Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ Εικών= απεικόνιση, προσωπογραφία (είκω, έοικα= μοιάζω) Η εικόνα, το εικονιζόμενο, δηλ. το αρχέτυπο και ο εικονίζων βρίσκονται μεταξύ τους σε μια γνωσιολογική σχέση και ουσιαστική υπαρξιακή αναφορά μεταξύ τους. Από το εβραϊκό κείμενο η λέξη «τσελέμ» αποδίδεται ως η λέξη εικόνα στα ελληνικά. Με αυτήν εκφράζεται η πνευματική συγγένεια του ανθρώπου με τον Τριαδικό Θεό, αλλά και η αποτύπωση παραστάσεων. Υπάρχει διαφοροποίηση με ότι εκφράζεται ως εικονική αναπαράσταση μιας πραγματικότητας από την απεικόνιση ειδώλων. Τούτο οφείλεται στο ότι τα είδωλα δεν έχουν αρχέτυπο. Η εικόνα του Θεού βρίσκεται στην υπόσταση του ανθρώπου παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τα εξωτερικά τους γνωρίσματα και των ιδιαίτερων χαρισμάτων τους.

Προχριστιανικά υπήρχαν απεικονίσεις προσώπων αυτοκρατόρων (Βαβυλώνα, Ρώμη) και ιδιωτών σε οικογενειακό επίπεδο. Τα είδωλα ήταν έκφραση ανθρώπινης θεοσέβειας, αλλά και άγνοιας του αληθινού Θεού. Στην Π.Δ. ο Μωϋσής παίρνει εντολή από τον Θεό (Έξοδος 20,1-6) να μην κάνει κανένα ομοίωμα Θεού προερχόμενο από την φύση, ούτε ακόμη οποιαδήποτε άλλη εικόνα για αναπαράσταση του Θεού. Τα φυλασσόμενα αντικείμενα στη Σκηνή του Μαρτυρίου (το μάννα, η ράβδος του Ααρών και οι πλάκες της Διαθήκης) δεν ήταν αντικείμενα λατρείας, αλλά τιμής και σεβασμού του Θεού, αποδείξεις των σωστικών επεμβάσεων του Θεού στην Ιστορία των Εβραίων. Στην Π.Δ. έχουμε προτυπώσεις (προεικονίσεις) των όσων θα συμβούν μελλοντικά με τον ερχομό του Ιησού Χριστού (π.χ. η τριήμερη παραμονή του Ιωνά στο κήτος προτυπώνει την τριήμερη ταφή και ανάσταση του Ιησού Χριστού, η Κιβωτός του Νώε την Εκκλησία κ.α.). Διαφοροποίηση υπάρχει στην Π.Δ. και ως προς την απεικόνιση σημαντικών προσώπων που πέθαιναν, εξαιτίας της αντίληψης ότι οι νεκροί είναι ακάθαρτοι (Αριθμοί 19,11-13)

Στην πρώτη Εκκλησία η αναπαράσταση του Θεού εμφανίζεται μόλις τον3ο ή κατά άλλους τον 5ο αι. με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα. Σε χριστιανική Εκκλησία στην Δούρα Ευρωπώς της Μεσοποταμίας. Ο Μ.Βασίλειος στην επιστολή προς Ιουλιανό τον Παραβάτη μιλάει για εικόνες του Θεού, της Θεοτόκου και των αγίων: όθεν και τους χαρακτήρας των εικόνων αυτών τιμώ και προσκυνώ, κατ΄εξαίρετον τούτων παραδεδομένον εκ των αγίων Αποστόλων και ουκ απηγορευμένων, αλλ’ εν πάσαις ταις Εκκλησίαις ημών τούτων ανιστορούμένων. Υπάρχουν και άλλες αναφορές για ύπαρξη εικόνων, χωρίς αυτές να έχουν επιβεβαιωθεί, όπως επίσης και για εικόνες αγίων κατά την ημέρα εορτής του μαρτυρίου τους. Η περίπτωση του Ευσεβίου Καισαρείας. Η «αχειροποίητη» εικόνα (Αύγαρος – εορτή 16ης Αυγούστου) Τα σύμβολα των πρώτων χριστιανικών αιώνων: εισαγωγικά εποπτικά μέσα για την κατήχηση των ειδωλολατρών και παραλληλισμός των αρχαίων μύθων με τις χριστιανικές αλήθειες (ο καλός ποιμένας, ο Χριστός σαν Ορφέας, το κλήμα και η άμπελος, ο ιχθύς, ο αμνός).

Η εικονομαχική περίοδος (726-843) χωρίζεται σε δυο περιόδους: α) από το 726 έως το 787 (Ζ’ Οικ.Σύνοδος) και β) από το 815 με την επαναφορά εικονομαχικών διατάξεων από τον Λέοντα Ε’ τον Αρμένιο έως το 843. Αίτια είναι: α) Οι αιρέσεις χριστολογικού χαρακτήρα, β) η ανεικονική λατρεία των Ιουδαίων και των Μουσουλμάνων, γ) η αντιμοναχική στάση του Λέοντα Γ’ του Ίσαυρου, δ) η σύγκρουση του ανεικονικού πνεύματος της Ανατολής με την απεικόνιση του θείου στην Ελλάδα και τη Δύση επηρεασμένη από την αρχαιοελληνική παράδοση και ε) η σύγκρουση του ορθολογισμού με τον χριστιανικό μυστικισμό. Πρωταγωνιστές στην πρώτη φάση οι Γερμανός Α’, πατριάρχης Κων/πόλεως, Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Λέων Γ’ ο Ίσαυρος και Κων/νος ο Κοπρώνυμος.

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Η προσκύνηση των εικόνων δεν δείχνουν ασέβεια προς τον Θεό. Δεν αποτυπώνει την αόρατη εικόνα του Θεού, αλλά την ανθρώπινη μορφή που έλαβε κατά την Ενανθρώπησή Του. Έτσι αίρεται η απαγόρευση της Π.Δ. και επιβεβαιώνεται το γεγονός της Ενανθρώπησης. Η κατά δόκηση, δηλ. η κατά φαντασία παρουσία του Θεού στον κόσμο, την οποία υποστήριζαν ορισμένοι αιρετικοί και ο Μονοφυσιτισμός καταρρίπτονται με την απεικόνιση του προσώπου του Χριστού. Η προσκύνηση των εικόνων δεν είναι ειδωλολατρία γιατί δεν προσκυνάμε την ύλη, δηλ. το υλικό στοιχείο της εικόνας, αλλά το εικονιζόμενο πρόσωπο. Η αντίληψη για τους νεκρούς στην Π.Δ. εξηγείται ως εξής: α) οι Ιουδαίοι είχαν λησμονήσει την κατασκευή του ανθρώπου κατ’εικόνα και ομοίωση του Θεού και γιατί δεν είχε ανακαινιστεί αυτή από τον Ιησού Χριστό, όπως έγινε αργότερα. Η παιδαγωγική σπουδαιότητα των εικόνων είναι μεγάλη. Δίνεται η σπουδαιότητα στους αγραμμάτους να μαθαίνουν τα σωτηριώδη γεγονότα

του Χριστού και των αγίων του Χριστού και των αγίων. Η ακοή δεν είναι μόνο μέσο μάθησης για τον άνθρωπο. Υπάρχει και η όραση, η οποία εργάζεται με τις εικόνες και την εποπτεία. Αυτές καταλήγουν στον νου. Οι λέξεις όραση και ακοή, λόγος και εικόνα είναι κυρίαρχες στην Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο, αλλά και στα πατερικά κείμενα. Σήμερα χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη σχέση εικόνας – ακοής. Κινδυνεύει στην ύπαρξη του ανθρώπου να διασαλευτεί η σκέψη του και η επικοινωνία με τους συνανθρώπους του (τηλεοπτική μοναξιά). Η τηλεόραση ειδικότερα απευθύνεται στη μάζα και όχι στο πρόσωπο (ατομικά στον καθένα). Υπάρχει ο κίνδυνος της «εικονικής πραγματικότητας». Δεν βοηθάει στην λεκτική ανάπτυξη του παιδιού. Κάνει το παιδί παθητικό τηλεθεατή. Χάνει την αίσθηση του χρόνου. Το γράψιμο λέξεων είναι ευκολότερο με το διάβασμα και ανύπαρκτο έως μηδαμινό με την τηλεόραση. Η ποιότητα των εικόνων δεν είναι πάντοτε η καταλληλότερη. Απουσία κριτικής σκέψης.