ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΉ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Ένα μικρό κοριτσάκι ξεκινάει απ’ τα’ ανώμαλα καλντερίμια μιας επαρχιακής πόλης της Μικρασίας, που λέγεται Αϊντίνι. Έτσι αρχίζει το βιβλίο της Δ. Σωτηρίου, και φαίνεται απ’ την αρχή η στενή σχέση που συνδέει το μυθιστόρημα με τα προσωπικά βιώματα της συγγραφέως, η οποία γεννήθηκε στο Αϊδίνι κι έζησε τα γεγονότα που περιγράφει από το 1918 και μετά, ως μικρό κοριτσάκι. Δεν πρόκειται ωστόσο γι’ αυτοβιογραφία. Αφηγήτρια είναι η μικρή Αλίκη Μάγη, το μικρότερο μέλος μιας καθαρά αστικής οικογένειας όπου ο πατέρας είναι ξεπεσμένος επιχειρηματίας, και η οποία ανακαλεί τις αναμνήσεις της ξεκινώντας από την επίσκεψη όλης της οικογένειάς της στη Σμύρνη, το 1918, και καλύπτοντας μια περίοδο 25 χρόνων.

Ανάμεσα στους πολλούς αναγνώστες του «Οι νεκροί περιμένουν» ήταν κι ένας πρόσφυγας εγκατεστημένος στην Κοκκινιά, ο Μανώλης Αξιώτης. Ενας μικρασιάτης αγρότης που επιστρατεύθηκε στα Τάγματα Εργασίας του τουρκικού κράτους μεταξύ 1914 και 1918, που στη συνέχεια φόρεσε τη στολή του έλληνα φαντάρου, που βίωσε στο πετσί του την καταστροφή του '22 και την αιχμαλωσία κι έφαγε επί δεκαετίες «πικρό ψωμί» ως λιμενεργάτης, συνδικαλιστής και μαχητής της Εθνικής Αντίστασης. Κατασυγκινημένος απ' όσα του θύμισε με το βιβλίο της η Σωτηρίου, «ήρθε και με βρήκε και μου έδωσε ένα τεφτέρι με τις αναμνήσεις του. Συνταξιούχος, κάθησε με υπομονή και κοπίασε να γράψει με τα λίγα γραμματάκια του τα όσα είδαν τα μάτια του εξήντα τόσα χρόνια». Αυτό το τεφτέρι ήταν η βάση για τα «Ματωμένα χώματα», κι αυτή ήταν η πρόκληση για τη Διδώ Σωτηρίου: να διασώσει τη μαρτυρία του Μανώλη Αξιώτη, μετουσιώνοντάς την σε έργο τέχνης".

Τα "Ματωμένα χώματα" αφηγούνται την ιστορία ενός Μικρασιάτη, του Μανώλη Αξιώτη, κι ενός ολόκληρου κόσμου γύρω του τα χρόνια πριν και στη διάρκεια της Μικρασιατικής καταστροφής. Το βιβλίο διηγείται τη ζωή του κεντρικού ήρωα (αφηγητή της ιστορίας) στο χωριό και μετά στη μεγάλη πόλη, τη Σμύρνη, τον αγώνα του για επιβίωση και προκοπή. Περνάει στις συνέπειες του πρώτου παγκόσμιου πόλεμου και της εμπλοκής σ' αυτόν της Τουρκίας στη ζωή του Μανώλη, τα φοβερά χρόνια στα Αμελέ Ταμπούρια ("τάγματα εργασίας", στην πραγματικότητα τάγματα καταναγκαστικών έργων, βασανιστηρίων και εξόντωσης για τους Μικρασιάτες άντρες που δεν ήσαν Τούρκοι). Διηγείται την ανατροπή των πραγμάτων μετά την ήττα των δυνάμεων του άξονα, μαζί και της σύμμαχης Τουρκίας, και την εκστρατεία στη Μικρά Ασία του Ελληνικού στρατού, ενθαρρυμένου από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις για τους δικούς τους σκοπούς, την επιστράτευση του Μανώλη στις δυνάμεις του Ελληνικού στρατού, την προέλαση του στρατού, την προδοσία των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και την καινούργια ανατροπή των πραγμάτων, την άτακτη υποχώρηση, την ολοκληρωτική καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού, την προσφυγιά όσων κατόρθωσαν να επιζήσουν.

Τα έργο μας μεταφέρει στα Κιμιντένια, βουνά της Μικράς Ασίας, όπου ζει η οικογένεια του μικρού Πέτρου με αρχηγό τον παππού. Ο Πέτρος, με την πιο αγαπημένη από τις τέσσερις αδερφές του, την Άρτεμη, παιδιά ακόμα, ζουν σε ένα μαγικό κόσμο γεμάτο παιδικά όνειρα που όμως σιγά-σιγά γκρεμίζεται όταν έρχονται σε επαφή με την αδικία, την κακία και τον Α΄παγκόσμιο πόλεμο. Ζούνε τον ξεριζωμό απ’ τον τόπο και τη γη τους και την προσπάθεια να στεριώσουν σε ένα καινούριο μέρος.

Τα παιδιά της Νιόβης είναι ένα συγγραφέα Τάσου Αθανασιάδη Τα παιδιά της Νιόβης είναι ένα συγγραφέα Τάσου Αθανασιάδη. Στο έργο του αυτό ο Αθανασιάδης περιγράφει τον τρόπο ζωής των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, μέσω του παραδείγματος της κλειστής κοινωνίας του Σαλιχλίου. Το έργο πιθανότατα έχει πάρει τον τίτλο του από τον μύθο της Νιόβης. Το 2003 έγινε τηλεοπτική μεταφορά του έργου.

Ο Δούκας, μεταφέρει με απλά λόγια, την προσωπική εμπειρία ενός αιχμαλώτου, ο οποίος αντικατοπτρίζει το δράμα όλων των αιχμαλώτων της καταστροφής. Μέσα από την ιστορία του μας φανερώνονται τα πραγματικά γεγονότα της αιχμαλωσίας. Ο συγγραφέας παρουσιάζει με πολύ παραστατικό τρόπο τη μαρτυρική ζωή των Ελλήνων αιχμαλώτων, όταν οδηγούνται στα βάθη της Ανατολής από τους Τούρκους. Ο Νικόλας Κοζάκογλου είναι η προσωποποίηση του μάρτυρα της καταστροφής. Η αφήγηση του είναι ένα αντιπολεμικό ντοκουμέντο, μια κατακραυγή ενάντια στα μίση και στις έχθρες των λαών. Εξάλλου και ο ίδιος ο συγγραφέας αφιερώνει το βιβλίο του «στα κοινά μαρτύρια των λαών»,

Tο Nούμερο 31328 είναι η ίδια η ταυτότητα του συγγραφέα, τότε που παιδί δεκαοκτώ χρόνων οδηγήθηκε από τους Tούρκους στα κάτεργα της Aνατολής. Tο βιβλίο είναι ένα συγκλονιστικό χρονικό «γραμμένο με αίμα», όπως επεσήμανε ο Bενέζης, προσθέτοντας: «Λέω για την καυτή ύλη, για τη σάρκα που στάζει το αίμα της και πλημμυρίζει τις σελίδες του». στην αρχική του μορφή γράφτηκε το 1924 και ξαναδουλεύτηκε το 1931, οπότε εκδόθηκε για πρώτη φορά. H επιτυχία που σημείωσε τότε ήταν τεράστια, ακόμα και έξω από τον ελληνικό χώρο.

Τραγούδια γύρω από τη μικρασιατική καταστροφή

Κλεονίκη Τζοανάκου

Η μάνα Σμύρνη καίγεται, Πυθαγόρας- Καλδάρας

  Στίχοι: Πυθαγόρας Μουσική: Απόστολος Καλδάρας Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας Πέτρα πέτρα χτίσαμε μια φτωχή γωνιά τη ζωή μας κλείσαμε μες στην Κοκκινιά δάκρυ δάκρυ φτάσαμε ως τη λησμονιά τι είμασταν ξεχάσαμε μες στην Κοκκινιά Μα το βράδυ που 'ρχεται τ' όνειρο μας παίρνει στην Πέργαμο μας φέρνει και στο Μαρμαρά Δρόμο δρόμο βρήκαμε χώμα και νερό απ' τον πόνο βγήκαμε κι από το χαμό συννεφάκια αρμένισαν σ' άλλους ουρανούς τα παιδιά μας γέννησαν κόρες κι εγγονούς Μα το βράδυ που 'ρχεται τ' όνειρο μας παίρνει στην Πέργαμο μας φέρνει και στο Μαρμαρά