότυπα για τα μεταδεδομένα αναπτύχθηκαν από την Επιτροπή Γεωγραφικών Δεδομένων “Federal Geographic Data Committee” (FGDC) και είναι γνωστά ως «Πρότυπα Περιεχομένου για Ψηφιακά Μεταδεδομένα Χωρικού Τύπου» (Content Standards for Digital Geospatial Metadata)

21 Πρότυπα και Πρωτόκολλα (2/3) Επίσης, Γενικά Πρότυπα Μορφοτύπων για Δεδομένα Χωρικού Τύπου, όπως : ▪ το πρότυπο που εξουσιοδοτείται από το FIPS 173 και είναι γνωστό ως “Spatial Data Transfer Standard” (SDTS) ▪ τα επιστημονικά πρότυπα δεδομένων HDF και netCDF ▪ τα πρότυπα εικόνων TIFF και GeoTIFF ▪ το στρατιωτικό πρότυπο DIGEST, κ.ά.

22 Πρότυπα και Πρωτόκολλα (3/3) Προδιαγραφές διαλειτουργικότητας : Η κοινοπραξία “Open GIS Consortium” ανέπτυξε ένα μεγάλο αριθμό από προδιαγραφές για τα τεκμήρια χωρικού τύπου, έτσι ώστε να υποστηρίξει τη διαλειτουργικότητα

23 Ζητήματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας Στόχος των Κατανεμημένων Γεωβιβλιοθηκών είναι η δυνατότητα παραγωγής και διάθεσης νέας γνώσης. Υπάρχει μια αυξανόμενη συλλογή με γεωπληροφορίες η οποία είναι διαθέσιμη online και ο νόμος περί πνευματικής ιδιοκτησίας δεν υφίσταται σε κάποιες βάσεις δεδομένων. Αυτό δημιουργεί επιπρόσθετη ανησυχία και προβληματισμό ως αναφορά αφενός στα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών και αφετέρου στα δικαιώματα των χρηστών.

24 Η Κατανεμημένη Γεωβιβλιοθήκη “Alexandria Digital Library” Το πρόγραμμα : “Alexandria Digital Library” έπλασε τον όρο «Γεωβιβλιοθήκη ή Βιβλιοθήκη Γεωγραφικών Αναφορών» για τις βιβλιοθήκες που περιέχουν υλικό με γεωγραφική αναφορά και στις οποίες η αναζήτηση γίνεται σύμφωνα με τη γεωγραφική τοποθεσία.

25 Alexandria Digital Library Η “Alexandria Digital Library” είναι από τα έξι προγράμματα, τα οποία δημιουργήθηκαν από την “Digital Library Initiative” (DLI) και είναι αποτέλεσμα συνεργασίας των εξής οργανισμών: ● National Science Foundation (NSF) ● Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA) ● National Aeronautics and Space Administration (NASA)

26 Alexandria Digital Library ● Η δημιουργία της ξεκίνησε το 1994 και μέχρι το 1999 είχε εξελιχθεί σε μια λειτουργική ψηφιακή βιβλιοθήκη. ● Το όνομά της προέρχεται από τη γνωστή Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, η οποία θεωρήθηκε το κέντρο γνώσης της αρχαιότητας. ● Φιλοξενείται από το Εργαστήριο Χαρτών και Εικόνων “Map and Imagery Laboratory” τμήμα της “Davidson Library” του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (University of California, Santa Barbara, U.S.A.).

27 «Εργαστήριο Χαρτών & Εικόνων» “Map & Imagery Laboratory”

28 «Εργαστήριο Χαρτών και Εικόνων» & Alexandria Digital Library Η ADL είναι ένα online πληροφοριακό σύστημα, το οποίο είναι βασισμένο στο υλικό του «Εργαστηρίου Χαρτών & Εικόνων» της “Davidson Library”. Στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια η Βιβλιοθήκη Χαρτών είναι εκτενής λόγω της ισχυρής εστίασης του πανεπιστημιακού χώρου στην έρευνα στο χώρο της γεωγραφίας και των σχετικών επιστημών. Η “Alexandria Digital Library” δημιουργήθηκε ως απάντηση στα αντιληπτά προβλήματα των παραδοσιακών βιβλιοθηκών χαρτών & ειδικότερα : ● στην πρόσβαση και ● στην οργάνωση

29 «Εργαστήριο Χαρτών & Εικόνων»

30 Alexandria Digital Library Πρόσβαση και υλικό ● Η τρέχουσα έκδοση της ADL προσφέρει στους χρήστες παγκοσμίως ελεύθερη πρόσβαση Η ηλεκτρονική της διεύθυνση είναι: ● Ο κατάλογος της ψηφιακής βιβλιοθήκης περιλαμβάνει περίπου 2.5 εκατομύρια τεκμήρια (χάρτες, φωτογραφίες, δορυφορικές εικόνες, αεροφωτογραφίες, ορθοφωτογραφίες, τηλεσκοπικές εικόνες). Η κάλυψη είναι σε παγκόσμια κλίμακα, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος του υλικού αφορά στη Νότια Καλιφόρνια.

31 Στόχοι της ADL ● η δημιουργία μιας κατανεμημένης ψηφιακής βιβλιοθήκης που θα επιτρέπει στους χρήστες να έχουν πρόσβαση σε ψηφιακά τεκμήρια γεωγραφικών αναφορών ● να εξερευνηθούν τα διάφορα ερευνητικά και αναπτυξιακά προβλήματα που αφορούν στην «Κατανεμημένη Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Γεωγραφικών Αναφορών» ● να δημιουργηθεί ένα σύστημα το οποίο θα υποστηρίζει την έρευνα και την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων και θα παρέχει τη βάση για μια λειτουργική βιβλιοθήκη

32 Αρχιτεκτονική της ADL (1/4) Ακολουθεί το μοντέλο των τριών επιπέδων: ● οι servers διαχειρίζονται τις συλλογές μεταδεδομένων της βιβλιοθήκης, ● το middleware εφαρμόζει προτυποποιημένες υπηρεσίες σ’ αυτές τις συλλογές και ● οι clients παρουσιάζουν αυτές τις υπηρεσίες στους χρήστες

33 Αρχιτεκτονική της ADL (2/4)

34 Αρχιτεκτονική της ADL (3/4) H ADL υιοθέτησε μια εναλλακτική στατηγική για τα μεταδεδομένα ποικίλλων σχημάτων. Συγκεκριμένα: Δημιούργησε ένα μικρό σύνολο ιδιοτήτων μεταδεδομένων υψηλού επιπέδου, τους «κάδους αναζήτησης» (search buckets) που στόχος τους είναι η αναζήτηση (και όχι η περιγραφή).

35 Αρχιτεκτονική της ADL (4/4) Όλα τα τεκμήρια της ADL είναι αναζητήσιμα σύμφωνα με τους «κάδους αναζήτησης» οι οποίοι περιλαμβάνουν τα εξής στοιχεία: 1.Γεωγραφικές τοποθεσίες (geographic locations) 2.Τίτλοι (titles) 3.Τύποι (types) 4.Μορφότυπα (formats) 5.Δημιουργοί (originators) 6.Αποδιδόμενοι όροι (assigned terms) 7.Κείμενο σχετικό με το θέμα (subject- related text) 8.Προσδιοριστές (identifiers) 9.Ημερομηνίες (dates)

36 Γεωγραφικό Λεξικό (Gazetteer) της ADL (1/2) Το Ψηφιακό Γεωγραφικό Λεξικό της ADL περιλαμβάνει περίπου 6.5 εκατομύρια εγγραφές γεωγραφικών ονομάτων. Δημιουργήθηκε το 1999 και βασικές πηγές του είναι οι εξής: 1. η βάση δεδομένων GNIS της U.S. Geological Survey, για τις ονομασίες τοποθεσιών των Η.Π.Α. και 2. η βάση δεδομένων GNS της National Imagery & Mapping Agency, για τις ονομασίες τοποθεσιών εκτός των Η.Π.Α.

37 Γεωγραφικό Λεξικό (Gazetteer) της ADL (2/2) ● Τα μεταδεδομένα των γεωγραφικών ονομάτων του Λεξικού βασίζονται στο πρότυπο: “ADL Gazetteer Content Standard” (GCS) ● Η περιγραφή των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των τύπων (σύνολο όρων για τις κατηγορίες των γεωγραφικών περιοχών, π.χ. canals, islands, volcanoes) βασίζονται στο θησαυρό “ADL Feature Type Thesaurus” (FTT)

38 Παράδειγμα εγγραφής στο Γεωγραφικό Λεξικό (Gazetteer) της ADL

39

40 Αναζήτηση στην ADL

41

42 Παράδειγμα αναζήτησης: “Greece” (1/3)

43 Παράδειγμα αναζήτησης : “Greece” (2/3)

44 Παράδειγμα αναζήτησης : “Greece” Μεταδεδομένα (3/3)

45 Παράδειγμα αναζήτησης: “Bays”

46

47 Μεταδεδομένα

48 Σχετικές εργασίες ◊ Marine Realms Information Bank (MRIB) Κατανεμημένη Γεωβιβλιοθήκη για Ωκεάνια και Παράκτια Περιβάλλοντα. URL: ◊ Georgia Basin Digital Library (GBDL) Κατανεμημένη Γεωβιβλιοθήκη με ενδιαφέρον οικολογικό, κοινωνικό και οικονομικό. URL: ◊ Map & Geographic Information Center (MAGIC) URL: Κατανεμημένη Βιβλιοθήκη με δεδομένα χωρικού τύπου (χάρτες, εικόνες, αεροφωτογραφίες). Το υλικό αφορά στην Πολιτεία, Connecticut U.S.A.

49 Ερωτήματα - Προβληματισμοί  Με ποιον τρόπο μπορούν να συντονιστούν διάφοροι φορείς, επιστημονικοί και μη, για την υλοποίηση ενός ανάλογου προγράμματος προσφέροντας διάφορες υπηρεσίες; Για παράδειγμα στον πολιτιστικό και στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο (Αρχαιολογικοί Χώροι, Μουσεία, Θέατρα, Αεροδρόμια, Δρομολόγια Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, Εστιατόρια, Ξενοδοχεία, κ.λπ.).  Στους διάφορους τομείς των επιστημών πώς μπορούν να δημιουργηθούν Γεωβιβλιοθήκες; Για παράδειγμα στο χώρο της Αρχαιολογίας θα ήταν μια πρόκληση να μπορέσουν να συνδεθούν οι Συλλογές των Βιβλιοθηκών, οι Ανασκαφές των διαφόρων Αρχαιολογικών Φορέων και τα Αρχαιολογικά Μουσεία, παρέχοντας πρόσβαση στους αρχαιολογικούς χώρους, στα ευρήματα, στα μουσειακά εκθέματα και στα επιστημονικά κείμενα. Το παράδειγμα του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο έχει δημιουργήσει έναν ηλεκτρονικό πολιτιστικό χάρτη της Ελλάδος, μπορεί να είναι η αρχή μιας κοινής προσπάθειας.

50 Ερωτήματα - Προβληματισμοί  Αλλά και ευρύτερα στους διάφορους επιστημονικούς χώρους υπάρχει πρόσφορο έδαφος. Για παράδειγμα οι επιστήμες της Γεωγραφίας, Γεωλογίας, Ανθρωπολογίας, Αρχιτεκτονικής, Ιστορίας, Λαογραφίας, Εθνογραφίας, Κοινωνιολογίας μελετούν πληροφορίες που έχουν γεωγραφικό υπόβαθρο. Πώς θα μπορούσε να συντονιστεί μια κοινή προσπάθεια για τη δημιουργία μιας Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Γεωγραφικών Αναφορών που αφορά στην Ελλάδα και ποιος φορέας θα έχει την επίβλεψη στην υλοποίηση αυτού του στόχου;  Τέλος, με ποιον τρόπο διαφορετικά πληροφοριακά συστήματα μπορούν να συνεργαστούν και να αποτελέσουν τμήμα μιας Γεωβιβλιοθήκης και ποιά πρότυπα πρέπει να αναπτυχθούν (ή τα ήδη υπάρχοντα να εφαρμοστούν) για την επίτευξη αυτού του στόχου;