Ψυχοπαιδαγωγικές παρεμβάσεις αυτισμό Η. Κουρκούτας

Διαγνωστικό τρίγωνο παιδικού αυτισμού ή «τριάδα της εξασθένισης» Διαγνωστικό τρίγωνο παιδικού αυτισμού ή «τριάδα της εξασθένισης» κοινωνικές σχέσεις και κοινωνική αλληλεπίδραση επικοινωνία, λεκτική και μη λεκτική δραστηριότητες, ενδιαφέροντα, συμπεριφορές (Γενά, 2002)

Βασικές αρχές Δομημένης Μεθόδου Δομημένη διδασκαλία Περιβάλλον οργανωμένο χωρικά & χρονικά Προβλέψιμο Κατανόηση του περιβάλλοντος χώρου από το παιδί Αίσθημα ασφάλειας Αντιστάθμισμα της έλλειψης ευελιξίας στην σκέψη & στα συναισθήματα

Ενσωμάτωση κάποιων αρχών του συμπεριφορισμού στην καθημερινή πρακτική Επικέντρωση στη μεγιστοποίηση των ικανοτήτων του παιδιού με βάσει τις δυνατότητες τους Προϋποθέτει γνώση ιδιαιτεροτήτων του παιδιού Συνεργασία με γονείς Οργάνωση /διευθέτηση ατομικών χώρων Προσβασιμότητα /Καλύτερη εξυπηρέτηση

Σταδιακή είσοδος νέων ερεθισμάτων /αλλαγών σε σχέση με το χώρο την ατομική /ομαδική εργασία Είσοδος ορίων στο χώρο μπορεί να γίνει με αντικείμενα (χαλιά, ράφια, κλπ.), χωρίς περιορισμός της κινητικότητας του παιδιού Διαχωρισμός ομαδικού από το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα

Ημερήσιο πρόγραμμα: λεκτικές οδηγίες, φωτογραφίες, σχέδια (το ένα κάτω από το άλλο) Δραστηριότητες αντιστοιχούν στο επίπεδο του παιδιού Το παιδί εκπαιδεύεται στο να προσαρμοστεί & να λειτουργήσει με βάσει το ημερήσιο πρόγραμμα (π.χ. σειρά δραστηριοτήτων, διαλλείματα)

Χαμηλής Λειτουργικότητας (αυξημένη δόμηση περιβάλλον) Δόμηση περιβάλλοντος: ειδικές εκπαιδευτικές περιοχές (φαγητό, παιγνίδι, χειροτεχνία) Χώρος για ομαδικές δραστηριότητες (σταδιακή εισαγωγή αλλαγών) Χώρος ψυχαγωγίας (Η.Υ., παιγνίδια) Χώρος εργαστηρίου (πηλός, πλαστελίνες, άμμος) Ατομικός χώρος για τα πράγματα

Χώρος εργασίας: καρέκλα, τραπεζάκι, ατομικά αντικείμενα σε ένα κουτί Παιδί απέναντι στο τοίχο, πίνακα: ημερήσιο πρόγραμμα, τοίχος χωρίς ερεθίσματα που παρεμβάλλονται (λευκός), Η εύκολη πρόσβαση στα αντικείμενα & στους χώρους αποτελεί μία βασική διάσταση της δόμησης της καθημερινότητας

Βασικές στρατηγικές /στόχοι της Δομημένης Μεθόδου Βελτίωση προσαρμογής παιδιού: βελτίωση δεξιοτήτων: εκπαίδευση /τροποποίηση περιβάλλοντος Γονείς συν-θεραπευτές Λεπτομερής αξιολόγηση παιδιού: εξατομικευμένο πρόγραμμα Συνεχής ανάλυση των δύσκολων /ακατανόητων συμπεριφορών και διερεύνηση των διαφόρων στρατηγικών αντιμετώπισης

Δύσκολη συμπεριφορά: παραπέμπει σε υποκειμενικά προβλήματα στην αντίληψη και κατανόηση καταστάσεων ζωής /και της καθημερινότητας Στόχος η κατανόηση ενός εύρους συμπεριφορών Διαφοροποίηση ψυχομετρικής αξιολόγησης /αξιολόγηση κατανόηση του παιδιού

Η χρήση δομημένης μεθόδου Ελαχιστοποιεί τα προβλήματα που προκαλούνται από τη μειωμένη ικανότητα διατήρησης της προσοχής. Μειώνει το χρόνο που απαιτείται για να ολοκληρωθεί μια δραστηριότητα. Αντισταθμίζει προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στην κατανόηση του λόγου. Καλλιεργεί την ανεξαρτησία του μαθητή. Και τέλος αυξάνει το κίνητρο του μαθητή για μάθηση

Γενικοί & ειδικοί στόχοι μοντέλων παρέμβασης Να δίνει έμφαση όχι μόνο στις γνωστικές δεξιότητες, αλλά και στην επικοινωνία και στις κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών με αυτισμό. Να παρέχει και να διδάσκει αποδεκτά εναλλακτικά πρότυπα συμπεριφοράς που μπορούν να ακολουθήσουν τα παιδιά με αυτισμό. Να χρησιμοποιεί οπτικά μέσα (συμπληρωματικά, αποκλειστικά) τα οποία φαίνεται ότι είναι περισσότερο βοηθητικά από τα λεκτικά στην καθοδήγηση ή στην εκπαίδευση των παιδιών με αυτισμό. Να φροντίζει έτσι ώστε εναλλακτικές μορφές μάθησης (π.χ. παιχνίδι) να εντάσσονται στην εκπαιδευτική διαδικασία

Στη διατήρηση & γενίκευση των δεξιοτήτων σε διαφορετικά πλαίσια. Να εμπλέκει τους γονείς, να τους παροτρύνει να συμμετάσχουν ενεργητικά στην θεραπευτική ή εκπαιδευτική διαδικασία Να προάγει την έννοια και την εφαρμογή τόσο της ατομικής, όσο και της ομαδικής εκπαίδευσης, στο βαθμό που αυτό είναι επιτρεπτό από τις δεξιότητες του παιδιού Να προάγει την σχολική και την κοινωνική ενσωμάτωση και ανάπτυξη μέσα από καλά σχεδιασμένα προγράμματα ένταξης

Να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες του κάθε παιδιού ανεξάρτητα από τις εγγενείς αδυναμίες Οι ειδικοί καλούνται να επινοούν νέους τρόπους και μεθόδους προσαρμοσμένες στις ανάγκες του παιδιού Οι δυσλειτουργίες στη συμπεριφορά θεωρούνται επίκτητες, και όχι αποτέλεσμα του χαρακτήρα τους Στόχος είναι η άμεση παρέμβαση για την τροποποίηση τέτοιων δυσλειτουργιών

Σημεία σύγκλισης μοντέλων παρέμβασης Δίνουν έμφαση στην επικοινωνία. Δίνουν έμφαση στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Κάνουν χρήση εναλλακτικών (οπτικών) μέσων. Έμφαση προβλεψιμότητα των διάφορων καταστάσεων. Δίνουν έμφαση στο παιχνίδι.

Έμφαση στην εξατομικευμένη, αλλά και ομαδική εκπαίδευση Θεωρούν σημαντική τη γενίκευση των αποκτημένων δεξιοτήτων. Η συμμετοχή των γονέων θεωρείται απαραίτητο στοιχείο.

Βασικές αρχές ψυχοπαιδαγωγικών παρεμβάσεων Η λειτουργική ανάλυση της συμπεριφοράς είναι βασική προϋπόθεση για την επιτυχή αντιμετώπιση απροσάρμοστων αντιδράσεων Εντοπίζοντας τα αίτια των απροσάρμοστων αντιδράσεων του παιδιού, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις ανάγκες του και κατ’ επέκταση να το βοηθήσουμε να κατακτήσει κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους επικοινωνίας για την ικανοποίηση των αναγκών του

Δεν υπάρχουν μέθοδοι χρησιμοποιούμενες αποκλειστικά για την επίλυση ενός και μόνο προβλήματος, διότι τα προβλήματα δεν είναι μοναδικά Επινοητικότητα, υπομονή, αντοχή, ψυχραιμία, ευελιξία Συγχρονισμός με το παιδί, εμπιστοσύνη στο παιδί & στη σχέση μαζί του

Παιδί με ΔΔΑ προσπαθεί αρχικά να επιδράσει στο περιβάλλον του συχνά αποτυγχάνει σταδιακά σταματά να προσπαθεί, εφόσον ανακαλύπτει ότι δεν υπάρχει συνάφεια μεταξύ της συμπεριφοράς του & ανταπόκρισης /θετικής ενίσχυσης από το περιβάλλον το παιδί ενδίδει στην απραξία του

Αποτέλεσμα, μειώνονται τα κίνητρα για αλληλεπίδραση με άτομα του άμεσου περιβάλλοντός Αποκοπή από το περιβάλλον/ αύξηση των απροσάρμοστων συμπεριφορών /εκρήξεων Επιβραδύνεται η εξέλιξή του, ενισχύεται η σύγχυση μεταξύ παιδιού-περιβάλλοντος

Χρήση κυριολεκτικού λόγου Αποφυγή υπονοούμενων, μεταφορών, σαφείς και απλές /μονοσήμαντες οδηγίες Δεν απευθυνόμαστε στα συναισθήματα Δεν παίρνουμε προσωπικά τις δύσκολές /αντιδραστικές συμπεριφορές Αδυνατούν να καταλάβουν τις προθέσεις μας /πρέπει να εξηγούμε τι κάνουμε Άγγιγμα του αυτιστικού παιδιού είναι ένα ευαίσθητο ζήτημα

Χωρισμός των δραστηριοτήτων σε επιμέρους δραστηριότητες όταν υπάρχει δυσκολία Γραπτό /οπτικό πρόγραμμα Ζητάμε τα παιδιά να μας κοιτάνε στα μάτια όταν μιλάμε μαζί τους Διακόπτουμε τους στερεότυπους μονόλογους /χρήση γραπτού λόγου Εναλλαγή ανάμεσα σε ευχάριστες και όχι τόσο ευχάριστες για το παιδί δραστηριότητες

Να επιλέγονται παιχνίδια που να αρέσουν στο παιδί Να ενισχύονται όλες οι προσπάθειες τις οποίες κάνουν τα παιδιά. Να γίνεται συζήτηση κατά τη διάρκεια εφαρμογής της τεχνικής Και τέλος θα πρέπει να εξηγηθεί στο παιδί το παιχνίδι το οποίο θα διαδραματιστεί.

Βασικά βήματα στο σχεδιασμό αλλαγής συμπεριφοράς Επιλέγουμε τη συμπεριφορά που αποτελεί πρόβλημα και επιθυμούμε να βελτιώσουμε. (π.χ. επιθετική συμπεριφορά). Στη συνέχεια εντοπίζουμε και ορίζουμε τους στόχους μας (π.χ. να μειωθεί η εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς) Μετά καθορίζουμε μια μέθοδο μέτρησης των συμπεριφορών που μελετάμε (π.χ. καταγράφουμε πόσο συχνά εκδηλώνει την επιθετική συμπεριφορά) Εν συνεχεία αξιολογούμε το παρόν επίπεδο απόδοσης. Μετά σχεδιάζουμε και εφαρμόζουμε την κατάλληλη παρέμβαση για να αλλάξουμε την προβληματική συμπεριφορά διδάσκοντας νέες

Κύκλος συστηματικής διδασκαλίας. Την συγκέντρωση της προσοχής του παιδιού την αντίδραση του παιδιού στο διακριτικό ερέθισμα την απόδοση θετικών ή αρνητικών επακόλουθων σε συνάφεια με την αντίδραση του παιδιού το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ των προσπαθειών συστηματικής διδασκαλίας

Ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων Χρήση κοινωνικών ιστοριών Περιγραφικές πληροφορίες, πλαίσιο, υποκείμενα, δράστες

Οι ιστορίες να είναι εξατομικευμένες και να ενσωματώνουν τις ιδιαίτερες ανάγκες των ατόμων. Το λεξιλόγιο που θα χρησιμοποιηθεί να συμβαδίζει με το επίπεδο κατανόησης του παιδιού. Πρέπει να γράφονται σε χρόνο ενεστώτα και στο πρώτο πρόσωπο είτε στο παρόν, είτε στο μέλλον Κάθε κοινωνική ιστορία θα πρέπει να περιλαμβάνει δυο έως πέντε προτάσεις Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται φωτογραφίες και σκίτσα ή τυπωμένες εικόνες. Επειδή οι κοινωνικές αναπαραστάσεις μπορούν να βοηθήσουν τον μαθητή να κατανοήσει την κατάλληλη συμπεριφορά, ιδιαίτερα όταν δεν έχει δεξιότητες ανάγνωσης.

Να περιγράψουν μια κατάσταση παρέχοντας ταυτόχρονα ακριβείς ενδείξεις για τη συμπεριφορά και την αντίδραση που πρέπει να εκδηλώσει το παιδί Να εξατομικεύσουν τη διδασκαλία των κοινωνικών δεξιοτήτων. Να διδάξουν στο αυτιστικό παιδί ρουτίνες με τις οποίες θα βελτιωθεί η συμπεριφορά του Να διδάξουν στο αυτιστικό άτομο επιθυμητές συμπεριφορές Να αντιμετωπίσουν ένα εύρος προβληματικών συμπεριφορών

Χρήση μουσικοθεραπείας: Στόχοι Τροποποίηση των μοτίβων απομόνωσης και κοινωνικής απόσυρσης Βελτίωση της κοινωνικής και συναισθηματικής τους ανάπτυξης. Δημιουργήσουν σχέσεις, ώστε να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν Διευκολύνουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις και να αναπτύξουν τη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία Μειώσουν τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές τους Να ανακαλύψουν τη δημιουργική έκφραση του εαυτού τους. Να βελτιώσουν και να τελειοποιήσουν τα ατομικά τους χαρίσματα Να εντάξουν τις ικανότητες τους σε κοινωνικού τύπου δραστηριότητες

Τρία επίπεδα εκπαίδευσης 1ο: Συγκέντρωση προσοχής π.χ. ανταποκρίνεται στο άκουσμα του ονόματός του με βλεμματική επαφή Μιμητικές δεξιότητες π.χ. μιμείται πράξεις με αντικείμενα Κατανόηση λόγου π.χ. αναγνωρίζει οικεία πρόσωπα από φωτογραφίες Επικοινωνία και χρήση προφορικού λόγου π.χ. μιμείται φθόγγους και λέξεις Προσχολικές δεξιότητες π.χ. ταυτίζει αντικείμενα που σχετίζονται μεταξύ τους Αυτοεξυπηρέτηση π.χ. Πίνει από ποτήρι, βγάζει τη μπλούζα, τις κάλτσες του

2ο: Συγκέντρωση προσοχής π.χ. ανταποκρίνεται με βλεμματική επαφή στο άκουσμα του ονόματός του και τη διατηρεί για 5’’ Μιμητικές δεξιότητες π.χ. αντιγράφει κατασκευές Κατανόηση λόγου π.χ. αναγνωρίζει συναισθηματικές εκφράσεις Χρήση προφορικού λόγου π.χ. μιμείται σύντομες προτάσεις, φωνάζει τους γονείς του Προσχολικές δεξιότητες π.χ. αντιγράφει γράμματα και αριθμούς Αυτοεξυπηρέτηση π.χ. φοράει το παλτό του, πλένει τα χέρια του με σαπούνι

Πρόγραμμα εκπαίδευσης /υποστήριξης των γονέων Ενημέρωση για τον αυτισμό και πλήρης πληροφόρηση για τις ανάγκες εκπαίδευσης του παιδιού Συμβουλευτική /συναισθηματική υποστήριξη\ Πληροφορίες για τα δικαιώματα των αυτιστικών ατόμων και των οικογενειών τους Πληροφορίες για το μέλλον και τις υπηρεσίες στήριξης της οικογένειας που υπάρχουν στην κοινότητα Πληροφορίες και εκπαίδευση σε τεχνικές διαχείρισης της καθημερινότητας, προώθησης της κοινωνικοποίησης, καθώς και στήριξη στη διαπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών Πληροφορίες για τους χώρους διαμονής και τις πιθανότητες εργασίας Κατ’ οίκον συναντήσεις για τη βελτίωση της αλληλεπίδρασης του παιδιού, των γονέων και των εκπαιδευτών Υποστήριξη σε μεταβατικές περιόδους (είσοδος στο σχολείο) Προγράμματα εθελοντισμού από την κοινότητα

Συμβουλές προς γονείς και δασκάλους Παρατηρείτε τις κινήσεις του Μάθετε τι το ελκύει και τι τον ενοχλεί Δώσετε κατευθύνσεις Ενθαρρύνετέ το να χρησιμοποιεί τις κιναισθητικές του αισθήσεις Εφαρμόστε μουσικές και ρυθμικές δραστηριότητες Αφήστε το να χρησιμοποιεί υλικά με διαφορετική υφή-μαλλί,γυαλόχαρτο,πηλό,μετάξι Εξασφαλίστε του προσωπικό χώρο Παρέχετε ένα σταθερό, τακτικό και ασφαλές περιβάλλον Δραματοποιείτε (έμφαση στον τόνο) την ομιλία σας (Grandin, 1995)

Η σχολική ένταξη παιδιών του αυτιστικού φάσματος Παιδιά του αυτιστικού φάσματος με υψηλή λειτουργικότητα μπορούν να ενταχθούν χωρίς προβλήματα Μαθησιακά μπορεί να είναι εξαιρετικά Θα παραμένουν –όμως- όσον αφορά την κοινωνική λειτουργία και συμπεριφορά τους, ιδιόμορφα σε σχέση με τους άλλους Σεβασμός στη διαφορετικότητα αποτελεί τη βασική αρχή εκπαίδευσης αυτών των παιδιών

Το αυτιστικό παιδί στο σχολείο Προϋποθέσεις-προβλήματα Υψηλή νοημοσύνη Δυνατότητα αντιμετώπισης των σοβαρά παρεκκλινόντων συμπεριφορών Επαρκής ενημέρωση εκπαιδευτικών Επαρκώς εκπαιδευμένοι δάσκαλοι Συνεργασία γονέων-σχολείου Συνεργασία με ειδικούς εκτός σχολείου

Στρατηγικές ενσωμάτωσης Ύπαρξη τμήματος ένταξης /παράλληλης τάξης /ατομικού ειδικού παιδαγωγού Πολιτική ένταξης από το σχολείο Ενημέρωση /ευαισθησία γονέων άλλων παιδιών Ενημέρωση /ευαισθησία των μαθητών Σταθερές πεποιθήσεις για τη δυνατότητα ενσωμάτωσης των παιδιών με Α.Δ. από την πλευρά των εκπαιδευτικών Συνεργασία μεταξύ δάσκαλου Τ.Ε. & υπόλοιπων Σταθερή /φυσιολογική συμπεριφορά από την πλευρά του εκπαιδευτικού της τάξης