Ευρύτερη θεματική προγράμματος: 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΤΗΡΙΑ Εκπαιδευτικό πρόγραμμα πολιτισμού συντονίστρια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων Ευρύτερη θεματική προγράμματος: «Όψεις Βυζαντινού Πολιτισμού: Η Βυζαντινή Αρχιτεκτονική στις διάφορες χρονικές φάσεις και μορφές της» Σχολικό Έτος 2013-14

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Ο Βυζαντινός Ναός της Ύπατης Σοφίας του Ένσαρκου Λόγου του Θεού, περισσότερο γνωστή ως Αγία Σοφία ή Αγιά- Σοφία ,γνωστός και ως Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας ή απλά Η Μεγάλη Εκκλησία ,ήταν από το 360 μέχρι το 1453 ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης, με εξαίρεση την περίοδο 1204 - 1261 κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός, ενώ μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης μετατράπηκε σε τέμενος, μέχρι το 1934 και αποτελεί σήμερα μουσειακό χώρο. Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού, και υπήρξε σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά την οθωμανική περίοδο. Το παρόν κτίσμα ανεγέρθηκε τον 6ο αιώνα, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄, από τους μηχανικούς Ανθέμιο από τις Τράλλεις και Ισίδωρο από τη Μίλητο. Στο ίδιο σημείο, επί του πρώτου λόφου της Κωνσταντινούπολης και σε κοντινή απόσταση από το Μέγα Παλάτιον και τον Ιππόδρομο της πόλης, είχαν χτιστεί παλαιότερα δύο ακόμα ναοί που καταστράφηκαν από πυρκαγιά. Το οικοδόμημα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της τρουλαίας βασιλικής και συνδυάζει στοιχεία της πρώιμης βυζαντινής ναοδομίας, σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Αρχιτεκτονικές επιρροές της Αγίας Σοφίας εντοπίζονται σε αρκετούς μεταγενέστερους ορθόδοξους ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά, όπως στο τέμενος του Σουλεϊμάν και στο Σουλταναχμέτ τζαμί .Εκτός από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της, η Αγία Σοφία ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμό της, που ωστόσο υπέστη σοβαρές καταστροφές κυρίως από τις βαρβαρότητες των Τούρκων κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας.

ΠΑΛΑΤΑΚΙ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΙ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Ιστορικό κτίριο, που βρίσκεται πλησίον της Κεντρικής Πύλης του Φρουρίου Χίου. Κτίσμα πιθανόν του 15ου αιώνα, που σχετίζεται ίσως με το ανάκτορο του Podesta. Οι αναστηλωτικές εργασίες του κτιρίου άρχισαν το 1980 και ολοκληρώθηκαν το 1986.  Αποτελείται από έναν υπερυψωμένο ισόγειο χώρο με σκαρπωτή βάση και έναν χώρο ανωγείου. Στη βόρεια πλευρά του υπάρχει λότζα  καθώς και εξωτερική κλίμακα που οδηγεί στο ΝΑ πύργο του Φρουρίου και στα τείχη.

ΚΑΜΑΡΕΣ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

ΟΙ ΚΑΜΑΡΕΣ ΚΑΒΑΛΑΣ  Οι Καμάρες, το Μεσαιωνικό Υδραγωγείο, είναι έργο της Βυζαντινής περιόδου το οποίο δέχτηκε από πολύ νωρίς επιδιορθώσεις και εκτεταμένες επισκευές κατά την Οθωμανοκρατία, ιδιαίτερα στα χρόνια του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και Νομοθέτη (1530 μ. Χ. περίπου). Η διπλή αυτή τοξωτή κατασκευή είχε στόχο να γεφυρώσει την χερσόνησο της Παναγίας με τις υπώρειες του ορεινού όγκου της Λεκάνης. Χρησίμευε για τη μεταφορά νερού από τις πηγές των ορεινών όγκων (έξι χιλιόμετρα βόρεια) στην σημερινή «Παλιά πόλη» της Παναγίας, με την κύρια πηγή νερού να βρίσκεται σε υψόμετρο 400 μ. ενώ άλλες πηγές χαμηλότερα συμπλήρωναν την τροφοδοσία του. Το μεγαλοπρεπές αυτό μνημείο μήκους 280 μ. αποτελείται από 60 αψίδες τεσσάρων διαφορετικών μεγεθών και έχει μέγιστο ύψος 25 μέτρα. Οι εργασίες αναστήλωσης ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 1997 με τεχνικές ήπιας παρέμβασης.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Η μονή Αγίας Θεοδώρας βρίσκεται μέσα στην πόλη της Άρτας Η μονή Αγίας Θεοδώρας βρίσκεται μέσα στην πόλη της Άρτας. Η βασίλισσα Θεοδώρα, σύζυγος του Μιχαήλ Β’ Δεσπότη της Ηπείρου, έκτισε πάνω στον παλιό ναό του Αγίου Γεωργίου που προϋπήρχε γυναικείο μοναστήρι το 1270. Στόλισε το ναό, μόνασε εκεί μέχρι το 1281 και τάφηκε εκεί. Σήμερα σώζονται ο ναός της μονής, ο πυλώνας, κομμάτια από τη γλυπτή και γραπτή διακόσμηση, καθώς και ο τάφος της βασίλισσας. Πρόκειται για ωραιότατη τρίκλιτη βασιλική εξαιρετικής τέχνης με κεραμική διακόσμηση. Ο πρόναος και οι τρεις νάρθηκες είναι του 13ου αιώνα. Η βασίλισσα Θεοδώρα ανακηρύχθηκε οσία και πολιούχος της Άρτας. Ο ναός συμπεριλαμβάνεται στα πιο αξιόλογα δείγματα βυζαντινής τέχνης από τα μνημεία της πόλης της Άρτας.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΝΗ ΠΑΡΙΓΟΡΗΤΙΣΣΑΣ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Η Βυζαντινή Μονή Παρηγορήτισσας βρίσκεται μέσα στην πόλη της Άρτας Η Βυζαντινή Μονή Παρηγορήτισσας βρίσκεται μέσα στην πόλη της Άρτας. Πρόκειται για το σπουδαιότερο βυζαντινό μνημείο της Άρτας, αριστούργημα της βυζαντινής τέχνης με δικό της τύπο βασιλικού ρυθμού. Κτίστηκε μεταξύ των ετών 1283 - 1296 σαν γυναικεία μονή, πάνω σε θεμέλια αρχαίου ναού από τον Νικηφόρο Α’ Κομνηνό Δούκα και τη γυναίκα του Άννα Παλαιολογίνα Καντακουζινή. Η αρχιτεκτονική του ναού, οι τοιχογραφίες, τα γλυπτά του, ο θαυμάσιος τρούλος και γενικά το μεγαλείο του εσωτερικού και εξωτερικού διακόσμου, αποτελούν πραγματικό καύχημα της περιόδου του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Ο μεγαλοπρεπής αυτός ναός είναι αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Για το ναό έχουν γραφεί πολλές λεπτομέρειες σε διάφορες εκδόσεις και διατριβές. Από το παλιό γυναικείο μοναστήρι, σώζονται: Ο ναός, η Αγία Τράπεζα, 16 κελιά και η Tράπεζα (χώρος εστίασης) που αναστηλώθηκε και στεγάζει ευρήματα της αρχαίας Αμβρακίας. Η μονή έχει χαρακτηρισθεί και λειτουργεί ως μουσείο. Υπάγεται στην 8η εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΝΗ ΚΑΤΩ ΠΑΝΑΓΙΑΣ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Η βυζαντινή μονή Κάτω Παναγιάς βρίσκεται νοτιοδυτικά της Άρτας, στο λόφο της Περάνθης και χτίστηκε από τον σύζυγο της Θεοδώρας, το Δεσπότη Μιχαήλ Β' Δούκα, Δεσπότη της Ηπείρου τον 13ο αιώνα, σε ωραία θέση. Πρόκειται για σπουδαίο μνημείο με ιστορική παράδοση. Τιμάται στη γέννηση της Θεοτόκου. Η αρχική εκκλησία, είναι τρίκλιτη βασιλική και είναι αγιογραφημένη με εξαιρετικές τοιχογραφίες του 1715. Την ομορφαίνουν τα κεραμικά διακοσμητικά που περιβάλλουν τα μονόλοβα, δίλοβα και τρίλοβα παράθυρα. Τα περισσότερα από τα άλλα κτίσματα του μοναστηριού, είναι νεότερης κατασκευής. Πολύ πλούσια είναι η εξωτερική διακόσμηση στους τοίχους του καθολικού, με τοιχογραφίες του 18ου μ.Χ. αιώνα και μερικές του 13ου αιώνα στο διακονικό, σύγχρονες με την κατασκευή του Ναού καθώς και με πλίνθινες διακοσμήσεις. Οι τοιχογραφίες προστατεύονται με ξύλινο σκέπαστρο. Το κωδωνοστάσιο προστέθηκε πριν το 1745. Η μονή είχε πολλά Μετόχια. Αξιοσημείωτη καινοτομία είναι το ότι στον τρούλο αντί του Παντοκράτορα είναι ζωγραφισμένη η Ανάληψη. Είναι παλαιό γυναικείο μοναστήρι με σχολές υφαντουργίας και ταπητουργίας.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΝΗ ΒΛΑΧΕΡΝΩΝ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Λέγεται και «Παναγία η Βλαχέρνα» Λέγεται και «Παναγία η Βλαχέρνα». Πρόκειται για παλιά μονή που βρίσκεται βορειοανατολικά της Άρτας, στο χωριό Βλαχέρνα, κοντά στη Γραμμενίτσα. Από το παλιό μοναστήρι σώζεται μόνο ο ναός. Έχει ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με κόγχες, τρούλους και παράθυρα μονόλοβα, δίλοβα, τρίλοβα, με άριστη κεραμική διακόσμηση. Το εξωτερικό του ναού είναι εντυπωσιακό. Επίσης υπάρχουν ανάγλυφα και άλλη γλυπτή διακόσμηση. Στη νότια πλευρά του ναού υπάρχει μαρμάρινη πλάκα με την παράσταση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, προστάτη των Κομνηνών. Η μονή ιδρύθηκε στις αρχές του 12ου αιώνα. Ο ναός έγινε τρουλαίος επί Δεσπότη Μιχαήλ Β' (1250- 1260). Στο εσωτερικό του ο ναός έχει αξιόλογες αγιογραφίες (τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν), γλυπτά και επιγραφές. Μέσα στο ναό υπάρχουν και τάφοι Δεσποτών της Ηπείρου. Ο ναός πανηγυρίζει στις 2 Ιουλίου.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΠΟΡΤΑΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Στην αντικρινή από την Πύλη όχθη του Πορταϊκού ποταμού βρίσκεται ο μικρός οικισμός της Πόρτα Παναγιάς, στη θέση της Βυζαντινής πόλης ‘’Μεγάλαι Πύλαι’’. Η πρόσβαση στον μικρό και γραφικό αυτό οικισμό γίνεται από την αμαξιτή γέφυρα ‘’Γκίκα’’, μήκους 170 μέτρων και εναλλακτικά από την κρεμαστή πεζογέφυρα, μήκους 120 μέτρων. Εδώ βρίσκεται και ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεία της χώρας μας, ο ναός της ‘’Πόρτα Παναγιάς’’.  Θα ήταν παράλειψη να μην επισκεφθούμε αυτή την πανέμορφη εκκλησία που παρουσιάζει έντονο θρησκευτικό, αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Ο ναός χτίστηκε το 1283, στη θέση αρχαίου ιερού της Αθηνάς, από τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Α΄ Άγγελο Κομνηνό Δούκα (του οποίου ο τάφος υπάρχει μέσα στο ναό) και αποτελούσε το καθολικό της Μονής της ‘’Ακαταμαχήτου Θεοτόκου’’. Είναι τρίκλιτη σταυρεπίστεγη βασιλική, με μαρμάρινο τέμπλο (πιθανότατα το αρχικό), στο οποίο θαυμάζουμε δύο μοναδικά ψηφιδωτά του Χριστού και της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας. Η ιδιαιτερότητα αυτών των ψηφιδωτών είναι ότι βρίσκονται τοποθετημένα αντίθετα από τις υπόλοιπες εκκλησίες, δηλαδή αυτό του Χριστού αριστερά της Ωραίας Πύλης και της Παναγίας δεξιά. Ο εξωνάρθηκας του ναού (σταυροειδής με τρούλο) προστέθηκε τον 14ο αιώνα. Ο ναός υπέστη αρκετές καταστροφές από τις πυρκαγιές του 1855 και του 1980 (τα σημάδια της οποίας είναι ακόμη ορατά), έτσι πολλές από τις τοιχογραφίες του καταστράφηκαν.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Ο Βυζαντινός ναός του Αγίου Βασιλείου Βρίσκεται κοντά στο ναό της Αγίας Θεωδώρας, μέσα στην πόλη της Άρτας, στη συνοικία «Τουρκοπάζαρο». Χτίστηκε στις αρχές του 15ου αιώνα αν και από την τεχνοτροπία του μερικοί θεωρούν πιθανό τον 13ο αιώνα. Σε επαφή με το ναό είναι και τα παρεκκλήσια του Αγ. Γρηγορίου και του Ιωάννου Χρυσοστόμου, που επικοινωνούν εσωτερικά με τον κεντρικό ναό. Εκτός από τις τοιχογραφίες στο εσωτερικό του Ναού αξιόλογη είναι και η φορητή εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό στο Τέμπλο, Κρητικής τέχνης. Πρόκειται για ένα ναό που η κεραμική του διακόσμηση, τα γυάλινα πλακίδια και τα δίλοβα παράθυρα τον καθιστούν ένα πραγματικό διακοσμητικό καλλιτέχνημα. Εντυπωσιακές είναι οι εφυαλωμένες πήλινες εικόνες με την Σταύρωση και τους Τρεις Ιεράρχες που βρίσκονται στο αέτωμα της ανατολικής πλευράς. Οι τοιχογραφίες του ναού είναι του 17ου αιώνα. Η στέγη του κάηκε το 1821. Για το ιστορικό του γνωρίζουμε μόνο ότι στον περίβολό του λειτούργησε η σχολή Μανωλάκη, από το 1662 έως το 1821.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΤΣΟΥΡΗ 3Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Ο ναός αυτός βρίσκεται στους Πλησιούς Άρτας Ο ναός αυτός βρίσκεται στους Πλησιούς Άρτας. Από το παλιό μοναστήρι που διαλύθηκε τον 18ο αιώνα, σήμερα σώζεται μόνο ο ναός. Πρόκειται για το αρχαιότερο βυζαντινό μνημείο της Άρτας. Κτίστηκε προ της περιόδου του Δεσποτάτου της Ηπείρου (10ος αιώνας). Από την έλλειψη κεραμοπλαστικής διακόσμησης συμπεραίνεται ότι είναι αρχαιότερος από την βυζαντινή περίοδο. Τον 13ο αιώνα ο ναός από τρίκλιτη βασιλική έγινε σταυροειδής με τρούλο και γλυπτό διάκοσμο. Ο ναός έχει τις αρχαιότερες τοιχογραφίες σε τρία υποστρώματα (13ου και 17ου αιώνα). Το κωδωνοστάσιο του κτίστηκε το 1911.

ΤΕΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΑΤΖΗΓΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΕΓΟΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΙΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΤΑΞΗ Β’3, 3ΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ