Κοινωνική νόηση και Κοινωνικές-Γνωστικές Διαδικασίες: Ευρετικές μέθοδοι & στρεβλώσεις ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ Καφέτσιος 2006

Ποιο από τα δύο είναι πιο συχνή αιτία θανάτου (στις ΗΠΑ); Πλημμύρες ή ηπατίτιδα; Όλων των ειδών τα ατυχήματα ή τα εγκεφαλικά; Όλων των ειδών οι καρκίνοι ή τα καρδιακά; Πνιγμοί ή Λευχαιμία; Κεραυνοί ή Σκωληκοειδήτιδα; Διαβήτης ή Ανθρωποκτονίες; Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Macrae, Hewstone and Griffin (1993) Σς είδαν βιντεοταινίες συζήτησης ανάμεσα σε δύο γυναίκες που συζητούσαν για τα ενδιαφέροντά τους Οι Σς ήταν είτε γιατροί (ασύμβατες προσδοκίες) ή κομμώτριες (συμβατές προσδοκίες) Μισοί από τους Σς επαναλάμβαναν στο μυαλό τους 8 αριθμούς καθώς παρακολουθούσαν το video (πειραματική διαχείρηση του γνωστικού φόρτου) Ζητήθηκε από τους Σς να ανακαλέσουν μέρη της συζήτησης Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ Αποτελέσματα Γνωστικός φόρτος και μέση ανάκληση πληροφοριών συμβατών ή ασύμβατων με τις προσδοκίες Γωστικό φορτίο Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Κοινωνικές γνωστικές διαδικασίες Ορισμός: Πώς καταλαβαίνουν οι άλλοι άνθρωποι τον εαυτό τους και τους άλλους 4 βασικά χαρακτηριστικά: Στενή σχέση με γνωστικές διαδικασίες Δίνει έμφαση στις διαδικασίες και όχι τόσο στις δομές (π.χ. μνήμη) Ένα γόνιμο πάντρεμα της γνωστικής με την κοινωνική ψυχολογία Αφορά φαινόμενα της καθημερινής ζωής Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Κοινωνικές-Γνωστικές διαδικασίες 3 Στάδια 1. Καθορισμός της σχετικής ή άσχετης πληροφορίας 2. Δειγματοληψία πληροφοριών από το κοινωνικό περιβάλλον 3. Συνδυασμός και ενσωμάτωση των πληροφοριών μέσα από γνωστικές διαδικασίες (ευρετικές μέθοδοι, στρεβλώσεις, στερεότυπα, αποδόσεις αιτιών κα) Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

ΣΥΝΤΑΓΗ για την επεξεργασία κοινωνικών πληροφοριών (Wyer & Srull, 1989). ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΠΑΡΕ Απλά ερεθίσματα (πληροφορίες) ΠΡΟΣΘΕΣΕ Αρχική κατανόηση- προσοχή ΟΡΓΑΝΩΣΕ Με ό,τι κατηγορίες τυχαίνει να φέρεις στο νου σου εκείνη την στιγμή ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΕ Με αυτό που τυχαίνει να σκέφτεσαι ή να αισθάνεσαι εκείνη την στιγμή ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Πρωτότυπες σκέψεις, που είναι οργανωμένες και ενσωματωμένες με τις αρχικές πληροφορίες ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ Καφέτσιος 2006

‘ΕΚΤΕΛΕΣΗ’ Ανέμειξε όλες αυτές τις πληροφορίες όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και πιο ‘αυτόματα’ Αν έχεις ακόμη την δύναμη, προχώρησε στο στάδιο της επεξεργασίας πληροφοριών Αν όχι, σερβίρησε αμέσως ως η πρώτη εντύπωση, απόφαση ή πρόθεση ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ Καφέτσιος 2006

Στάδια στην επεξεργασία πληροφοριών Μνημονικές διαδικασίες Αντίληψη Αρχική Κατηγοριοποίηση Κοινωνικές Κρίσεις Κοινωνικό ερέθισμα Συμπεριφορά Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ. 2009-2010 Κοινωνική Ψυχολογία ΙΙ

Διαδικασίες που επηρεάζουν την κοινωνική αντίληψη Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

S. Asch : Θεωρητικές επιπτώσεις των αποτελεσμάτων: Η μελέτη του Asch τονίζει την χρήση ενορατικών θεωριών προσωπικότητας (implicit personality theories). Οι εντυπώσεις για τους άλλους σχηματίζονται με ένα ενεργό τρόπο όπου η θεωρία καθοδηγεί τις αντιδράσεις Δεν επεξεργαζόμαστε όλες τις κοινωνικές πληροφορίες με τον ίδιο τρόπο Οδηγούμαστε στο ερώτημα: ποια είναι η δομή της κοινωνικής αντίληψης; Η δημιουργία εντυπώσεων αφορά τον συνδυασμό κοινωνικών πληροφοριών Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Γνωστικές διαδικασίες που επηρεάζουν την κοινωνική αντίληψη Προσοχή: Όσο πιο ‘αισθητό’ το ερέθισμα ή προκαλεί την προσοχή μας τόσο μεγαλύτερη η επίδρασή του στις γνωστικές διαδικασίες Συνειρμός: Ομοιότητες στη νοηματοδότηση. Μνημονικά δίκτυα ενεργοποιούνται και οδηγούν σε ανάλογες αντιλήψεις. Για παράδειγμα σχετίζονται η κλοπή χρημάτων και το να μην είναι κανείς έντιμος. Συναισθηματικές διαδικασίες επηρεάζουν γνωστικές διαδικασίες συνειρμικά. Φαινόμενα πρόσβασης. Η ευκολία με την οποία κάποιες ιδέες έρχονται στο μυαλό και επηρεάζουν την αντίληψη (βλ. Ευρετικές στρεβλώσεις-heuristic biases) Συχνή ενεργοποίηση. Όταν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις ίδιες έννοιες για να χαρακτηρίζουν την συμπεριφορά κάποιου, λέγεται ότι έχουν στην διάθεσή τους μια γνωστική αναπαράσταση. Καφέτσιος 2006

Κοινωνική κωδικοποίηση: Τι τραβάει την προσοχή μας; Tο ερέθισμα σε σχέση με το πλαίσιο Αξιοπρόσεκτο Νέο, μη αναμενόμενο σε σχέση με το πλαίσιο Αντίθετα στις προσδοκίες μας Σημαντικό σε σχέση με τους στόχους μας Πόσο ζωντανό είναι (ιδιότητα του ερεθίσματος) Συγκινησιακά/συναισθηματικά ενδιαφέρον Προκαλεί έντονες εικόνες Εγγύτητα χρονική ή χωρική Προσβασιμότητα (Ασφαλής και ανασφαλής δεσμός) Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ Γνωστικά σχήματα Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Νοητικά-γνωστικά μοντέλα Σχήματα Ένας γνωστικός χάρτης ή πρότυπο για το πώς γνωστοί άνθρωποι συμπεριφέρονται και τι γίνεται σε συνήθεις καταστάσεις Είδη σχημάτων: εαυτού, ρόλων Σενάρια-SCRIPTS Σχήματα για το πώς γεγονότα συνήθως εκτυλίσσονται (π.χ. Γάμος) Πρωτότυπα - PROTOTYPE Αντιπροσωπευτικό μέλος μιας κατηγορίας που ένα πρόσωπο θεωρεί ότι αντιπροσωπεύει την κατηγορία αυτή. Το καλύτερο υπόδειγμα μίας δεδομένης κατηγορίας˙ μία ασαφής αναπαράσταση των ιδιοτήτων που συνδέονται με μία κατηγορία, η οποία είναι αποθηκευμένη στη μνήμη και χρησιμοποιείται για την οργάνωση των πληροφοριών. Π.χ. Λυκόσκυλο την κατηγορία του σκύλου Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Απεικόνιση ενός μοντέλου σημαντικού δικτύου (associative network) Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Κοινωνικά σχήματα και κοινωνική συμπεριφορά Bargh, Chen & Burrows, 1996 , Automaticity of Social Behavior: Direct Effects of Trait Construct and Stereotype Activation on action. Journal of Personality and Social Psychology 71 (2), pp. 230-244 Κοινωνικά σχήματα και κοινωνική συμπεριφορά Η επίδραση της ενεργοποίησης ευγενικών, ουδέτερων ή αγενών αντιλήψεων σε συνάρτηση με την αναμονή και την πιθανότητα διακοπής της ομιλίας του πειραματιστή (Bargh et al., 1996) Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Από τις γνωστικές διαδικασίες στις στάσεις ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ Καφέτσιος 2006

Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ Προκατάληψη Μια κρίση ή γνώμη που σχηματίζεται πριν από το γεγονός ή χωρίς επαρκή εξέταση των δεδομένων Αντιπάθεια που στηρίζεται σε λάθος ή άκαμπτη γενίκευση (Allport, 1954) Μια άδικη αρνητική στάση απέναντι σε ένα άτομο που στηρίζεται αποκλειστικά στο γεγονός ότι το άτομο ανήκει σε μια ομάδα (Worchel, 1988) Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ Προκατάληψη Μια στάση, όπου το αντικείμενο της στάσης είναι μια κοινωνική ομάδα 3 μέρη (Allport, 1954) Γνωστικό: Αντιλαμβανόμαστε πληροφορίες σχετικές με το αντικείμενο της στάσης μας ανάλογα με την στάση Συναισθηματικό/Συγκινησιακό: Η προκατάληψη μας δημιουργεί θετικά ή αρνητικά συναισθήματα Συμπεριφορικό Συνδέεται στενά με τα στερεότυπα Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Παραδείγματα προκαταλήψεων Φυλετικές Δια-φυλικές Ηλικίας Ενάντια στους ομοφυλόφιλους Κ.α. Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Επίδραση των βιολογικών ρυθμών στην επεξεργασία πληροφοριών Τα αποτελέσματα των στερεοτύπων, μέσα από την παρουσίαση διαφοροποιημένων επιθετικών κρίσεων σχετικά με τον «Roberto Garcia» και τον «Robert Garner», εκδηλώνονται εντονότερα στις μη-προτιμούμενες ώρες της ημέρας Bodenhausen, 1990 Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Ευρετικές Μέθοδοι (Heuristics) Εμπειρικοί κανόνες που επιτρέπουν τις γρήγορες και οικονομικές κρίσεις, ακόμα κι αν υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα. Καφέτσιος 2006 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΙ

Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ. 2009-2010 Κοινωνική Ψυχολογία ΙΙ

Ευρετικές μέθοδοι (Heuristics) και Στρεβλώσεις (Biases) Η Ευρετική μέθοδος της Διαθεσιμότητας (Availability) Ευρετικές κρίσεις για να κρίνουμε την συχνότητα ή την πιθανότητα των γεγονότων βάσει της ευκολίας με την οποία οι σχετικές μνήμες έρχονται στο μυαλό. Η Ευρετική μέθοδος της Αντιπροσωπευτικότητας (Representativeness). Ευρετικές κρίσεις οι οποίες χρησιμοποιούνται για να εκτιμήσουν τις πιθανότητες των συμβάντων βάσει των μη επεξεργασμένων αρχών ομοιότητας. Για παράδειγμα, ένα σύμπτωμα λαμβάνεται ως απόδειξη μίας απειλητικής ασθένειας ακόμα και όταν ο βασικός ρυθμός συχνότητας της ασθένειας είναι εξαιρετικά χαμηλός. Η στρέβλωση της Αρχικής εκτίμησης (Base Rate Fallacy). Η στρέβλωση του συνδυασμού (Conjunction Bias). Η ευρετική μέθοδος της Πρόσδεσης/αγκίστρωσης και Προσαρμογής (Anchoring and Adjustment) Καφέτσιος 2006

Εκκίνησης και προσαρμογής Εσφαλμένες στρατηγικές κατά τη λήψη απόφασης σε καταστάσεις αβεβαιότητας Σφάλμα Ορισμός Παράδειγμα Αντιπροσώπευσης Το σφάλμα αντιπροσώπευσης παρατηρείται όταν κρίνουμε κατά πόσον το Α σχετίζεται με το Β· υψηλή συσχέτιση οδηγεί σε σιγουρότερες κρίσεις ότι το Α προέρχεται από το Β. Κρίνουμε ότι ο Γιώργος (Α) πρέπει να είναι δικηγόρος επειδή δείχνει και συμπεριφέρεται όπως το στερεότυπο που έχουμε στο νου μας για τους δικηγόρους (Β). Διαθεσιμότητας Το σφάλμα διαθεσιμότητας παρατηρείται όταν κρίνουμε πόσο συχνό ή πόσο πιθανό είναι ένα γεγονός με βάση πόσο εύκολα ή γρήγορα έρχεται στο μυαλό μας κάποια σύνδεση ή ένα ανάλογο παράδειγμα. Δίνουμε μια εκτίμηση για το ποσοστό των διαζυγίων με βάση πόσο γρήγορα μπορούμε να σκεφτούμε κάποια παραδείγματα κάποιων διαζευγμένων φίλων. Εξομοίωσης Το σφάλμα εξομοίωσης παρατηρείται όταν με μεγάλη ευκολία κατασκευάζουμε ένα υποθετικό σενάριο. Θυμώνουμε εξαιτίας ενός απογοητευτικού γεγονότος με βάση το πόσο εύκολα μπορούμε να επινοήσουμε μια άλλη πιθανή εκδοχή της κατάστασης. Εκκίνησης και προσαρμογής Το σφάλμα εκκίνησης και προσαρμογής παρατηρείται όταν κάνουμε κάποια εκτίμηση ξεκινώντας από κάποια αρχική «τιμή» και έπειτα την προσαρμόζουμε στην περίπτωση για την οποία πρέπει να πάρουμε μια απόφαση. Διατυπώνουμε μια κρίση σχετικά με το πόσο σκληρά μελετά κάποιος συμφοιτητής μας με βάση πόσο σκληρά μελετάμε εμείς οι ίδιοι. Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ. 2009-2010 Κοινωνική Ψυχολογία ΙΙ

Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ. 2009-2010 Κοινωνική Ψυχολογία ΙΙ

Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ. 2009-2010 Κοινωνική Ψυχολογία ΙΙ

Τι είναι οι Ευρετικές μέθοδοι; Νοητικές συντομεύσεις, απλοί κανόνες που μας επιτρέπουν να προβαίνουμε σε κοινωνικά συμπεράσματα γρήγορα και χωρίς επιπλέον προσπάθεια Είναι γενικά χρήσιμες αλλά μπορεί να οδηγήσουν και σε συστηματικά λάθη Καφέτσιος 2006

Ευρετική Μέθοδος της Διαθεσιμότητας Τι από τα παρακάτω είναι πιο κοινά/ απαντιούνται πιο συχνά (στην Αγγλική γλώσσα): A: Λέξεις που ξεκινούν με το γράμμα R (π.χ. Road) ή B: Λέξεις που έχουν το γράμμα ‘R’ στην Τρίτη θέση (πχ. acRonym)? Οι περισσότεροι άνθρωποι διαλέγουν την Α αλλά στην πραγματικότητα λέξεις με το γράμμα ‘R’ στην Τρίτη θέση είναι πιο συχνές Γιατί αυτό; Καφέτσιος 2006

Παράδειγμα 2 Βγαίνουν αληθινά τα όνειρα; Τέσσερις συνθήκες (διαστάσεις: μνήμη ονείρου & ύπαρξη γεγονότος, 2*2) Σέρλοκ Χολμς – απουσία παρουσίας του σκύλου κατά την κλοπή του αλόγου τη νύχτα. Silver Blaze, του Sir Arthur Conan Doyle (1974) από το The Memoirs of Sherlock Holmes. Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ. 2009-2010 Κοινωνική Ψυχολογία ΙΙ

Διαθεσιμότητα (Availability) Ευρετική μέθοδος για την αξιολόγηση της συχνότητας ή της πιθανότητας των γεγονότων στη βάση της ευκολίας με την οποία σχετικές αναμνήσεις ανακαλούνται στο νου. Η τάση να κρίνουμε τα γεγονότα ως περισσότερο πιθανά γιατί είναι εύκολο να φέρουμε στον νου μια κατηγορία ενός γεγονότος Μπορεί να οδηγήσει στην υπερεκτίμηση της πιθανότητας δραματικών ή σπάνιων γεγονότων (Lichenstein, et al., 1978) Π.χ. Αεροπορικά ατυχήματα Καφέτσιος 2006

Η Διαθεσιμότητα μπορεί να επηρεάσει κρίσεις για τον εαυτό μας Schwarz, et al., 1991: Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να ανακαλέσουν συμπεριφορές που έδειχναν ότι είχαν αυτοπεποίθηση: Συνθήκη 1: 6 συμπεριφορές Συνθήκη 2: 12 συμπεριφορές Ζητήθηκε στο τέλος από όλους τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν την αυτοπεποίθησή τους σε μια άλλη κλίμακα Ποια από τις δύο ομάδες θα είχαν υψηλότερες αυτο-αξιολογήσεις; Ποια είναι η γνώμη σας; Καφέτσιος 2006

Έρευνα για την διαθεσιμότητα Schwartz et al. (1991) Αποτελέσματα της έρευνας Η αυτοαξιολόγηση της αυτοπεποίθησης ήταν υψηλότερη στην συνθήκη με τις 6 κατηγορίες γιατί ήταν πιο εύκολο να σκεφτεί κανείς 6 παραδείγματα και αυτή η ‘ευκολία’ πληροφορούσε την αξιολόγηση της αυτοπεποίθησης Συμπερασματικά: Χρησιμοποιούμε την ευρετική μέθοδο της διαθεσιμότητας όταν κάνουμε κρίσεις για τον εαυτό μας Καφέτσιος 2006

Αντιπροσωπευτικότητα (Representativeness) Ορισμός: Κατηγοριοποιήσεις που βασίζονται σε ομοιότητες μεταξύ των αντιπροσωπευτικών μελών μιας κατηγορίας (π.χ. ) και του συγκεκριμένου παραδείγματος Π.χ. ποιες από τις παρακάτω ακολουθίες στο ‘ρίξιμο’ ενός νομίσματος είναι πιο πιθανή: Ακολουθία 1: Κ Κ Γ Κ Γ Γ Κ Γ Ακολουθία 2: Κ Κ Κ Κ Γ Γ Γ Γ Καφέτσιος 2006

Η Λίντα είναι βιβλιοθηκάριος, φεμινίστρια ή και τα δύο; Η Λίντα είναι 31 ετών, ανύπαντρη, και πολύ έξυπνη. Έχει πτυχίο φιλοσοφίας. Ως φοιτήτρια, ασχολήθηκε πολύ με ζητήματα φυλετικών διακρίσεων και κοινωνικής δικαιοσύνης, και συμμετείχε σε διαδηλώσεις κατά των πυρηνικών. Τι από τα δύο είναι πιο πιθανό; Η Λίντα είναι βιβλιοθηκάριος B. Η Λίντα είναι βιβλιοθηκάριος και ενεργή στο φεμινιστικό κίνημα Καφέτσιος 2006

Η έρευνα για την Λίντα-βιβλιοθηκάριο Kahneman & Tversky (1983) Το 85% των συμμετεχόντων διάλεξαν την δεύτερη επιλογή (βιβλιοθηκάριος και φεμινίστρια) Η δεύτερη επιλογή είναι πιο πιθανή γιατί είναι πιο αντιπροσωπευτική για την Λίντα βασιζόμενοι στην περιγραφή της Πάντως, αν Pr(A)=.05 and Pr(B)=.95, then Pr(AB)= .05*.95, ή .0475 Καφέτσιος 2006

Παράδειγμα αντιπροσωπευτικότητας Η Ομοιότητα δεν εξασφαλίζει την συμμετοχή/μέλος σε μια κατηγορία Μέλη της κατηγορίας - Μιλούν με το άτομο που τους ενδιαφέρει Γελούν με τα αστεία του Κατηγορία Όσοι ενδιαφέρονται ‘ρομαντικά’ για κάποιον Χαρακτηριστικά της νέας κατάστασης (με τον Γιάννη/α) Σου μιλά όταν είστε μαζί Γελάει με τα αστεία σου Καφέτσιος 2006

Αντιπροσωπευτικότητα Η Ευρετική μέθοδος της αντιπροσωπευτικότητας έχει σχετιστεί με πολλά γνωστικά λάθη Λάθη που έχουν να κάνουν με την τυχαιότητα π.χ. το στρίψιμο του νομίσματος Αδιαφορούν για την αρχική εκτίμηση (τιμή σύγκρισης - base rate) – πρωταθλήματα ποδοσφαίρου – μεγάλο/μικρό νοσοκομείο Παρανοούν τον συνδυασμό πιθανοτήτων (π.χ. την πιθανότητα του συνδυασμού δύο ή περισσοτέρων γεγονότων) – σφάλμα του χαρτοπαίκτη Καφέτσιος 2006

Πλάνη της αρχικής εκτίμησης (Base Rate Fallacy) Ορισμός: Όταν δεν παίρνουμε υπ’ όψιν μας τις πιθανότητες στην εξαγωγή κοινωνικών συμπερασμάτων Π.χ. 50% όλου του πληθυσμού είναι αγόρια (και κορίτσια) Αν για παράδειγμα πιστεύεις ότι οι πιθανότητες να ‘κάνεις κορίτσι’ είναι 70% δεν χρησιμοποιείς κάποια αρχική εκτίμηση. Καφέτσιος 2006

Έρευνα για την πλάνη της αρχικής εκτίμησης (Kahneman & Tversky, 1973) Υπόθεση: Κρίσεις που βασίζονται αποκλειστικά στην ομοιότητα της κρίσης με τα μέλη της κατηγορίας Ο χειρισμός της αρχικής εκτίμησης: Σε ½ των συμμετεχόντων τους είπαν ότι στον γενικό πληθυσμό το 70% είναι μηχανικοί και 30% δικηγόροι Σε ½ των συμμετεχόντων τους είπαν ότι στον γενικό πληθυσμό το 30% είναι μηχανικοί και 70% δικηγόροι Η υπόθεση ήταν ότι δεν θα πάρουν υπ’ όψην την ποσόστωση (70%-30%) Καφέτσιος 2006

Kahneman & Tversky (1973) «Ο Γιάννης είναι 45 χρονών. Είναι παντρεμένος και έχει τέσσερα παιδιά. Είναι γενικά συντηρητικός, προσεκτικός, και φιλόδοξος. Δεν δείχνει ενδιαφέρον σε πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα και ξοδεύει τον περισσότερο χρόνο σε χόμπυ όπως η ξυλουργική, ιστιοπλοΐα και επίλυση γρίφων» Ποια είναι η πιθανότητα ο Γιάννης να ανήκει στο (30 ή το 70%) των μηχανικών στο δείγμα; Καφέτσιος 2006

Base Rate Study Kahneman & Tversky (1973) Αποτελέσματα: Η αξιολόγηση του αν ο Γιάννης ήταν δικηγόρος ή μηχανικός δεν επηρεάστηκε καθόλου από την αρχική εκτίμηση, δηλαδή ότι 30% ή 70% ήταν δικηγόροι Η εκτίμηση των συμμετεχόντων βασίστηκε κυρίως στην ομοιότητα του προφίλ με το στερεότυπο του δικηγόρου και του μηχανικού Τα ευρήματα υποστηρίζουν την ευρετική μέθοδο της αντιπροσωπευτικότητας Καφέτσιος 2006

Στρέβλωση του συνδυασμού (Conjunction Bias) Η τάση να ‘βλέπουμε’ την ταυτόχρονη ύπαρξη δύο γεγονότων Α και Β ως περισσότερο πιθανά από ότι την ύπαρξη του Α ή του Β μόνο τους (Tversky & Kahneman, 1982) Σημαντική λογική: Η πιθανότητα δύο γεγονότα που συμβαίνουν μαζί να μην υπερβαίνει την πιθανότητα να συμβαίνει το κάθε ένα ξεχωριστά Pr(A&B)<=Pr(A) Καφέτσιος 2006

Πρόσδεση/ αγκίστρωση και Προσαρμογή Όταν κάνουν εκτίμηση κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ένα σημείο αναφοράς ή ‘άγκυρα’ και μετά προσαρμόζουν ως προς αυτό την απόφασή τους Tversky & Kahneman (1974): Τροχός της τύχης Τι % των αφρικανικών κρατών στα Ηνωμένα Έθνη είναι υψηλότερα ή χαμηλότερα από: 65% 10% Δύο συνθήκες = 45% (υψηλή άγκυρα) -v- 25% (χαμηλή άγκυρα) Καφέτσιος 2006

Γιατί έχουμε το φαινόμενο της ‘πρόσδεσης’; Σύμφωνα με τους Mussweiler & Strack (1999, 2000) – δημιουργούμε γνώση που είναι σύμφωνη με την ‘άγκυρα’ (π.χ. ίση με το 65%) Αγκίστρωση και προσαρμογή (Anchoring and adjustment): ευρετική εκτίμηση που οδηγεί σε χαρακτηριστικές προκαταλήψεις: ποσοτική τάση να είναι κανείς προκατειλημμένος απέναντι στην αρχική αξία ή άγκυρα. Η επακόλουθη διαδικασία προσαρμογής είναι συνήθως ατελής. Καφέτσιος 2006

Anchoring and Adjustment Η πρόσδεση και προσαρμογή έχει αποδειχθεί σε μια σειρά φαινομένων: Δημιουργία εντυπώσεων (Higgins, et al., 1977) Αξιολογήσεις της ικανότητας (Cervone & Peake, 1986) Το αποτέλεσμα είναι αρκετά σταθερό, δεν επηρεάζεται από το πόσο ακραία μπορεί να είναι η άγκυρα: Gandhi - 140 χρόνων! Κίνητρα (δώρο για την καλύτερη εκτίμηση) Εμπειρία σε ένα θέμα, π.χ. ρώτησαν κτηματομεσίτες και η συνθήκη πρόσδεσης και προσαρμογής έδωσε διαφορά $7.000 ανάμεσα στην συνθήκη πρόσδεσης και την συνθήκη ελέγχου Καφέτσιος 2006

Η στρέβλωση της επιβεβαίωσης Στον έλεγχο των υποθέσεων Οι άνθρωποι συνήθως ψάχνουν για πληροφορίες για να επιβεβαιώσουν και όχι για να διαψεύσουν τις αρχικές τους υποθέσεις, τις προσδοκίες τους Καφέτσιος 2006

Η έρευνα για την αρθρίτιδα Redelmeier & Tversky (1996) Συνήθης πεποίθηση: Η αρθρίτιδα σχετίζεται με τις αλλαγές του καιρού Παρακολούθησαν 18 ασθενείς με αρθρίτιδα για 15 μήνες και 2 φορές τον μήνα μέτρησαν: 1. επίπεδα πόνου και γενική ‘αίσθηση των αρθρώσεων’ 2. Τον καιρό Συσχέτισαν τα δύο (Με ποια στατιστική μέθοδο;) Καφέτσιος 2006

Η έρευνα για την αρθρίτιδα Redelmeier & Tversky (1996) Αποτελέσματα: Η συσχέτιση ανάμεσα στον πόνο και την αρθρίτιδα ήταν ΜΗΔΕΝ !!!! Οι ασθενείς ‘έβλεπαν’ συσχετίσεις που δεν υπήρχαν Γιατί; Επιβεβαίωση ελέγχου υποθέσεων Καφέτσιος 2006

Η έρευνα για την αρθρίτιδα Redelmeier & Tversky (1996) Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες έδειξαν μεγάλη προσοχή τις φορές που ο πόνος συνέπεσε με αλλαγές του καιρού Δεν πρόσεξαν όταν είχαν πολύ πόνο Και ο καιρός ήταν καλός Καφέτσιος 2006

Ευρετική προσομοίωσης Εκτιμώ την πιθανότητα ενός γεγονότος με βάση πόσο εύκολα μπορώ να τοποθετήσω τον εαυτό μου ή να φανταστώ κάποιο επιθυμητό ενδεχόμενο. Καθυστερημένη άφιξη στο αεροδρόμιο δύο επιβατών από δύο διαφορετικές πτήσεις που αναχωρούσαν την ίδια ώρα κατά 5’ ο ένας και κατά 30’ ο άλλος….. Διαγωνισμός πολλαπλών απαντήσεων: αλλάζω την αρχική επιλογή; Καφέτσιος 2006

Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ. 2009-2010 Κοινωνική Ψυχολογία ΙΙ

Γενικές θεωρητικές κατευθύνσεις του ατόμου ως επεξεργαστή κοινωνικών πληροφοριών Το σταθερό και λογικό άτομo (Heider, 1958) Θεωρία Γνωστικής Ασυμφωνίας Ο αφελής επιστήμονας (Asch, 1950) Θεωρίες Απόδοσης αιτίων Ο εκπαιδευόμενος βοηθός επεξεργασίας δεδομένων Η αρχική εντύπωση Ο γνωστικά μίζερος – Γνωστικά σχήματα Ο κινητοποιημένος στρατηγικά– Επιλέγει πώς θα επεξεργαστεί τις πληροφορίες Καφέτσιος 2006

ΒΙβλιογραφία Baumeister, R.F. & Bushman, B.J. (2008). Social psychology and human nature. Thomson Wadsworth. Gergen, K. J. (1999). An invitation to social construction. Sage. Hassin, R. R., Uleman, J. S., & Bargh, J. A. (2009). The new unconsious. Oxford University Press. Kenrick, D.T., Neuberg, S.L., & Cialdini, R.B. (2007). Social psychology: Goals in interaction. Pearson Education, Inc., Allyn and Bacon. Lesko, W. A. (2009). Readings in Social Psychology. Allyn & Bacon. Myers, D.G. (2005). Social Psychology. NY: McGraw Hill. Rusher, J. B. & Yost Hammer, E. (2009). Current directions in Social Psychology. Pearson Prentice Hall. Taylor, S.E., Peplau, L.A., & Sears, D.O. (2003). Social psychology. Prentice Hill. Terry, D. J. & Hogg, M. A. (2000). Attitudes, behavior, and social context. The role of norms and group membership. London: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. Hewstone, M., & Stroebe, W. (Eκδ.) . Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία. Αθήνα, (2007): Παπαζήση. Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Τμήμα Ψυχολογίας, Παν. Κρήτης, χειμ. εξ. 2009-2010 Κοινωνική Ψυχολογία ΙΙ