ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ “ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΣΕ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ” ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: “Information Seeking by Humanities Scholars” Η αναζήτηση πληροφοριών από τους ειδικούς των ανθρωπιστικών επιστημών Παρουσίαση εργασίας: Βικτωρία-Σοφία Γιαλοψού

Εισαγωγικά για το άρθρο Το άρθρο προέρχεται από το Lecture Notes in Computer Science (LNCS 3652) και συγκεκριμένα από τα Πρακτικά Ευρωπαϊκού Συνεδρίου σχετικά με τις Ψηφιακές Βιβλιοθήκες. Συγγραφείς του άρθρου: George Buchanan, Ann Blandford και Claire Warwick από το University College του Λονδίνου και η Sally Jo Cunningham και ο Jon Rimmer από το University of Waikato της Νέας Ζηλανδίας.

Εισαγωγή Το άρθρο αυτό μελετά τις τεχνικές αναζήτησης της πληροφορίας από ακαδημαϊκούς των ανθρωπιστικών επιστημών και γενικότερα από ειδικούς που χρησιμοποιούν τις ψηφιακές βιβλιοθήκες. Ενημερώνει την υπάρχουσα γνώση πάνω στις τεχνικές αναζήτησης πληροφοριών, παραθέτοντας πρότυπα σχετικά με τη χρήση ερωτήσεων και όρων και γίνεται ένας συσχετισμός με τα πρότυπα που χρησιμοποιούν οι ειδικοί των ανθρωπιστικών επιστημών.

Ξεκινώντας…  Σε αντίθεση με την ανάκτηση πληροφοριών, η οποία επικεντρώνεται στη βελτίωση της παρουσίασης έρευνας με τεχνικά μέσα…  Η αναζήτηση πληροφοριών περιγράφει την ανθρώπινη συμπεριφορά Βελτίωση επιτυγχάνεται μέσω της καλύτερης κατανόησης των ικανοτήτων των χρηστών και των προσδοκιών τους οδηγώντας σε αλλαγές  Αντικειμενικός σκοπός της έρευνας: να αποκαλύψουμε περισσότερα για τις προθέσεις των χρηστών σχετικά με τη συμπεριφορά τους όσον αφορά την αναζήτηση της πληροφορίας καθώς επίσης και οι στρατηγικές και οι τεχνικές που επιλέγουν και οι οποίοι πιστεύουν ότι θα βελτιώσουν τα αποτελέσματά τους.  Η μελέτη αυτή επικεντρώνεται στους ειδικούς των ανθρωπιστικών επιστημών.

Αναζήτηση πληροφοριών  Άμεση διάκριση μεταξύ χρηστών είναι το επίπεδο της εμπειρίας τους. Οι έμπειροι και εκπαιδευμένοι χρήστες χρησιμοποιούν περισσότερο ερωτηματικούς τύπους και εκμεταλλεύονται τους τελεστές Boolean πιο συχνά(Lucas, Topi).  Οι χρήστες χρησιμοποιούν απλά δύο ή τρεις όρους ερωτήσεων  Μοντέλο κλειδί: του Ellis, που αναγνωρίζει ενέργειες όπως:  Ξεκίνημα: ο ερευνητής αναγνωρίζει αρχικές πηγές της πληροφορίας.  Σύνδεση: οι αναφορές ακολουθούνται μπροστά ή πίσω για να επεκτείνουν τη σκοπιά κάλυψης.  Στο μοντέλο αυτό οι χρήστες μπορούν να μετακινούνται από τη μια πράξη στην άλλη χωρίς να υποθέτετε κάποια σειρά.

Αναζήτηση πληροφοριών στις ανθρωπιστικές επιστήμες  Ο Wiberley έδειξε ότι οι όροι έρευνας των ειδικών των ανθρωπιστικών επιστημών ήταν συχνά γενικοί και ανακριβείς. Αναγνώρισε τη χρήση στοιχείων όπως ονόματα ανθρώπων και τοποθεσιών. Στην ουσία οι ειδικοί αυτοί χρησιμοποιούσαν συχνά συγκεκριμένους και επιλέξιμους τύπους ερωτήσεων.  Χρησιμοποιούσαν καταλόγους, αναζητούσαν τη βοήθεια των βιβλιοθηκονόμων, χρησιμοποιούσαν τις συλλογές του πανεπιστημίου & τα ευρετήρια περιοδικών.  Ο Watson-Boone αναγνωρίζει ότι η αναζήτηση πληροφοριών στις ανθρωπιστικές επιστήμες επιδεικνύει χρήση της ανθρώπινης υποστήριξης, πολλοί δηλαδή συνεργάζονταν με άλλους συναδέλφους τους προκειμένου να εξάγουν καλύτερα αποτελέσματα.

 Λίγα έχουν αναδυθεί στην επιφάνεια σχετικά με τη χρήση των νέων ηλεκτρονικών πηγών όπως είναι ο Ιστός, η παρουσίαση των online περιοδικών αλλά δεν έχουν μελετηθεί συστηματικά.  Σκοπός μας να φέρουμε τις τεχνολογίες ανάκτησης πληροφοριών & αλληλεπίδρασης πιο κοντά στην αναζήτηση πληροφοριών από τους ειδικούς των ανθρωπιστικών επιστημών.

Μελέτη χρηστών  Για τη κατανόηση των στρατηγικών αναζήτησης πληροφοριών διεξήχθησαν συνεντεύξεις σε 18 μέλη της σχολής των Καλών Τεχνών και των Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Waikato της Νέας Ζηλανδίας.  Η μελέτη αυτή είχε διάρκεια 6 εβδομάδες, στα ίδια τα γραφεία των συμμετεχόντων  Παρουσιάζονται οι εμπειρίες τους σχετικά με τη χρήση των ψηφιακών βιβλιοθηκών και των ηλεκτρονικών καταλόγων των βιβλιοθηκών(opac’s) και οι αντιλήψεις τους σχετικά με τα προβλήματα και τις επιτυχίες που αντιμετωπίζουν στη χρήση τους.

 Ενθαρρύνθηκαν να επιδείξουν τις στρατηγικές τους στη χρήση των ψηφιακών πηγών.  Σκοπός ήταν η μείωση των επιδράσεων μάθησης, να συγκεντρωθούν οι εξηγήσεις τους σχετικά με την αναζήτηση πληροφοριών σε ένα κείμενο στο οποίο ήταν ικανοί να επιδείξουν τη δική τους ειδικότητα, η αναγνώριση περιοχών στις οποίες η αναζήτηση αντιλαμβανόταν ως δύσκολη & η αναγνώριση οποιονδήποτε συσχετισμών μεταξύ των προβληματικών περιοχών της αναζήτησης πληροφορίας.

Συμμετέχοντες & μέθοδος μελέτης  Ένας δισέλιδος θεματικός κώδικας και αριθμός αναγνωρίζει κάθε συμμετέχοντα, ηλικίες από 28 έως 65 ετών, σύγκριση εμπειριών διαφορετικών επιπέδων, παρελθόν, προτεραιότητες και ηλικία.  Οι συμμετέχοντες χρησιμοποιώντας τον δικό τους υπολογιστικό εξοπλισμό, πήραν μέρος σε ημιδομημένες συνεντεύξεις, έγινε επίδειξη σχετικά με τη χρήση των εργαλείων αναζήτησης πληροφορίας που είχαν στη διάθεσή τους.

 Ο συμμετέχοντας ΑΝ1 ανήκει στο τμήμα Ιστορίας Ανθρωπολογίας, είναι Λέκτορας, έχει 15 έτη πείρα στο χώρο, είναι Γυναίκα και η χρήση της όσον αγορά τις ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι Χαμηλή.  Ο συμμετέχοντας ΑΝ2 επίσης ανήκει στο τμήμα Ιστορίας Ανθρωπολογίας, είναι Βοηθός καθηγητή, έχει 21 χρόνια πείρα στο τομέα της, είναι Γυναίκα και η χρήση της όσον αφορά τις ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι Χαμηλή.  Ο συμμετέχοντας ED1 ανήκει στο χώρο της Εκπαίδευσης, επαγγέλλεται Κοσμήτορας, έχει 26 χρόνια πείρα, είναι Άνδρας και η χρήση του στις ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι Υψηλή κ.ο.κ.

 Καταγράφηκαν οι αλληλεπιδράσεις τους με το σύστημα της βιβλιοθήκης και τις μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου, έγινε σημείωση των όρων έρευνας & έπειτα ηχογραφήθηκαν για περαιτέρω ανάλυση και την εξαγωγή συμπερασμάτων.  Μετά τη συνέντευξη το ευρετήριο καταλόγου του πανεπιστημίου χρησιμοποιήθηκε για να αναγνωρίσει τη συχνότητα των όρων που οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούσαν. Τα κριτήρια έρευνας περιλαμβάνουν τα πεδία «λέξη-κλειδί οπουδήποτε» και «ο τίτλος ξεκινά με».

Ευρήματα  Οι συμμετέχοντες ανέφεραν μεγάλη ποικιλία εμπειριών σχετικά με τις ψηφιακές βιβλιοθήκες, τους ηλεκτρονικούς καταλόγους βιβλιοθηκών και του διαδικτύου γενικότερα.  Διαπιστώθηκε μια διαφορά γύρω από το θέμα της πρόσβασης.  Όταν το υλικό βρισκόταν διαθέσιμο online οι εκπαιδευτικοί ανέφεραν ότι σπάνια είχαν δυσκολία στην ανάκτησή του.  Οι χρήστες των Αγγλικών & Ιστορίας Ανθρωπολογίας έπρεπε να πληρώσουν για να έχουν πρόσβαση σε αξιόλογες πηγές. Συμπέρασμα: όλοι οι αναγνώστες οι οποίοι ανέφεραν προβλήματα πρόσβασης ήταν μη συχνοί χρήστες των online βιβλιοθηκών και των περιοδικών.  Ο Ιστός εθεάθη ως ένα χρήσιμο υποκατάστατο αλλά αναγνωρίστηκε ως ένα καλό σημείο εκκίνησης για πιο συγκεκριμένες στρατηγικές.

Καριέρα & επιδράσεις στην κοινωνία  Οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι όταν ήταν καινούργιοι σε ένα χώρο έρευνας & διδασκαλίας, η χρήση τους όσον αφορά τις ψηφιακές βιβλιοθήκες αυξανόταν ιδιαίτερα.  Τα ευρήματα ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία και την εμπειρία της ομάδας των ερευνητών που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις.  Οι πιο έμπειροι ερευνητές βασίστηκαν περισσότερο στην προσωπική επαφή και γνώση του χώρου: γνώριζαν ήδη για πολλές εξελίξεις πριν αυτές αναφερθούν επίσημα.  Μια συγκεκριμένη στρατηγική του διαδικτύου ήρθε στην επιφάνεια: 15 συμμετέχοντες ανέφεραν το “googling” για τις ιστοσελίδες γνωστών ερευνητών είτε για να ενημερώσουν τη λίστα των εκδόσεών τους ή για να ελέγξουν λεπτομέρειες σχετικά με παραπομπές.

Στρατηγικές & τεχνικές αναζήτησης πληροφοριών  Επιλέγοντας ανάμεσα στην έρευνα ή την περιήγηση: η περιήγηση στα ψηφιακά περιβάλλοντα σημειώθηκε ως ένα ιδιαίτερο πρόβλημα-υψηλά αποτελεσματικό στις φυσικές βιβλιοθήκες αλλά δύσκολο σε ένα ηλεκτρονικό περιβάλλον.  Επιλέγοντας που να ψάξουμε: οι συμμετέχοντες ανέφεραν δυσκολίες στη χρήση των ψηφιακών πηγών και στην αναγνώριση των κατάλληλων πηγών για τη δική τους περιοχή ενδιαφέροντος. Έχοντας βρει αυτό που τους ικανοποιούσε, ιστοσελίδες ή περιοδικά, επέστρεφαν σε αυτά τακτικά. Ένας συμμετέχοντας σημείωσε πως χρησιμοποιεί το Google για να βρει το άρθρο που θέλει και μέσω του πανεπιστημίου έχει δωρεάν πρόσβαση στη βάση.  Η αρχή του Ellis της σύνδεσης: το να χρησιμοποιούνται αναφορές και παραπομπές σε γνωστά έργα για την εύρεση αγνώστων. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης και άλλες συμπεριφορές όπως: Έλεγχος (monitoring): εντοπισμός συγκεκριμένου υλικού. Περιήγηση (browsing): το «σκανάρισμα» δηλαδή γνωστών πηγών πληροφορίας. Πιστοποίηση (verifying): αξιολόγηση πληροφορίας που είχαν βρει παλαιότερα.

Επιδράσεις των όρων ερώτησης  Ένας συγκεκριμένος όρος μπορεί να κουβαλάει ισχυρά σημασιολογικά στοιχεία, αλλά οι τεχνικές ανάκτησης πληροφοριών επικεντρώνονται αντίθετα στο ποσοστό της εμφάνισης μιας λέξης ή μιας φράσης (π.χ. η «ακρίβεια», μπορεί να εμφανιστεί σε πολλά περιεχόμενα από ότι η «ανάκληση και ακρίβεια» και σημαίνει διαφορετικά πράγματα ακόμα και σε ένα σώμα όπως αυτό της επιστήμης των ηλεκτρονικών υπολογιστών)  Η επίδραση των μεμονωμένων λέξεων επηρεάζεται αυστηρά από τα κριτήρια με τα οποία αυτοί χρησιμοποιούνται, δηλαδή μια λέξη που εμφανίζεται σε μια φράση παίζει ένα διαφορετικό ρόλο από μια λέξη που χρησιμοποιείται από μόνη της.  Η Bates και ο Wiberley αναγνωρίζουν κάποιους όρους που ονομάζουν «κατάλληλες» λέξεις π.χ. ονόματα τόπων και ανθρώπων. Η χρήση τέτοιων λέξεων αναφέρθηκε σχεδόν από όλους τους συμμετέχοντες π.χ. όταν ψάχνανε για ένα άρθρο περιοδικού με συγκεκριμένο συγγραφέα. Η Bates επίσης καθόρισε και ένα άλλο τύπο όρων που ονόμασε «αυστηρούς» όρους. Τέτοιοι όροι είναι συχνά μικρές φράσεις που αποτελούνται από δύο ή τρεις μεμονωμένες λέξεις.

 Η χρήση του προκαθορισμένου πεδίου «λέξη-κλειδί οπουδήποτε» στην έρευνα του καταλόγου του πανεπιστημίου, επέστρεφε πολύ μεγάλα νούμερα αποτελεσμάτων. Οι συμμετέχοντες σε αυτές τις περιπτώσεις έβρισκαν λίγη σχετικότητα ακόμα και στην κορυφή της λίστας των αποτελεσμάτων. Αυτό το πρόβλημα σπάνια εμφανιζόταν με τη χρήση των «κατάλληλων» ονομάτων στην έρευνα.  Οι συμμετέχοντες που ανέφεραν ικανοποίηση με την εμπειρία τους από τα online συστήματα, συχνά περιέγραφαν όχι μόνο τους όρους που χρησιμοποίησαν αλλά και σε ποια πεδία αυτοί οι όροι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Για αυτούς τους χρήστες όρος και πεδίο συσχετίζονται. Υπήρχαν βέβαια και χρήστες με λιγότερο θετικές εμπειρίες που προτιμούσαν να περιηγηθούν στα ράφια της βιβλιοθήκης για να βρουν αυτό που ψάχνουν.

Χρήση των ερωτηματικών κριτηρίων Ερωτηματικά κριτήρια χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο επιλεκτικά από συχνούς και ενθουσιώδεις αναγνώστες. Οι αφελείς και οι μη ενθουσιώδεις χρήστες χρησιμοποίησαν μόνο τα βασικά κριτήρια έρευνας και εμφανίζονται να είναι περισσότερο συχνοί χρήστες εννοιολογικών όρων. Οι εννοιολογικοί όροι απαιτούν τη χρήση φράσης στην έρευνα για να βελτιώσουν την ακρίβεια στα πακέτα των αποτελεσμάτων. Οι έμπειροι και οικείοι χρήστες των ψηφιακών πηγών επίσης εκμεταλλεύτηκαν ερωτήσεις σε πολλά πεδία και κατάλληλα ονόματα περισσότερο συχνά εμφανίζονταν στα δικά τους κριτήρια έρευνας.

Όταν αφελείς στρατηγικές εφαρμόζονταν, οι αναγνώστες ανέφεραν συχνά θετικές εμπειρίες από την έρευνα στο Διαδίκτυο, σε αντίθεση με τη δυσαρέσκεια που προκύπτει από τη χρήση των καταλόγων των βιβλιοθηκών. Το Google σταθερά αναγνωρίστηκε ως η μηχανή αναζήτησης του Διαδικτύου γιατί μεγιστοποιεί την ακρίβεια εις βάρος της ανάκλησης.

Συμπεράσματα Μέσω της σύγκρισης συμπεριφορών των συμμετεχόντων, ανακαλύψαμε ότι μερικές βασικές στρατηγικές είχαν κεντρικό ρόλο και εμφανίζονταν συχνότερα. Οι ακαδημαϊκοί και ειδικοί των ανθρωπιστικών επιστημών, ειδικά αυτοί που είχαν εγκαθιδρυθεί στο χώρο τους, χρησιμοποίησαν την ακαδημαϊκή κοινότητα ως μια σημαντική πηγή υποδείξεων. Όταν η αναζήτηση της πληροφορίας μετακινήθηκε από ένα ισχυρά καθορισμένο στόχο (π.χ. έρευνα συγγραφέα – τίτλου) σε πιο αβέβαιες περιοχές όπως οι έρευνες που σχετίζονται με όρους του επιστημονικού κλάδου, εμφανίζονται προβλήματα γιατί ακριβείς έρευνες απαιτούν προσεκτική επιλογή κριτηρίων έρευνας.

Χρειάζεται δουλειά για την αναγνώριση τεχνικών για την καλύτερη υποστήριξη των λιγότερο έμπειρων χρηστών, και η παροχή βοήθειας για την επιλογή των κατάλληλων κριτηρίων έρευνας (π.χ. χρήση πεδίων ή φράσεων). Καλύτερα εργαλεία σύνδεσης παραπομπών βελτιώνουν την εμπειρία των χρηστών σχετικά με τη χρήση των συστημάτων ψηφιακών βιβλιοθηκών.