Η διδασκαλία της επιχειρηματολογίας στην Α΄, Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου: από τη θεωρία στην πράξη Αγάθη Γεωργιάδου Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων

Η αναγκαιότητα της χρήσης επιχειρημάτων Σε μιαν εποχή κατά την οποία ο διάλογος, η ανταλλαγή απόψεων και η ελεύθερη διακίνηση ιδεών, αποτελούν δείγμα δημοκρατίας, η αξία της διδασκαλίας της επιχειρηματολογίας είναι αυτονόητη για τη σχολική πράξη. Η επιχειρηματολογία αποτελεί εργαλείο για την κριτική σκέψη και την αξιολόγηση των απόψεων άλλων ανθρώπων.

Αναζητώντας τις λογικές αιτίες αποβάλλουμε προλήψεις και προκαταλήψεις, υπερασπιζόμαστε τις θέσεις μας, εξάγουμε τα συμπεράσματά μας, αξιολογούμε τι είναι σημαντικό και τι επουσιώδες, αποφεύγουμε τις αντιφάσεις κτλ.

Η επιχειρηματολογία στη σχολική πράξη Η διδασκαλία της επιχειρηματολογίας διδάσκεται κλιμακωτά στη Γλώσσα των τριών τάξεων του Γυμνασίο, όχι όμως συστηματικά: δίνονται ψήγματα θεωρίας στην Α, συμπληρώνονται στη Β΄, ενώ στη Γ΄ απουσιάζει η ως θεωρία, υπάρχει μόνο ως πράξη (εφαρμογή: ασκήσεις επιχειρηματολογίας).

Και στα τρία τεύχη συνδέεται με το Δ΄ μέρος των ενοτήτων, στο οποίο οι μαθητές ασκούνται στην παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου. Επομένως, η διδασκαλία της επιχειρηματολογίας συνδυάζεται με το «ακούω και μιλώ» αλλά και με τα τρία στάδια του «διαβάζω και γράφω»: Προσυγγραφικό (οργάνωση του λόγου) Συγγραφικό (σύνταξη του λόγου) Μετασυγγραφικό στάδιο (αξιολόγηση / διόρθωση/ βελτίωση)

Η διδασκαλία της επιχειρηματολογίας Έχει ως στόχο: Να ασκηθούν οι μαθητές στην οργάνωση της επιχειρηματολογίας τους, στην προσεκτική επιλογή των επιχειρημάτων τους ή στην ανασκευή των επιχειρημάτων του συνομιλητή τους. Να κατανοούν τα απλά επιχειρήματα μέσω παραδειγμάτων και με αιτίες.

Γνωρίζοντας τους στόχους ήδη από την Α΄ τάξη μπορούμε να κάνουμε συστηματικότερη δουλειά και στις επόμενες τάξεις, ώστε οι μαθητές να γίνουν ικανοί τελειώνοντας το Γυμνάσιο, στο Λύκειο, να αναπτύσσουν συγκροτημένη επιχειρηματολογία.

Στόχος της παρουσίασης είναι η συστηματοποίηση της θεωρίας της πειθούς και η πρακτική εφαρμογή της στην παραγωγή λόγου.

Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου Τα πρώτα στοιχεία για το επιχείρημα διδάσκονται στην 3η ενότητα της Α΄ Γυμνασίου (Ταξίδι στον κόσμο της φύσης) με αφορμή τα επιχειρήματα που κατατίθενται σε ένα εισαγωγικό κείμενο σχετικά με την εξοικονόμηση των φυσικών πόρων δίνονται οι πρώτες γνώσεις για το επιχείρημα. Προηγείται η διδασκαλία της περιγραφής και της αφήγησης.

Α. ΘΕΩΡΙΑ α) Ορισμός του επιχειρήματος Το επιχείρημα ορίζεται ως το «υλικό» με το οποίο υποστηρίζουμε τις θέσεις μας και πείθουμε τους άλλους για την ορθότητά τους.

β) Δομή / οργάνωση ενός επιχειρηματολογικού κειμένου Μέσα από τα παραδείγματα, οι μαθητές κατανοούν ότι η παράθεση της επιχειρηματολογίας θα πρέπει να έχει λογική συγκρότηση, σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα: Εισαγωγή / Πρόλογος: προαναγγελία / παρουσίαση της θέσης ή του προβλήματος Δεδομένα: χρήση παραδειγμάτων και τεκμηρίων Αιτιολόγηση/ ανασκευή: χρήση επιχειρημάτων / αντίκρουση αντίθετων θέσεων Συμπέρασμα / Επίλογος: Κατάληξη / προτάσεις

γ) Συνοχή του επιχειρηματολογικού κειμένου Μαθαίνουν ότι η συνοχή επιτυγχάνεται με τη χρήση συνδετικών λέξεων-φράσεων: Λέξεις που δηλώνουν ομοιότητα, ανάλογη σημασία (επίσης, βέβαια, φυσικά) Λέξεις που εκφράζουν πιθανότητα (πιθανόν, ενδέχεται, είναι δυνατόν) Λέξεις που εκφράζουν δεοντολογία (πρέπει, χρειάζεται, κρίνεται απαραίτητο)

Β. ΠΡΑΞΗ Οι μαθητές ασκούνται: Να εντοπίζουν σε ένα κείμενο τα επιχειρήματα Να κατανοούν τον στόχο τους Να χρησιμοποιούν ανάλογα επιχειρήματα για να πείσουν υποδυόμενοι ρόλους Να γράφουν τα επιχειρήματά τους σε μια παράγραφο με συγκεκριμένη θεματική πρόταση. Να επισημαίνουν το ειδικό λεξιλόγιο της επιχειρηματολογίας

Παράδειγμα Γράψτε μία παράγραφο (70-80 λέξεις) με την παρακάτω θεματική πρόταση: Ποιο μεταφορικό μέσο συμφέρει να χρησιμοποιήσω για να μη βλάπτεται το περιβάλλον; Εντοπίστε και καταγράψτε λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούνται στα παραπάνω κείμενα για τη σύνδεση των προτάσεων και των παραγράφων.

Διάκριση της επιχειρηματολογίας από την περιγραφή και την αφήγηση Τα περιγραφικά κείμενα αναπαριστούν φαινόμενα, αντικείμενα, πρόσωπα ή καταστάσεις με βάση τον άξονα του χώρου. Τα αφηγηματικά κείμενα εξιστορούν γεγονότα πραγματικά ή φανταστικά με βάση τον άξονα του χρόνου. Τα κείμενα επιχειρηματολογίας, περιέχουν ιδέες και θέσεις με άξονα τη λογική.

Περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία «αναπαριστούν» με το δικό τους τρόπο την πραγματικότητα: τα δύο πρώτα είδη «εμπειρικά», ενώ η επιχειρηματολογία «λογικά», με επιχειρήματα και τεκμήρια. Ανάλογα με το στόχο κάθε είδους διαφοροποιείται και η λειτουργία της γλώσσας. Στην επιχειρηματολογία η γλώσσα αποβλέπει κατ’ εξοχήν στον επηρεασμό του δέκτη, στη μεταβολή της γνώμης, της συναισθηματικής στάσης και της συμπεριφοράς του χωρίς αυτό να αποκλείει ότι συχνά και η περιγραφή και η αφήγηση έχουν παρόμοιο στόχο.

Για να εντοπίσουν οι μαθητές ομοιότητες και τις διαφορές στα τρία κειμενικά είδη από την άποψη του περιεχομένου, της δομής και του ύφους, μπορούμε να δώσουμε στους μαθητές για επεξεργασία τρία κείμενα από το Τετράδιο Εργασιών: Ένα περιγραφικό Ένα αφηγηματικό Ένα επιχειρηματολογικό

[Ροδιά] Στράτη Μυριβήλη Α) Περιγραφικό κείμενο ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ [Ροδιά] Στράτη Μυριβήλη «Οι ροδιές... Πρέπει να δείτε τις ροδιές. Είναι από τα πιο όμορφα πλάσματα της ελληνικής εξοχής. Η κλάδωσή τους είναι λεπτή, η φυλλωσιά τους έχει τόσο άφθονο το πράσινο φως, που γεμίζει τρυφεράδα το τοπίο. Τα λουλούδια τους είναι εξαίσια σύνθεση ενός ειδικού κόκκινου με το τρυφερό πράσινο της ρο­διάς. Τώρα τα λυγερά κλωνιά τους λυγάνε απ' τον καρπό. Τα ρόδια κρέμονται χοντρά, στρογγυλά, τσιτωμένα απ' τις σφιχτές «ροδοπαππούδες», που ζουλιούνται αλύπητα στριμωγμένες μέσα στον ίδιο κορσέ. Το ντόπιο παραμάντεμα έτσι ορίζει το ρόδι: «Χίλιοι μύριοι καλόγεροι σ' ένα ράσο τυλιγμένοι». Μερικά ρόδια σκάνουν απ' τ' ασυγκράτητο σφρίγος τους. Σκάνουν ψηλά σαν ειρηνικές χειροβομβίδες και σε ραντίζουν με τους τριανταφυλλιούς σπόρους τους, που αστράφτουν στον ήλιο. Σαν να σου ρίχνουν κατακέφαλα μία φούχτα ρουμπίνια»

Β) Αφηγηματικό κείμενο ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Μεταλλαγμένα 25 «ακτιβιστές-υπουργοί» μπήκαν στο δίλημμα «Μεταλλαγμένα ή Ποιοτική Γεωργία» και αποφάσισαν να απορρίψουν ομόφωνα και κατηγορηματικά τα μεταλλαγμένα ως πιθανή εκδοχή για το μέλλον της γεωργίας. Οι «ακτιβιστές-υπουργοί» δεν ήταν άλλοι από μέλη της Greenpeace που διαμαρ­τυρήθηκαν μ' αυτό τον τρόπο στο κέντρο της Κέρκυρας, με αφορμή το άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας που πραγματοποιείται στο νησί. Οι ακτιβιστές της Greenpeace παρατάχτηκαν μπροστά σε ένα σταυροδρόμι, κρατώντας τις σημαίες των κρατών-μελών της ΕΕ και παριστάνοντας τους 25 Ευρωπαίους Υπουργούς Γεωργίας. Οι «ακτιβιστές-υπουργοί» κλήθηκαν να επιλέξουν ανάμεσα στο δρόμο της ποιοτικής γεωργίας και αυ­τόν των μεταλλαγμένων, όπως ανέφεραν και οι χαρακτηριστικές ενημερωτικές πινακίδες. Ένας τε­λάλης ενημέρωνε τους «ακτιβιστές-υπουργούς» για τους κινδύνους που ενέχουν τα μεταλλαγμένα για το περιβάλλον, την υγεία, αλλά και για το εισόδημα των αγροτών. Η δράση της Greenpeace είχε αίσιο τέλος, αφού όλοι οι «ακτιβιστές-υπουργοί» επέλεξαν τελικά το δρόμο της ποιοτικής γεωργίας.

Γ) Επιχειρηματολογικό κείμενο ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Το κλίμα αλλάζει Αφού μελετήσετε το άρθρο από την εφημ. Η Καθημερινή, να δώσετε το διάγραμμα του κειμένου «Αυτό το καλοκαίρι διέψευσε το όνομα του. Εκτεταμένες καταστροφές από πρωτοφανείς πλημμύρες στην Πράγα, στη Δρέσδη, στην κεντροανατολική Ευρώπη. Δεκάδες νεκροί και ζημιές δισεκατομμυρίων ευρώ. Τους χίλιους έφτασαν οι νεκροί στην ανατολική Ασία, ενώ δέκα εκατομμύρια άνθρωποι στην Κίνα απειλούνται από πλημμύρες. Νερό καλύπτει ήδη μέρος του Βόρειου Πόλου, στη θέση των αιώνιων πάγων. Την ίδια ώρα, η ξηρασία στεγνώνει εκτεταμένες ζώνες στην Αφρική. Τυχαία όλα αυτά; Όσο κι αν τα καιρικά φαινόμενα εκδηλώνονται με ασύμμετρο τρόπο, δεν μπορεί κανείς να προσπεράσει το γεγονός ότι τα λεγόμενα «ακραία καιρικά φαινόμενα» εκδηλώνονται τέσσερις φορές συχνότερα τα τελευταία χρόνια. Εξάλλου, η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων θεωρεί ότι ο «κακός μας ο καιρός» οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, στην άνοδο της μέσης θερμοκρασίας της Γης, ως αποτέλεσμα κυρίως των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Βιβλία ολόκληρα δεν αρκούν για να χωρέσουν οι προειδοποιήσεις οργανισμών και επιστη­μόνων. Όλα όμως συνοψίζονται στο «Δεν πάει άλλο!». Τόσο απλό. Κι όμως τόσο δύσκολο. Δύσκολο, γιατί απαιτεί ρήξεις με μεγάλα συμφέροντα. Συμφέροντα που έχουν επιβάλει την πολιτική τους. ».

Ασκήσεις Α) Για την οργάνωση και το σκοπό της περιγραφής Με βάση το κείμενο του Μυριβήλη να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα: Θέμα Η ροδιά Είδος Λογοτεχνική / βιωματική περιγραφή Περιεχόμενο περιγραφής (τι περιγράφεται) Κλαδιά, φυλλωσιά, λουλούδια, χρώματα, καρπός Γλώσσα - ύφος Λογοτεχνική γλώσσα, «λυρικό» ύφος

Β) Για τη δομή και το σκοπό ενός αφηγηματικού κειμένου Με βάση το κείμενο του από την ιστοσελίδα της Greenpeace να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα: Τόπος Κέρκυρα Χρόνος Άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας /2003 Πρόσωπα 25 «ακτιβιστές-υπουργοί», μέλη της Greenpeace Σκοπός / Δράση Δίλημμα: Ποιοτική γεωργία ή μεταλλαγμένα Τελική έκβαση Επιλογή του δρόμου της ποιοτικής γεωργίας

Εισαγωγή (προαναγγελία/ παρουσίαση του θέματος / προβλήματος) Γ) Για την οργάνωση και την παρουσίαση ενός επιχειρηματολογικού κειμένου Εισαγωγή (προαναγγελία/ παρουσίαση του θέματος / προβλήματος) Τα λεγόμενα «ακραία καιρικά φαινόμενα» Δεδομένα (εμπειρικές παρατηρήσεις) Εκτεταμένες καταστροφές […] στην Αφρική Αιτιολόγηση (επιχειρηματολογία) Η συντριπτική πλειοψηφία […] διοξειδίου του άνθρακα Συμπέρασμα / κατάληξη Όλα όμως συνοψίζονται στο «Δεν πάει άλλο!» […] την πολιτική τους».

Επιχειρηματολογία και περίληψη Στόχος επίσης είναι οι μαθητές να ασκηθούν στην περίληψη ενός επιχειρηματολογικού κειμένου με βάση την άσκηση 4, Δ΄ μέρος, 3η ενότητα: Εντοπίζουν το κεντρικό θέμα Συμπυκνώνουν τα κυριότερα επιχειρήματα Παραθέτουν το τελικό συμπέρασμα Ελέγχουν τη συνοχή του κειμένου χρησιμοποιώντας συνδετικές λέξεις-φράσεις.

Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου Η επιχειρηματολογία ως θεωρία διδάσκεται στην 8η ενότητα «Συζητώντας για σύγχρονα κοινωνικά θέματα». Μετά από τα πρώτα στοιχεία για το επιχείρημα (ορισμός, οργάνωση, συνοχή) περνάμε στη διατύπωση και αξιολόγηση επιχειρημάτων.

Ορισμός Ο ορισμός εμπλουτίζεται τώρα: Το επιχείρημα δεν είναι απλώς το υλικό με το οποίο πείθουμε, αλλά το σύνολο των λογικών προτάσεων με τις οποίες υποστηρίζουμε μια πεποίθηση ή θέση ή αντικρούομε μιαν άλλη.

Λογική οργάνωση Οι μαθητές δηλαδή θα πρέπει να κατανοήσουν ότι δεν αρκεί να διατυπώνουμε ή να καταγράφουμε τις σκέψεις μας. Θα πρέπει και να τις οργανώνουμε με μια λογική σειρά ώστε να οδηγούν σε ένα αναγκαίο συμπέρασμα.

Δομή επιχειρήματος Μαθαίνουν έτσι την τυπική δομή ενός επιχειρήματος: Προκείμενες   Συμπέρασμα

Αξιολόγηση επιχειρήματος Ακολούθως οι μαθητές καλούνται να αξιολογήσουν την επιχειρηματολογία: Είναι πειστικά ή όχι αυτά τα επιχειρήματα; Για να απαντήσετε σ’ αυτό το ερώτημα, εξετάστε αν όσες ιδέες περιέχονται στα επιχειρήματα αυτά ανταποκρίνονται στην αλήθεια.

Εγκυρότητα και αλήθεια Μαθαίνουν δηλαδή ότι δεν αρκεί να βάζουμε σε μια σειρά κάποιες προτάσεις αλλά θα πρέπει να επιλέγουμε αξιόπιστες προκείμενες, που να ανταποκρίνονται στην αλήθεια.

Διδάσκονται ότι ένα επιχείρημα είναι ορθό όταν: Είναι σωστά δομημένο (το συμπέρασμα αποτελεί το λογικό επακόλουθο των προκείμενων) Αν οι προκείμενες ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Αληθές

Παραγωγή λόγου Από την αναζήτηση της επιχειρηματολογίας σε κείμενα με πρακτικά θέματα προχωρούν στην προφορική ή γραπτή παραγωγή λόγου με επιχειρηματολογία σε θέματα που περιέχουν αφηρημένες έννοιες.

Επιχειρηματολογία σε κείμενα με πρακτικά θέματα Επιχειρηματολογία σε κείμενα με πρακτικά θέματα 8η Ενότητα, Κείμενο 11 [Ποιοι παίζουν τυχερά παιχνίδια;] «Θα ρωτήσει κανείς: Ποιοι παίζουν; Ποιας κοινωνικής κατηγορίας άτομα εναποθέτουν την επιτυχία στη ζωή σε εξωγενείς παράγοντες - την τύχη; Χωρίς να είναι εύκολη η απάντηση, θα λέγαμε όλοι. Οι φτωχοί για να αποκτήσουν όσα μόνο ένα "λαχείο" θα μπορούσε να τους εξασφαλίσει, ενώ οι πλούσιοι για να ζήσουν την ένταση της αναμονής και της προσδοκίας, ή για να προκαλέσουν τη μοίρα τους, ή ακόμα και να διασκεδάσουν την ανία και τη χωρίς ιδιαίτερο νόημα ζωή τους. Γι' αυτούς είναι ένα περιστατικό κι όταν ακόμα κερδίσουν, ενώ για τους φτωχούς είναι ένα γεγονός που κάποτε μπορεί να τους αλλάξει πραγματικά, να τους ανοίξει νέους ορίζοντες». Διαβάζω και γράφω Στο παραπάνω κείμενο υπογραμμίστε τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί η συγγραφέας για να υποστηρίξει την άποψη της ότι άνθρωποι όλων των κοινωνικών κατηγοριών, πλούσιοι και φτωχοί, «παίζουν» τυχερά παιχνίδια. · Είναι πειστικά ή όχι αυτά τα επιχειρήματα; Για να απαντήσετε σ' αυτό το ερώτημα, εξετάστε αν όσες ιδέες περιέχονται στα επιχειρήματα αυτά ανταποκρίνονται στην αλήθεια.

Ομαδοσυνεργατική άσκηση σε θέματα επιχειρηματολογίας που περιέχουν αφηρημένες έννοιες Κείμενο 13 [Τα παιδιά των φαναριών] Τα παιδιά των φαναριών ή αλλιώς παιδιά του δρόμου, όπως ονομάζονται, υπολογίζονται σύμφωνα με τη Unicef περίπου σε 100 εκατομμύρια και αποτελούν μια καθημερινή πραγματικότητα των σύγχρονων κοινωνιών. Στην Ελλάδα ειδικότερα, τα τελευταία χρόνια γινόμαστε μάρτυρες της παγίωσης και ανάπτυξης μιας νέας κοινωνικής κατάστασης στην οποία ανήλικα παιδιά, καθημερινά σε ολοένα και μεγαλύτε­ρους αριθμούς, ωθούνται στην εργασία σε διάφορους χώρους (φανάρια, βραδινά μαγαζιά κτλ.). Είναι τα παιδιά που εγκαταλείφθηκαν, διώχθηκαν, απήχθηκαν ή επέλεξαν να ζουν με τον τρόπο αυτό και αποτελούν ένα παγκόσμιο φαινόμενο -ένα κρίσιμο κοινωνικό πρόβλημα- και ταυτόχρονα στίγμα για τον πολιτι­σμό στην εποχή μας. Ακούω και μιλώ Εντοπίστε στο κείμενο 13 τα στοιχεία εκείνα που παραθέτει ο συγγραφέας για να γίνουν οι θέσεις του πειστικές. · Με βάση την ίδια τακτική επιχειρηματολογήστε υπέρ ή κατά της άποψης «Πρέπει να δίνουμε βοήθεια στα παιδιά που συναντούμε στα φανάρια». Χωριστείτε σε δύο ομάδες και η καθεμία να παρουσιάσει τα επιχειρήματα της.

Επιχειρηματολογία και διαθεματικότητα Τέλος, η επιχειρηματολογία συνδέεται διαθεματικά και με άλλα μαθήματα, όπως η Φυσική, Γεωγραφία, Μαθηματικά, Λογοτεχνία κτλ. Λ.χ: Στη Γεωγραφία (Ενότητα 9η, κειμ. 9, σελ. 141) έχετε διαβάσει ότι ο Ήλιος είναι πηγή ζωής. Τότε πώς δικαιολογείτε τις συμβουλές των ειδικών «να μην εκθέτετε για πολλή ώρα το σώμα σας στις ακτίνες του ήλιου το καλοκαίρι.; Απαντήστε σε μια φίλη σας που αγνοεί αυτές τις συμβουλές οργανώνοντας τα επιχειρήματά σας με λογική σειρά.

Για εξάσκηση στην επιχειρηματολογία Προσφέρεται η άσκηση της σελ. 133: Οργανώστε μια συζήτηση στην τάξη στην οποία οι συνομιλητές προσπαθούν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο της αύξησης των κρουσμάτων βίας σε ελληνικά γήπεδα. Κρίνετε την ποιότητα των επιχειρημάτων που ακούσατε, εξηγώντας γιατί δε σας έπεισαν και στη συνέχεια παρουσιάστε άλλους παράγοντες που προκαλούν τη βία στα γήπεδα. Οργανώστε τα επιχειρήματά σας με λογική σειρά και προσέξτε, ώστε το υλικό με το οποίο θα ενισχύσετε την επιχειρηματολογίας σας να ανταποκρίνεται στην αλήθεια.

Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου Η επιχειρηματολογία ως θεωρία θεωρείται δεδομένη από τη διδασκαλία της στην Α΄ και τη Β΄ τάξη. Οι μαθητές καλούνται να εφαρμόσουν στην πράξη όσα έχουν διδαχθεί. Είναι αναγκαίο ο διδάσκων να έχει υπόψη του τι έχουν διδαχθεί για να προχωρήσει στην πρακτική τους εφαρμογή.

Διατύπωση επιχειρηματολογίας Συγκεκριμένα, στη 2η ενότητα με θέμα «Γλώσσα-Γλώσσες και οι πολιτισμοί του κόσμου» οι μαθητές ασκούνται στη διατύπωση των επιχειρημάτων τους με την υπόμνηση ότι όταν εκφέρουν μια γνώμη/κρίση θα πρέπει : Ο λόγος τους να χαρακτηρίζεται από σαφήνεια. Να περιέχει αποδεικτικό υλικό που να αιτιολογεί την κρίση.

Επιχειρηματολογία, πολυτροπικότητα και πολλαπλότητα απόψεων Μέσα από ποικίλα κείμενα οι μαθητές μαθαίνουν ότι δεν υπάρχει μόνο μία άποψη σε κάθε προβληματισμό αλλά πολλές και αντίθετες. Έτσι, ασκούνται στο να κρίνουν τις απόψεις, να συμφωνούν ή να διαφωνούν διατυπώνοντας τη γνώμη τους αιτιολογημένα.

Παράδειγμα προς εξάσκηση Χρήσιμα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι τα κείμενα δύο έγκριτων συγγραφέων του Μπαμπινιώτη και του Πλωρίτη στην 2η Ενότητα (σελ. 42-43) για τη γλωσσική μας εξάρτηση από τις ξένες γλώσσες, τα οποία παρουσιάζουν δύο διαφορετικές όψεις του ιδίου θέματος.

Η αρνητική στάση Συγκεκριμένα, η άποψη του Μπαμπινιώτη (κείμενο 10) είναι ότι η εισαγωγή ξένων λέξεων, ιδίως αγγλικών, καθημερινά στη γλώσσα μας, θα ισοπεδώσει την ελληνική γλώσσα αν δεν αντισταθούμε γλωσσικά, αν δεχόμαστε αδιαμαρτύρητα κάθε ξένη λέξη που μας «σερβίρεται».

Η θετική στάση Αντιθέτως, ο Πλωρίτης (κείμενο 11) θεωρεί ότι τα γλωσσικά δάνεια από ξένες γλώσσες όχι μόνο δεν έφθειραν μέσα στους αιώνες την ελληνική αλλά την πλούτισαν λεξιλογικά κι εκφραστικά.

Ακούω και μιλώ / προσυγγραφικό στάδιο Ακούω και μιλώ / προσυγγραφικό στάδιο Σε πρώτο στάδιο, προφορικά στην τάξη, οι μαθητές επισημαίνουν την άποψη κάθε συγγραφέα και βρίσκουν τα στοιχεία με τα οποία στηρίζουν / αιτιολογούν την άποψή τους (αξιολογούν την πειστικότητά τους). Στη συνέχεια διατυπώνουν και τη δική τους άποψη αιτιολογημένα, παίρνουν θέση απέναντι στις δύο επιχειρηματολογίες διατυπώνοντας τα δικά τους επιχειρήματα.

Διαβάζω και γράφω Ασκούνται στο να διακρίνουν: τη δομή / οργάνωση της επιχειρηματολογίας της κάθε πλευράς τον τρόπο σύνδεσης του λόγου το λεξιλόγιο που επιλέγουν στη γραφή / μεταγραφή των ξένων λέξεων που χρησιμοποιούν κ.ά.

Συγγραφικό στάδιο Ακολούθως αξιοποιούν την εμπειρία τους γράφοντας ένα δικό τους κείμενο σε επικοινωνιακό πλαίσιο στο οποίο παίρνουν θέση απέναντι στην εκμάθηση ξένων γλωσσών: Οι Έλληνες μαθητές στις μέρες μας μαθαίνουν τουλάχιστον μία δύο ξένες γλώσσες/ Θεωρείτε ότι θα τους χρειαστούν στη ζωή τους; Γράψτε ένα άρθρο στην εφημερίδα του σχολείου σας, εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους είναι απαραίτητη η γνώση μίας ή δύο ξένων γλωσσών στο σύγχρονο νέο. Αξιοποιήστε την προσωπική σας εμπειρία.

Χρήσιμο είναι το ακόλουθο δομικό διάγραμμα αποδεικτικού λόγου Παρουσίαση του θέματος /προβλήματος Η θέση / άποψη του γράφοντος Τα επιχειρήματα με τα οποία στηρίζει τη θέση του (αιτιολόγηση) Συμπέρασμα

Μετασυγγραφικό στάδιο Οι μαθητές αξιολογούν το κείμενό τους ως προς τη διατύπωση της επιχειρηματολογίας τους ελέγχοντας αν: Η θέση του άρθρου είναι σαφής Διατυπώνεται με εύστοχα ρήματα και τις κατάλληλες δευτερεύουσες προτάσεις Χρησιμοποιούνται αρκετά (3-4) στοιχεία, για να αιτιολογηθεί η θέση του συντάκτη Το ύφος του συντάκτη του κειμένου ταιριάζει σε μαθητικό έντυπο.

Κριτήρια ποιότητας της επιχειρηματολογίας Έτσι, οι μαθητές αξιολογούν αν το κείμενό τους διαθέτει: Σαφήνεια Εύστοχη διατύπωση Επαρκή αιτιολόγηση Κατάλληλο επικοινωνιακό ύφος.

Εφαρμογή των κριτηρίων ποιότητας της επιχειρηματολογίας Εφαρμόζοντας κριτήρια ποιότητας στην επιχειρηματολογία, οι μαθητές καλούνται στην 3η Ενότητα (Είμαστε όλοι ίδιοι είμαστε όλοι διαφορετικοί) να γράψουν ένα κείμενο με στόχο να μεταπείσουν κάποιους συμμαθητές τους ότι η διαφορετικότητα των ανθρώπων δεν έχει βιολογική / γενετική βάση, ελέγχοντας αν η επιχειρηματολογία τους είναι:

Επαρκής σε πληροφόρηση Περιεκτική σε αποδεικτικά στοιχεία Λογικά δομημένη

Τα βασικότερα κριτήρια ποιότητας του επιχειρηματολογικού λόγου: Ικανοποιητική πληροφόρηση Σαφήνεια Λογική οργάνωση Νοηματική αλληλουχία Επαρκής αιτιολόγηση Πειστική τεκμηρίωση Εύστοχη διατύπωση (χρήση κατάλληλου λεξιλογίου) Κατάλληλο επικοινωνιακό ύφος

Αγώνας λόγου Τέλος, στο «Ακούω και μιλώ» της 8ης ενότητας (Μπροστά στο μέλλον) ενδιαφέρουσα είναι η πρόταση διοργάνωσης ενός αγώνα λόγου (ντιμπέιτ) μεταξύ δύο ομάδων. Η ομάδα Α θα υποστηρίζει ότι η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας αποτελούν απειλή για το μέλλον της ανθρωπότητας. Η ομάδα Β ότι οι κίνδυνοι δεν προέρχονται από την ανάπτυξη της επιστήμης αλλά από την κακή χρήση της και ότι η επιστήμη παρέχει τη μόνη ελπίδα για την αντιμετώπιση των ζωτικών προβλημάτων της ανθρωπότητας.

Η αξία της διδασκαλίας της επιχειρηματολογίας στο Γυμνάσιο Συνολικά η διδασκαλία της επιχειρηματολογίας στο Γυμνάσιο συμβάλλει ουσιαστικά στη βελτίωση του παραγόμενου λόγου, προφορικού και γραπτού, ατομικά και συνεργατικά.

Αν και δεν διδάσκεται τόσο συστηματικά -μάλλον διαχέεται στα τρία τεύχη χωρίς ολοκληρωμένη πρόταση διδασκαλίας-, εντούτοις με την κατάλληλη προετοιμασία από τον διδάσκοντα και επίγνώση του περιεχομένου και των στόχων διδασκαλίας της επιχειρηματολογίας και στα τρία τεύχη, θα πετύχει:

Οι μαθητές να μάθουν να: εφαρμόζουν κριτήρια ποιότητας στο λόγο τους αποδέχονται την πολλαπλότητα των απόψεων κρίνουν, εγκρίνουν ή απορρίπτουν επιχειρήματα χρησιμοποιούν επαρκές αιτιολογικό υλικό επιλέγουν το κατάλληλο πειστικό λεξιλόγιο προσαρμόζουν το ύφος τους στην ανάλογη περίσταση κ.ά.

Τέλος, θα μάθουν να αξιολογούν: την οργάνωση των επιχειρημάτων του στον προφορικό ή γραπτό λόγο την ποιότητα, συνοχή και αλληλουχία των ιδεών που εκφράζουν και την πρωτοτυπία των επιχειρημάτων τους.

Ίσως τότε μπορούμε να ελπίζουμε ότι ο λόγος των μαθητών μας θα γίνει αποτελεσματικότερος.