Το νερό την εποχή της κλιματικής αλλαγής Μια Νέα Κουλτούρα Μια Νέα Κουλτούρα για το Νερό και την Ανάπτυξη για το Νερό και την Ανάπτυξη Κίμων Χατζημπίρος Κίμων Χατζημπίρος Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ

Οικολογική Κουλτούρα: Απόρριψη της Προόδου; ► Η πρόοδος είναι μια ιδέα που συνιστά πρόταση για κοινωνική αλλαγή ► Η απόρριψη της προόδου και της οικονομικής ανάπτυξης από μερικές συνιστώσες του οικολογικού κινήματος δεν διευκολύνει την επίλυση των προβλημάτων ► Η βλάβη στο περιβάλλον θεραπεύεται με περισσότερη και όχι με λιγότερη επιστήμη ► Η τεχνολογία, από σημαντικό μέρος του προβλήματος, πρέπει ν’ αποτελέσει καθοριστικό στοιχείο της λύσης

Η παραδοσιακή διαχείριση νερών ► Εκμετάλλευση των υδατικών πόρων ίσον με μεγιστοποίηση της προσφοράς νερού

Παγκοσμίως: Μεγάλοι ταμιευτήρες - Υπερβολικές αντλήσεις ► Κατάχρηση επεμβάσεων με φράγματα ► Κατάχρηση αντλήσεων υπόγειου νερού ► Επακόλουθο: μη αναστρέψιμη υποβάθμιση

Συνέπειες... ► Κακοποίηση υδατικών συστημάτων: υφαλμύρωση, ρύπανση εσωτερικών νερών (επιφανειακών-υπόγειων), κατάκλυση σημαντικών φυσικών και δομημένων περιοχών, αποξήρανση υγροτόπων, αλλοιώσεις και εκτροπές ποταμών ► Ταυτόχρονα δισεκατομμύρια ανθρώπων εξακολουθούν να μην έχουν εγγυημένη πρόσβαση σε πόσιμο νερό ή σε υγιεινές συνθήκες αποχέτευσης

Ανάγκη μιας άλλης διαχείρισης ► Μείζων διατάραξη υδρολογικού κύκλου ► Κλιματική αλλαγή: ενδεχόμενοι πρόσθετοι κίνδυνοι ► Εν πάσει περιπτώσει: ανάγκη προφύλαξης

Αρχή ► Όποιος θεωρεί τα υδατικά συστήματα απλώς ως κανάλια ή αποθήκες νερού είναι σαν να αγνοεί ότι το δάσος δεν είναι μόνον απόθεμα ξύλου

Νέα διαχείριση νερών: μια πολιτιστική αλλαγή ► Υδατικοί πόροι: Από μεγιστοποίηση της προσφοράς σε διαχείριση, ειδικά σε διαχείριση της ζήτησης (κυρίως εξοικονόμηση) ► Παράλληλα, παραγωγή νερού από τοπικούς ανανεώσιμους πόρους με κατανάλωση ανανεώσιμης ενέργειας (επαναχρησιμοποίηση λυμάτων, αφαλάτωση)

Ένας διαφορετικός τρόπος χρήσης των υδατικών πόρων ► Διακήρυξη 31 σελίδων από Ευρωπαίους επιστήμονες (Μαδρίτη, 2005): Declaracion Europea por una «Nueva Cultura del Agua»

Διαχείριση: ανάλυση εννοιών ► Ανομβρία: φαινόμενο κλιματικό ► Ξηρασία: φαινόμενο οικολογικό ► Λειψυδρία: φαινόμενο κοινωνικό ► Η διαχείριση στοχεύει στο κοινωνικό φαινόμενο της λειψυδρίας

Αιτίες λειψυδρίας ► Τα προβλήματα λειψυδρίας δημιουργούνται περισσότερο από κοινωνικοοικονομικές αιτίες παρά από έλλειψη φυσικών πόρων. Συνδέονται συνήθως με σπάταλη και καταχρηστική κατανάλωση νερού, βασισμένη σε φιλόδοξα προγράμματα μη βιώσιμης ανάπτυξης

Κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές διαστάσεις ► Ανορθολογικές οικονομικές δραστηριότητες ► Ανυπεράσπιστες κοινωνικές ομάδες λόγω αδυναμίας συστημάτων διακυβέρνησης ► Έλλειψη καλής διακυβέρνησης από δημόσιους θεσμούς ► Ανεπαρκής κοινωνική πληροφόρηση και συμμετοχή στις αποφάσεις

Νέα Κουλτούρα του Νερού ► Είναι απερίσκεπτο να γίνεται κατανοητή η διαφορετική αφθονία νερού ανά περιοχή σαν ένα λάθος της φύσης που πρέπει να διορθωθεί με δαπανηρά δημόσια έργα, όπως αντίστοιχα δεν έχει νόημα να διορθωθούν με τεχνικά έργα το έλλειμμα λιακάδας στις βόρειες χώρες ή το έλλειμμα πεδιάδας στις ορεινές

Η διόρθωση της φύσης ► Η προσπάθεια διόρθωσης της «φυσικής αδικίας», δηλαδή της φυσιολογικής υδρολογικής ανισορροπίας στον κόσμο, συνήθως συνεπάγεται μεταφορά οικονομικών πόρων από υπανάπτυκτες σε πλουσιότερες περιοχές, χειροτερεύοντας τις περιφερειακές και κοινωνικές ανισότητες

Δεν είναι λογική η εκτροπή νερού από περιοχές υδρολογικά πλούσιες σε περιοχές με υδατικό έλλειμμα; ► Αφαίρεση από φτωχές περιοχές ► Απαίτηση κρατικής χρηματοδότησης (μη ανταποδοτικές επενδύσεις) ► Υψηλό περιβαλλοντικό κόστος ► Δυσανάλογο οικονομικό κόστος ► Μη ορθολογική ανάπτυξη, ευνοείται σπάταλη χρήση (π.χ. Ελλάδα: 86% για άρδευση)

Ευρωπαϊκή οδηγία πλαίσιο 2000/60 για το νερό ► Το σημαντικότερο επίσημο οικολογικό κείμενο του τέλους του 20 ου αιώνα ► Προωθημένες θέσεις / Ταύτιση με οικολογικές απόψεις

Βασικές ιδέες της 2000/60 ► Το νερό ως δημόσιο οικολογικό αγαθό ► Επιτρέπεται η ιδιωτική διαχείριση του νερού, αλλά για δημόσιο συμφέρον ► Εξομοίωση φυσικών και τεχνητών υδάτινων σωμάτων ► Μη υποβάθμιση (διατήρηση καλής, αναβάθμιση μειωμένης) οικολογικής ποιότητας των υδατικών συστημάτων ► Ανάκτηση κόστους του νερού, συνυπολογισμός περιβαλλοντικού κόστους ► Οργάνωση αποκεντρωμένης διαχείρισης σε επίπεδο υδατικής λεκάνης, με διαδικασίες πληροφόρησης και συμμετοχής του κοινού

Μια Νέα Κουλτούρα του Νερού ► Ένας ριζοσπαστικός στόχος: Παγκόσμια εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας Πλαίσιο για το Νερό ► Τεράστιες δυσκολίες υλοποίησης, αντίστοιχες με το μέγεθος των παγκόσμιων υδατικών προβλημάτων

Διαχείριση της ζήτησης ► Η εξοικονόμηση μπορεί να βελτιώσει την περιβαλλοντική κατάσταση του πλανήτη, μειώνοντας περίπου κατά 20% την ποσότητα γλυκού νερού που αφαιρούμε από τον υδρολογικό κύκλο ► Κλειδιά για εξοικονόμηση: νέες τεχνολογίες, αλλαγή νοοτροπιών, κατάλληλη τιμολόγηση του νερού ► Ο εκσυγχρονισμός της άρδευσης αποτελεί μείζονα τεχνολογική, αλλά επίσης κοινωνική, πολιτική, ακόμα και πολιτιστική πρόκληση

Η περίπτωση της λίμνης Πλαστήρα (Ταυρωπού, Μέγδοβα) ► Πρώτη εκτροπή παραποτάμου Αχελώου ► Αρχική χρήση: υδροηλεκτρική, αγροτική ► Δευτερογενείς, σημαντικότερες χρήσεις: αισθητική (τουριστική), οικολογική, υδρευτική ► Έντονες συγκρούσεις μεταξύ χρήσεων, ανορθολογική αντιμετώπιση των προβλημάτων

Αλληλεπιδράσεις μεταξύ χρήσεων νερού στην λίμνη Πλαστήρα

Επιπτώσεις στο τοπίο

Επιπτώσεις σε τοπίο και ποιότητα νερού Minimum level allowed Landscape quality Water quality 790 m excellent (not estimated) 788 m very good (not estimated) 786 m altered but good very good 784 m acceptablegood 782 m just tolerated acceptable 780 m not acceptable fair

Λύσεις υπάρχουν, λογική δεν υπάρχει ► Ζητήθηκε από όλους τους τοπικούς φορείς λύση ορθολογικής διαχείρισης ► Μελετήθηκε από το ΕΜΠ ► Προτάθηκε επίσημα το 2002 ► Δεν εφαρμόστηκε ► Τα τελευταία χρόνια το νερό στην Καρδίτσα δεν πίνεται

Υδρολογικοί δεινόσαυροι ► Μεγάλες εκτροπές παγκοσμίως: (

Ελληνική περίπτωση: εκτροπή Αχελώου ► Παράμετροι του προβλήματος ► Τί πρέπει να γίνει;

Η «εκτροπή της λογικής» ► Προσπάθεια διόρθωσης της φύσης ► Αγροτική αυτάρκεια της χώρας ► Κοιμώμενος γίγαντας, λιμάνι στα Τρίκαλα ► Απουσία αξιόπιστων μελετών, άγνοια υδατικών και οικονομικών ποσοτήτων ► Παραπλάνηση ΕΕ ► Σύνθημα, σύμβολο, τοπική ταυτότητα

Μεθοδεύσεις επί 26 χρόνια... ► Αναζήτηση ευνοϊκών μελετών ► Έργο αρδευτικό, ενεργειακό, υδρευτικό, περιβαλλοντικό ► Το απλό κόλπο της μικρής εκτροπής (διαστάσεις σήραγγας, απουσία αρδευτικού δικτύου)

Δικαιολογημένες οικολογικές αντιδράσεις ► Περιβαλλοντικές επιπτώσεις: ορεινό τοπίο, κατακερματισμός ενδιαιτημάτων, ποτάμιο οικοσύστημα και Δέλτα ► Κοινωνικές επιπτώσεις ► Πολιτιστικές επιπτώσεις ► Συνέπειες μη αναστρέψιμες

Οι δίκες στο ΣτΕ ► Ε΄ Τμήμα, 1994 ακύρωσε τους περιβαλλοντικούς όρους επειδή δεν βασίστηκαν σε συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων ► Ολομέλεια, 2000 ακύρωσε τους περιβαλλοντικούς όρους, κρίνοντας ότι δεν είχαν διερευνηθεί επαρκώς οι εναλλακτικές λύσεις ως προς τον τρόπο κατασκευής, τη διάρθρωση και το μέγεθος του έργου, ώστε να αποφευχθεί η καταστροφή πολιτιστικών μνημείων ► Ολομέλεια, 2005 ακύρωσε τους περιβαλλοντικούς όρους, καθώς δεν είχε προηγηθεί η έγκριση του προγράμματος ανάπτυξης υδατικών πόρων, όπως προέβλεπε η Οδηγία για τα Νερά ► Νοέμβριος 2007, εξετάστηκε το ζήτημα αν οι «ελιγμοί» του ΥΠΕΧΩΔΕ για την παράκαμψη του ΣτΕ (όπως στο Mall) θίγουν το συνταγματικό δικαίωμα των πολιτών να ζητήσουν δικαστική προστασία και αν η εκτροπή είναι σύμφωνη με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ που, πέρα από τα επιμέρους σχέδια διαχείρισης των λεκανών αυτοτελώς, απαιτεί ένα συνολικό, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό διαχείρισης υδάτων

Σημερινή προσέγγιση: επιστροφή της λογικής; ► Τάση αναθεώρησης, πιέσεις ► Έλλειψη καθαρής θέσης- Δυστοκία ► Απαιτείται μια οριστική απόφαση ► Σολομώντειος λύση στο πρόβλημα του φράγματος Μεσοχώρας ► Διαχείριση υδατικών, αγροτικών και κοινωνικών προβλημάτων Θεσσαλίας

Λύσεις διαχείρισης υδατικών πόρων: ορθολογικές, τεχνικά και οικονομικά εφικτές ► Το παράδειγμα της Μήλου ► Το ουτοπικό μεγα-παράδειγμα της Αθήνας

Μια νέα κουλτούρα για την ανάπτυξη βασίζεται στον Malthus; ► Αντίθετα με την κλασσική μαλθουσιανή ιδέα η συνεχής ανάπτυξη σε έναν κόσμο με περιορισμένους φυσικούς πόροι είναι σήμερα δυνατή ► Έχει υπερτονιστεί η οικονομική διάσταση της ανάπτυξης ► Η μαλθουσιανή αντίληψη δεν λαμβάνει υπ’ όψη τις δυνατότητες της τεχνολογίας που διευρύνουν τα όρια, ούτε την προσαρμογή της αναπτυξιακής διαδικασίας στην αρνητική κοινωνική ανάδραση που προκαλούν οι μαλθουσιανές ανησυχίες

Οικολογία = Έξυπνες λύσεις ► Ρεαλιστική προοπτική του οικολογικού κινήματος δεν είναι μια τυφλή αντίδραση στην πρόοδο αλλά αντίδραση στην τυφλή πρόοδο

Αδυναμία ορθολογικής διαχείρισης: δυσκολία πολιτιστική ► Μηδενική επιβάρυνση του περιβάλλοντος: στόχος τεχνολογικά προσεγγίσιμος ► Ανάγκη προγραμματισμού knowledge-based ► Εξοικονόμηση: απαιτεί ορθολογική συμπεριφορά ► Οι δυσκολίες εφαρμογής της πράσινης ανάπτυξης δεν είναι ούτε οικονομικές ούτε τεχνικές, οφείλονται μάλλον σε ιδεολογικές αγκυλώσεις και ανεπαρκή περιβαλλοντική πληροφόρηση