ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΖΩΑ

Πολλοί οργανισμοί του ζωικού βασιλείου παράγουν χημικές ουσίες που είναι τοξικές όχι μόνο για άλλα είδη, αλλά και για το ίδιο το ζώο που τις παρήγαγε. Οι ουσίες αυτές άλλοτε αποτελούν παραπροϊόντα του μεταβολισμού του ζωικού οργανισμού και άλλοτε έχουν ως σκοπό την άμυνα, ή και την σύλληψη της τροφής του.  Οι ιοί, συνήθως, ασκούν γενική δράση σε όλα τα κύτταρα του οργανισμού από τις τοξίνες που εμπεριέχονται σε αυτούς. Αυτές οι τοξίνες μπορούν να καταταγούν στις κατηγορίες που αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα

Κατηγορίες Τοξικές ενέργειες Ερεθιστικές τοξίνες Φλύκταινες στο δέρμα, φλεγμονές Νευροτοξίνες Επίδραση στο ΚΝΣ Αιμολυτικές τοξίνες Αιμόλυση, νέκρωση πολλών ιστών Αιμορραγικές τοξίνες Διαταραχές της πήξης του αίματος

ΜΕΔΟΥΣΕΣ Το δηλητήριο αποθηκεύεται σε ειδικά όργανα (νηματοκύστες), και συνίσταται κυρίως από 5-ΗΤ (σεροτονίνη), καθώς και από ένζυμα (ΑΤΡάση, υαλουρονιδάση, ινωδολυσίνη), ανταγωνιστές Ca, και άλλες αιμολυτικές και ερεθιστικές ουσίες Η επαφή του δέρματος με αυτά τα είδη ζώων επιφέρει έντονη ερυθρότητα, οξύ πόνο, οίδημα, φλεγμονή, αλλά και γενικά συμπτώματα, όπως πυρετό κ.α.

ΕΧΙΝΟΙ Παράγουν μια τοξίνη κατά την αναπαραγωγική τους περίοδο, η οποία αποτελείται κυρίως από ένα θειικό πολυσακχαρίτη, καθώς και από άλλες νευροτοξικές ουσίες Για την ανακούφιση των συμπτωμάτων, συνιστάται μετά την αφαίρεση των ακάνθων και τον καθαρισμό του τραύματος, η τοποθέτηση του τραυματισμένου μέλους σε ζεστό νερό (για να αδρανοποιηθεί η τοξίνη), η χορήγηση αναλγητικών ή η τοπική εφαρμογή ακετόνης

ΜΥΡΙΑΠΟΔΑ Είδη μυριαπόδων που μπορούν να προκαλέσουν δηλητηρίαση είναι οι σαρανταποδαρούσες και οι ψαλίδες. Το δηλητήριό τους επιφέρει φλεγμονή, πόνο, φλύκταινες στο δέρμα, ενδεχομένως και λεμφαγγειίτιδα ή και γάγγραινα Η εμφάνιση γενικών φαινομένων είναι σπάνια Συνιστάται η τοποθέτηση πάγου στο προσβληθέν σημείο, καθώς και η εφαρμογή τοπικού αναισθητικού και κορτικοστεροειδών

ΑΡΑΧΝΕΣ Πολύ τοξική είναι η Lycosa tarantula που ανευρίσκεται και σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας Το δηλητήριό της έχει αιμολυτικές ιδιότητες, προκαλεί έντονη ερυθρότητα, υποδόριο εμφύσημα και νέκρωση, πυρετό, ρίγος, μυδρίαση, διάρροια, δυσφαγία και ίκτερο Η θεραπευτική αντιμετώπιση συνίσταται στην εφαρμογή ψυχρών επιθεμάτων και ελαστικού επιδέσμου στο δειχθέν σημείο, ενώ η αντιμετώπιση των γενικών συμπτωμάτων στην χορήγηση, ανάλογα με την περίσταση, αναλγητικών, διαζεπάμης, ατροπίνης, κορτικοστεροειδών, γλυκονικού ασβεστίου

ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΚΑΙ ΣΦΗΚΕΣ Το δηλητήριο της μέλισσας περιέχει ντοπαμίνη, ισταμίνη, ένζυμα, πεπτίδια, καθώς και απαμίνη Η σύνθεση ποικίλλει στα διάφορα είδη, παρατηρείται, όμως, διασταυρούμενη αντίδραση μετά από νυγμό μέλισσας σε άτομα που είναι ευαισθητοποιημένα στο δηλητήριο της σφήκας, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει ακόμα και το θάνατο Τα συμπτώματα από τη νύξη αυτών των εντόμων άλλοτε είναι τοπικά, οπότε εμφανίζεται ερυθρότητα στο προσβληθέν σημείο του δέρματος, οίδημα και έντονος πόνος, άλλοτε (σπανιότερα) γενικά, οπότε προκαλείται βαρεία αλλεργική προσβολή με γενική κακουχία, ναυτία, πτώση της αρτηριακής πίεσης και απώλεια των αισθήσεων (ιδίως στα παιδιά), έμετο, ελαφρύ πυρετό, οίδημα του προσώπου και του λάρυγγος, ή και με σπασμούς

ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΚΑΙ ΣΦΗΚΕΣ Επί πολλαπλών νύξεων στην τραχηλική χώρα και στη γλώσσα παρατηρήθηκαν θάνατοι από ασφυξία (λόγω οιδήματος της γλωττίδας) Η νύξη περιφερικού αγγείου μπορεί να επιφέρει θάνατο από θρομβώσεις Η θεραπεία συνίσταται στην άμεση πλύση του τραύματος, στην αφαίρεση του κεντριού, στην τοπική εφαρμογή αμμωνίας και αντιφλογιστικών ουσιών (πάγου κλπ.), καθώς και στην προαιρετική τοποθέτηση επιθεμάτων αλατόνερου ή και στην διενέργεια εντριβών με μείγμα αμμωνίας-ελαιολάδου (1:60) Τα γενικά φαινόμενα αντιμετωπίζονται συμπτωματικά

ΣΚΟΡΠΙΟΙ Το δηλητήριο έχει μεγάλη τοξικότητα στα κατώτερα ζώα και ιδιαίτερα στα αρθρόποδα, στα οποία επιφέρει ταχέως τον θάνατο Θεωρείται ότι είναι τοξικό και για το ίδιο το ζώο Η τοξίνη του σκορπιού είναι ένα σύνθετο μείγμα από ένζυμα, πρωτεΐνες χαμηλού μοριακού βάρους, αμινοξέα, και σεροτονίνη Τα νύγματα αυτών των ζώων προκαλούν τοπικά έντονη φλεγμονή, επώδυνη διόγκωση των παρακειμένων αδένων, γάγγραινα και λεμφαγγειίτιδα

ΣΚΟΡΠΙΟΙ Εμφανίζονται ακόμα συμπτώματα όπως αίσθημα βάρους (ιδιαίτερα στη γλώσσα), σιελόρροια, εμετοί, διάρροια, έμμονες στύσεις, καταπληξία, σπασμοί, παραλήρημα, εξασθένιση της καρδιάς, και τελικά, θάνατος εντός 24 ωρών (κυρίως στα παιδιά) Η διάρκεια αυτής της δηλητηρίασης κυμαίνεται από μερικές ώρες έως και ημέρες, όμως το θύμα διατηρεί για περισσότερο χρόνο αίσθημα κακουχίας

ΒΑΤΡΑΧΙΑ Φρύνοι Το δέρμα τους καλύπτεται από αδένες που εκκρίνουν τοξικές ουσίες, όπως η βουφοταλίνη (έχει δράση στην καρδιά, προσόμοια των γλυκοσιδών της δακτυλίτιδας), η βουφονίνη (έχει δράση στο ΚΝΣ), και η φρυνολυσίνη (διαθέτει αιμολυτικές ιδιότητες) βουφοταλίνη

ΒΑΤΡΑΧΙΑ Σαλαμάνδρες Οι δηλητηριώδεις αδένες βρίσκονται στο δέρμα και εκκρίνουν δύο τουλάχιστον τοξικές ουσίες, την σαλαμανδρίνη (δράση προσόμοια με την πικροτοξίνη, που εκδηλώνεται στο ΚΝΣ με την μορφή σπασμών) και την σαλαμανδριδίνη Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν διέγερση, τρόμο, επιληπτοειδείς ή τετανικούς σπασμούς, αύξηση της θερμοκρασίας, σιελόρροια, ταχυκαρδία, εξασθένιση της αναπνοής, απώλεια των αντανακλαστικών, ενώ είναι πιθανό να επέλθει και ο θάνατος

ΟΦΙΟΕΙΔΗ Τα δηλητηριώδη φίδια φέρουν εκατέρωθεν της άνω γνάθου ιογόνους αδένες οι οποίοι επικοινωνούν με ειδικά δόντια ώστε η εφαρμογή πίεσης να εξαναγκάζει την εκροή του δηλητηρίου δια μέσου των οδόντων στον στόχο Στην Ελλάδα, τα σημαντικότερα δηλητηριώδη φίδια είναι οι έχιδνες (οχιές) και συγκεκριμένα δυο είδη, η Vipera ammodytes και η Vipera aspis Το δηλητήριο είναι ένα παχύρρευστο υγρό του οποίου η σύνθεση δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως Πιθανότατα αποτελείται από ένα μείγμα αιμολυσινών, πρωτεολυσινών και νευροτοξινών, αφού οι δράσεις αφορούν κατά κύριο λόγο το αίμα και το νευρικό σύστημα

ΟΦΙΟΕΙΔΗ Όταν χορηγείται σε προοδευτικά αυξανόμενες δόσεις έχει τις ιδιότητες των μικροβιακών τοξινών, με αποτέλεσμα να παράγονται στον οργανισμό αντισώματα Η τοξική δράση εμφανίζεται μόνο σε παρεντερική λήψη του δηλητηρίου, καθώς αυτό δεν απορροφάται από τον γαστρεντερικό βλεννογόνο και καταστρέφεται από τα γαστρεντερικά υγρά Στον επόμενο πίνακα αναφέρονται οι τοξικές δράσεις του δηλητηρίου των φιδιών

· Το δηλητήριο της έχιδνας μπορεί να προκαλέσει υποθερμία Σύστημα Δράση Αίμα ·    Αιμόλυση: αιμορραγίες από τους νεφρούς, τα ώτα, τη μύτη, το δέρμα και το γαστρεντερικό ΚΝΣ · Διαταραχές του κυκλοφορικού συστήματος εξαιτίας της επίδρασης στο αγγειοκινητικό και στο αναπνευστικό κέντρο · Το δηλητήριο της έχιδνας μπορεί να προκαλέσει υποθερμία · Άλλα δηλητήρια μπορεί να επιφέρουν σπασμούς, παράλυση, υπνηλία και κώμα ·     Άλλα δηλητήρια μπορεί να προ-καλέσουν ονειρικό παραλήρημα Κυκλοφορικό · Το δηλητήριο των εχιδνών προκαλεί αγγειοδιαστολή, ταχυκαρδία, περιφερική κυκλοφορική ανεπάρκεια

Τα τοπικά συμπτώματα περιλαμβάνουν τον σχηματισμό επώδυνης οιδηματώδους περιοχής στην θέση του δήγματος, που επεκτείνεται σταδιακά και στους γειτονικούς ιστούς. Στην περίπτωση που η θέση του δήγματος είναι το πρόσωπο, το οίδημα καταλαμβάνει τον φάρυγγα και την γλωττίδα και ο κίνδυνος πρόκλησης ασφυξίας καθίσταται μεγάλος Τα γενικά φαινόμενα επέρχονται συνήθως μετά την πάροδο λίγων ωρών (σπάνια εμφανίζονται αμέσως με την μορφή γενικής καταπληξίας), και εκδηλώνονται με διέγερση, προκάρδιο δυσφορία, κεφαλαλγία, οίδημα και αίσθημα ψύχους στο δέρμα, κολλώδεις ιδρώτες, δίψα, ναυτία, επιγαστρικό άλγος, χολώδεις ή αιματηρούς εμέτους, εντερορραγία, αιματουρία, ολιγουρία, αιμοσφαιρινουρία

Σε βαρείες δηλητηριάσεις εμφανίζεται ίκτερος και αναπνευστική δυσχέρεια, παράλυση αναπνευστικών μυών, πνευμονική συμφόρηση, θάνατος. Η εμφάνιση πυρετού υποδηλώνει αντίδραση του οργανισμού και ως εκ τούτου θεωρείται ευνοϊκό σημείο Είναι πιθανό, ακόμα και μετά την ανάνηψη του θύματος, να παραμείνουν ορισμένα συμπτώματα :ίκτερος, δυσκαμψία των αρθρώσεων, παρέσεις και παραλύσεις των άκρων, μυϊκή αδυναμία, κεφαλαλγία, κώφωση, οίδημα, ίκτερος, γαστρεντερικές διαταραχές (χρόνιος εχιδνισμός)

Για όλα τα είδη φιδιών η θεραπευτική προσέγγιση είναι κοινή Για όλα τα είδη φιδιών η θεραπευτική προσέγγιση είναι κοινή. Αρχικά εξασφαλίζεται η διακοπή της απορρόφησης μεγαλύτερης ποσότητας δηλητηρίου, ύστερα απομακρύνεται το δηλητήριο και στην εξουδετερώνεται Η περαιτέρω απορρόφηση αποφεύγεται με την ακινητοποίηση του θύματος και την χαλαρή περίδεση πάνω από την δηχθείσα θέση, με την τοποθέτηση ψυχρών επιθεμάτων στην περιοχή και, τέλος, με την χορήγηση του ειδικού αντιοφικού ορού σε νοσοκομειακό περιβάλλον (μόνο όταν το άτομο δεν είναι αλλεργικό)

Η συμπτωματική θεραπεία περιλαμβάνει χορήγηση συμπαθομιμητικών φαρμάκων, κορτικοστεροειδών, γλυκονικού ασβεστίου, διαλύματος θειικού μαγνησίου, αντιβιοτικών, κατασταλτικών, ή και καρδιοτονωτικών γλυκοσιδών (σε ενδεχόμενη κατάσταση collapsus). Συνιστάται περιτύλιξη του σώματος για να μην χάνει θερμότητα ο οργανισμός, και χορήγηση οξυγόνου σε περίπτωση εμφάνισης αναπνευστικής δυσχέρειας Απόλυτη αντένδειξη: Η χορήγηση μορφίνης, ή οινοπνευματωδών