ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ: ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

Βασικές έννοιες Ήθη: αισθήματα, αντιλήψεις και νοοτροπίες που επικρατούν σε μια δεδομένη εποχή Έθιμα: τα ήθη που παίρνουν μια ορισμένη, σταθερά επαναλαμβανόμενη μορφή Εθιμικό δίκαιο: τα ήθη και τα έθιμα που ορίζουν αξίες, σχέσεις, συμπεριφορές

Σχέση ηθών- εθίμων Διαταραχή της σχέσης τους λόγω της ρήξης της παραδοσιακής κλειστής ζωής στην αγροτική κοινότητα Φολκλορισμός: αναβίωση παλαιών μορφών ζωής Συστατικά στοιχεία εθίμων: φωτιά, νερό, φυτά, εδέσματα, κίνηση, θόρυβος, ιερά σημεία, στολισμός, μάσκα, γλώσσα, τραγούδι, μουσική

Έθιμα γέννησης Προϋπόθεση του γάμου η απόκτηση παιδιών Μαγικό πλαίσιο εθίμων γέννησης «ζήλεμα», χρήση του «κρατητήρα», χρήση βοτάνων και διαφόρων συνταγών τεκνογονίας, φόβος της νύχτας, πίστη στις μοίρες, ταμπού σαράντα πρώτων ημερών, τελετή του πρώτου μπάνιου, ονοματοθεσία Σημαντικό πρόσωπο της κοινωνίας του χωριού η μαμή

Γαμήλια έθιμα Πριν το γάμο: συνοικέσιο, προίκα, δώρα του γαμπρού με τον προξενητή στη νύφη Περίοδος αρραβώνων: περίοδος ψυχικής και ηθικής δοκιμασίας για την κοινωνικά μειονεκτικότερη γυναίκα Παρασκευή φίλτρων για την πρόκληση αγάπης, έχθρας ή διάλυσης των αρραβώνων

Τελετές του γάμου Κύριες εκδηλώσεις πριν το γάμο: καλέσματα, φλάμπουρο, Παρασκευή ψωμιών, έκθεση της προίκας, στολισμός του νυφικού θαλάμου, δώρα του γαμπρού στη νύφη, λουτρά του γαμπρού και της νύφης, τα δώρα των καλεσμένων, η προικοπαράδοση Αρχαϊκά έθιμα: εισαγωγή στο σπίτι της νύφης σηκωτής, τα στεφάνια Έλεγχος της αγνείας

Νεκρικά έθιμα Ο αγρότης κλαίει συλλογικά για τους νεκρούς του Νεκρικά έθιμα: συγκέντρωση συγγενών στο σπίτι, μοιρολόγια, η πρόθεση του νεκρού στο σπίτι, το διάβασμα της ευχής από τον παπά Η αισιόδοξη στάση του πρωτόγονου ανθρώπου απέναντι στο θάνατο Μαγικά νεκρικά έθιμα, μνημόσυνα- κόλλυβα Αντιλήψεις για τον επικίνδυνο νεκρό με τη μορφή του βρικόλακα

Χριστούγεννα στην Άρτα Στα χωριά της Άρτας. όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ, καθώς και όλα τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι του πατέρα και της μάνας τους, να κρατούν ένα κλαρί πουρνάρι, ή ό, τι άλλο δεντρικό που καίει τρίζοντας. Στο δρόμο το ανάβουν και το πηγαίνουν έτσι αναμμένο στο πατρικό τους σπίτι και γεμίζουν χαρούμενες φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δρομάκια του χωριού.

Χριστούγεννα στη Σιάτιστα Στις 23 Δεκεμβρίου το μεσημέρι τα παιδιά συγκεντρώνουν το “Λόζιο” στις κεντρικές πλατείες της Σιάτιστας. Στη μέση της πλατείας ανοίγεται λάκκος, όπου βάζουν όρθιο ένα χοντρό ξύλο, το “βεργί”, για να συγκρατεί τα ξερά χόρτα γύρω του. Στην κορυφή του βεργιού δένουν ένα δεμάτι με λόζιο, τη φούντα, και κατόπιν στολίζουν την κλαδαριά με φανταχτερά ξερόχορτα. Μόλις νυχτώσει ανάβουν τις κλαδαριές στις πλατείες της Σιάτιστας, ενώ η τοπική μουσική παίζει χωρίς διακοπή τα “Κόλιαντα”. Ένα ξέσπασμα χαράς αγκαλιάζει τις φλόγες με τραγούδια, χορούς και χτυπήματα κουδουνιών. Γύρω από τις κλαδαριές οι μεγάλοι χορεύουν και οι μικροί χτυπούν τα κουδούνια, τις “γκαβανούζες”, “τα τζιουκάνια”, “τα κυπριά”.

Πάσχα στην Ύδρα Όποιος επιλέξει να περάσει τις άγιες μέρες του Πάσχα στο νησί της Ύδρας θα ζήσει από κοντά την μοναδική εμπειρία της περιφοράς του επιταφίου στη συνοικία Καμίνι. Ο επιτάφιος εδώ μπαίνει στη θάλασσα όπου διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική την οποία απολαμβάνουν κάθε χρόνο εκατοντάδες επισκέπτες του νησιού. Στη συνέχεια 4 επιτάφιοι συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι.

Πάσχα στην Σαντορίνη Τα λόγια όμως, είναι πραγματικά λιγοστά για να περιγράψουν την ιδιαίτερα κατανυκτική και θεαματική περιφορά του Επιταφίου στο χωριό Πύργος. Τη Μεγάλη Παρασκευή μικροί και μεγάλοι πλημμυρίζουν από το πρωί τους δρόμους και τις αυλές των σπιτιών και στήνουν τενεκεδένια λυχναράκια. Μόλις αρχίσει να σουρουπώνει τα ανάβουν και κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου, ντόπιοι και επισκέπτες νομίζουν ότι έχει πάρει κυριολεκτικά φωτιά το χωριό. Πρόκειται πραγματικά για το πιο εντυπωσιακό πασχαλινό έθιμο της Σαντορίνης.

Ποιο από τα παρακάτω σας ελκύει περισσότερο;

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Σύμφωνα με το πιο πάνω διάγραμμα γίνεται φανερό πως οι ερωτηθέντες σε ένα σημαντικό ποσοστό κρίνουν πως μια θεατρική παράσταση (32%) και μια συναυλία (30%) είναι περισσότερο ελκυστικές. Βέβαια, αρκετοί ανάμεσά τους ικανοποιούνται και με την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου (22%) ή ακόμα και με την επίσκεψη σε ένα μουσείο ή μια έκθεση (15%). Τέλος, ένα πολύ μικρό ποσοστό (μόλις 1%) προτιμά να παρακολουθήσει μια ταινία σε ένα cinema, ενώ αναφέρθηκε επίσης η προτίμηση για την ανάγνωση γραφικών νουβελών.

Ποια μουσεία του εξωτερικού έχετε επισκεφτεί;

Τι αντιπροσωπεύει για εσάς η έννοια «πολιτισμός»; Τι αντιπροσωπεύει για εσάς η έννοια «πολιτισμός»; Σύμφωνα με την ευρεία αντίληψη των ερωτηθέντων, Πολιτισμός είναι ένα συνονθύλευμα υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων, όπως λόγου χάρη η γλώσσα, η θρησκεία, τα ήθη, τα έθιμα, η ενδυμασία, το φαγητό, ο τρόπος συμπεριφοράς σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας, το μορφωτικό επίπεδο, οι αξίες, οι επιστήμες, οι τέχνες, η λογοτεχνία και άλλα πολλά… Η λίστα είναι ατελείωτη! Επιπλέον, ορισμένα άτομα πιστεύουν πως Πολιτισμός είναι η ίδια τους η χώρα, η Ελλάδα. Παραθέτουμε κάποιες πρωτότυπες απαντήσεις που μας δόθηκαν: «Πολιτισμός είναι η ίδια η ζωή (αρχαιοελληνικό ρήμα πέλλω= συναναστρέφομαι), είναι ένα χαμόγελο που βλέπεις το πρωί όταν ξυπνάς…» «Την εξύψωση του ανθρώπου σε σφαίρες πέρα από την ύλη, την ανακάλυψη του εσωτερικού μας κόσμου και τη δημιουργία στοιχείων που ομορφαίνουν τη ζωή μας.» «Είναι ο τρόπος που σκέφτεται, χαίρεται, λυπάται, ψυχαγωγείται, ικανοποιεί τις ποικίλες ανάγκες του ένας λαός. Είναι η ψυχή ενός λαού. Επίσης είναι όλα εκείνα τα ιδεώδη και οι αξίες που διαπνέουν τη ζωή των ανθρώπων.»

Ήθη και έθιμα στην Ευρώπη Καρναβάλι στην Ιταλία Τα πιο διάσημα καρναβάλια της Ιταλίας είναι εκείνα που πραγματοποιούνται στη Βενετία , Viareggio , Ivrea , Cento και Acireale Βενετία Το καρναβάλι της Βενετίας καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1268 . Οι μάσκες είναι πάντα ένα κεντρικό χαρακτηριστικό του ενετικού καρναβαλιού .Παραδοσιακά οι άνθρωποι είχαν τη δυνατότητα να τις φορούν μεταξύ του φεστιβάλ του Santo Stefano ( Ημέρα του Αγίου Στεφάνου , 26 Δεκεμβρίου) κατά την έναρξη της σεζόν και την Καθαρά Δευτέρα. Καθώς είχαν τη δυνατότητα να φορούν ακόμα μάσκες κατά τη διάρκεια της Ανάληψης και από τις 5 Οκτωβρίου μέχρι τα Χριστούγεννα , οι άνθρωποι μπορούσαν να περάσουν ένα μεγάλο μέρος του έτους στη μεταμφίεση. Οι κατασκευαστές μάσκας (mascareri) απόλαυσαν μια ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία, με τους δικούς τους νόμους και τη δική τους συντεχνία . Το 1797,η Βενετία έγινε μέρος της Αυστρίας . Οι Αυστριακοί πήραν τον έλεγχο της πόλης στις 18 του Γενάρη του 1798 και αυτό είχε ως αποτέλεσμα το καρναβάλι να σταματήσει για πολλά χρόνια. Η αναβίωση των παλαιών παραδόσεων ξεκίνησε μόλις το 1970,όταν ιδρύθηκε ένα σύγχρονο κατάστημα το οποίο πωλούσε μάσκες.

Πάσχα στην Αιώνια Πόλη… Πάσχα στην αιώνια πόλη… Αν και ίσως να μη βρείτε το πασχαλινό λαγουδάκι στην Ιταλία, θα βρείτε σίγουρα ενδιαφέροντες ιταλικούς πασχαλινούς εορτασμούς. Όπως κάθε γιορτή στην Ιταλία έτσι και το Πάσχα διαθέτει το δικό του τελετουργικό. Θρησκευτικές πομπές πραγματοποιούνται σε πολλές πόλεις την Παρασκευή ή το Σάββατο πριν το Πάσχα και μερικές φορές την Κυριακή του Πάσχα. Πολλές εκκλησίες έχουν αγάλματα της Παναγίας και του Χριστού που παίζουν σημαντικό ρόλο στις πομπές. Τα αγάλματα παρελαύνουν μέσα στην πόλη και καταλήγουν στην κεντρική πλατεία. Οι συμμετέχοντες στην παρέλαση είναι συχνά ντυμένοι με αρχαίες παραδοσιακές στολές. Κλαδιά ελιάς χρησιμοποιούνται συχνά αντί ή μαζί με φύλλα φοίνικα στις πομπές και στη διακόσμηση των εκκλησιών. Ο παπάς της κάθε ενορίας ευλογεί τα πασχαλινά αυγά που του πηγαίνουν οι νοικοκυρές στην εκκλησία. Τη Μεγάλη Παρασκευή εκτυλίσσεται στη Ρώμη ένα μαγευτικό θέαμα που δεν είναι άλλο παρά η βραδινή τελετή έξω από το καταπληκτικά φωταγωγημένο Κολοσσαίο, με πύρινους σταυρούς στο λόφο. Όσο για το Βατικανό αξίζει η παρακολούθηση της αναστάσιμης λειτουργίας, διότι η ατμόσφαιρα είναι μοναδική.

Χριστούγεννα στην Ιταλία ΕΘΙΜΑ ΣΕ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ  Βενετία: Στη Βενετία, πάλι τον Μεσαίωνα, ο Δόγης κι ο λαός πήγαιναν την νύχτα των Χριστουγέννων στο γειτονικό νησάκι του Αγίου Γεωργίου να προσκυνήσουν το λείψανο του Αγίου Στεφάνου. Στην παραλία του νησιού περίμεναν βενετσιάνικες αρχόντισσες ντυμένες στα μαύρα και στολισμένες με κοσμήματα, για να υποδεχτούν τον Δόγη και να τον συνοδέψουν μέχρι το ναό. Μετά το τέλος της λειτουργίας όλη η λαμπρή συνοδεία έμπαινε στις γόνδολες και διασχίζοντας τα νερά ξαναγύριζαν στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου άρχιζε μεγάλο γλέντι, που συνεχιζόταν μέχρι το πρωί.   Ρώμη: Την Παραμονή των Χριστουγέννων, στη Ρώμη πέφτουν κανονιοβολισμοί από το Καστέλ Σαν Άντζελο που σηματοδοτούν την αρχή της εορταστικής περιόδου. Η 24ωρη νηστεία τελειώνει με ένα πλούσιο Χριστουγεννιάτικο δείπνο. Σύμφωνα με την παράδοση, τα δώρα τοποθετούνται μέσα σε ένα πήλινο αγγείο.

BEFANA Αν και στις περισσότερες χώρες τα δώρα φέρνει ο Άγιος Βασίλης, στην Ιταλία σύμφωνα με την παράδοση τα παιδιά παίρνουν τα δώρα τους από μια ευγενική, γριά μάγισσα που τη λένε Μπεφάνα, η οποία καταφθάνει τη νύκτα μεταξύ 5-6 Ιανουαρίου. Η διάσημη Befana η παλιά καλή και φτωχή μάγισσα, έρχεται και τρώει καρύδια και μπισκότα που της άφησαν τα παιδιά και πριν πετάξει μακριά, τους αφήνει δώρα μέσα στις κάλτσες των δώρων , κάρβουνα για τα άτακτα παιδιά και γλυκά για τα φρόνιμα. Ο μύθος λέει ότι οι τρεις μάγοι ζήτησαν τη βοήθειά της για να βρουν τον δρόμο τους όταν πήγαιναν να συναντήσουν το νεογέννητο Χριστό. Δεν μπορούσε να τους βοηθήσει αλλά ήταν τόσο φιλόξενη κι ευγενική, που την κάλεσαν στο ταξίδι τους. Ωστόσο, αργότερα μετάνιωσε για την απόφασή της και από τότε περιπλανιέται σε όλον τον πλανήτη αναζητώντας τους τρεις σοφούς και το Θείο βρέφος, αφήνοντας δώρα από όπου περνά.Η «Φωτισμένη» περιφέρεται ακόμη στη γη ψάχνοντας το Θείο Βρέφος και απεικονίζεται ως νεράιδα, ως γριά ή ως μάγισσα.

Όταν μιλάμε για τη Σμύρνη... Όταν μιλάμε για τη Σμύρνη, σχεδόν πάντα αναφερόμαστε στα τραγικά γεγονότα των ημερών εκείνων που αμαύρωσαν για πάντα τις σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Καμιά λέξη δεν είναι αρκετή να περιγράψει τη φρίκη των ημερών εκείνων, τη γενοκτονία που υπέστησαν οι Έλληνες της Σμύρνης. Ποια ήταν όμως η Σμύρνη; Γιατί πρόκειται για μια τόσο σημαντική πόλη και γιατί γίνεται τόσος λόγος για αυτήν; Τι ήταν η Σμύρνη πριν την ολοκληρωτική της καταστροφή;

Διαβάζοντας το βιβλίο « Τρεις Αιώνες Μια Ζωή » της Μικρασιάτισσας Φιλιώς Χαιδεμένου (εκδόσεις Λιβάνη), συνειδητοποιεί κανείς ότι ο πόνος που βίωσαν οι Έλληνες της Σμύρνης δεν ήταν μόνο για τις αμέτρητες ψυχές που χάθηκαν ή τις θηριωδίες που έγιναν, αλλά και για τη ζωή που άφησαν, έναν Παράδεισο που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από την αίγλη των μεγαλύτερων τότε ευρωπαϊκών πόλεων, έναν Παράδεισο, όπου τηρούνταν με ευλάβεια τα ήθη και τα έθιμα του λαού μας, οι θρησκευτικές μας παραδόσεις, ο σεβασμός στο θεσμό της οικογένειας, στο γείτονα, στο συνάνθρωπο… «Στη Σμύρνη οι γυναίκες ακολουθούσαν πιστά τη μόδα και η μόδα δεν αργούσε να φτάσει στα Βουρλά. Θυμάμαι τις καζάκες, άσπρες, κεντημένες μπροστά με φρου φρου και δαντέλες. Τις φορούσαν όλες οι κοκέτες της εποχής. Όταν οι γυναίκες ντύνονταν έτσι, δε φόραγαν πολλά χρυσαφικά και πεντόλιρα-μόνο δαχτυλίδια-και η ομπρέλα για να τις προστατεύει απ’ τον ήλιο ήταν απαραίτητο αξεσουάρ » «Οι συναλλαγές των παραγωγών με τους εμπόρους ήταν πάντα έντιμες. Δεν υπήρχε περίπτωση ο ένας να κοροϊδέψει τον άλλον. Ο αγρότης πήγαινε στον έμπορο με μια χούφτα σταφίδες τυλιγμένες σε χαρτί. Έλεγε στον έμπορο: «Αυτή τη σταφίδα έχω, πόσα μου δίνεις;» Όταν ο έμπορος έλεγε «Έλα να ζυγίσουμε», αυτό σήμαινε ότι η συμφωνία είχε κλείσει με την τιμή που είχαν συμφωνήσει. Κανείς δε σκεφτόταν να ψάξει όλα τα τσουβάλια, μήπως και τον είχε κοροϊδέψει ο παραγωγός και δεν ήταν ίδια η σταφίδα με εκείνη που του είχε δείξει. Αυτός που πουλούσε έπρεπε να είναι μπεσαλής »

« Σαράντα μέρες μετά την Ανάσταση, κανένας δεν έλεγε «καλημέρα ή καλησπέρα», μόνο «Χριστός Ανέστη» και «Αληθώς Ανέστη». Πολλοί είναι εκείνοι που κοροϊδεύουν αυτά τα έθιμα, αλλά κάνουν λάθος. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν έξυπνοι, ευτυχισμένοι και προόδευαν. Αυτά ενώνουν τους ανθρώπους και τους κάνουν να βιώνουν διαφορετικά σε κάθε περίσταση. Όχι πως δεν είχαν και στεναχώριες, άνθρωποι ήταν, αλλά τις περνούσαν όλοι μαζί κι ο ένας προσπαθούσε να βοηθήσει τον άλλον. Όταν έβλεπαν κάποιον με το κεφάλι σκυφτό, πήγαιναν κοντά του και τον ρωτούσαν με πραγματικό ενδιαφέρον (…) Έτσι γίνονταν εκείνα τα χρόνια. Οι άνθρωποι νοιάζονταν ο ένας για τον άλλον. Όχι όπως σήμερα, που επειδή τάχα μου είμαστε υπερήφανοι, κανείς δεν καταδέχεται να μιλήσει στον διπλανό του » «Ο νους μου φεύγει ξανά και πηγαίνει σε μέρη που με πονάνε, σε μέρη που δε θα ξεχάσω ποτέ· ο πόνος θα σταματήσει μόνο όταν πεθάνω. Το σώμα μου βρίσκεται εδώ, στο τώρα, αλλά το μυαλό μου συνεχίζει να τριγυρνάει στο τότε, στην αγαπημένη πατρίδα, που δεν ξέχασα ούτε για μια στιγμή. Η ζωή μου όλα αυτά τα χρόνια κινείται μόνη της, μηχανικά· νομίζω ότι όλοι εμείς που διωχτήκαμε, που υποφέραμε, που ξεσπιτωθήκαμε, που αποκτήσαμε βίαια μια νέα πατρίδα, δε θα λησμονήσουμε ποτέ τον τόπο μας, τη Μικρά Ασία. Πάντα θα μας πονάει η θύμησή της, όσα κι αν περάσαμε από τότε, και πάντα το μυαλό μας θα ξαναγυρίζει σ’ εκείνα τα χρόνια, στις ρίζες μας».

ΤΕΛΟΣ