Εισαγωγή στην Γλωσσολογία Επιμόρφωση των ομάδων εργασίας για την καταγραφή της κυπριακής νοηματικής γλώσσας Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου, Λεμεσός, Οκτωβρίου 2007 Επιμόρφωση των ομάδων εργασίας για την καταγραφή της κυπριακής νοηματικής γλώσσας Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου, Λεμεσός, Οκτωβρίου 2007

Μέρος τέταρτο: Συστημική Γλωσσολογία 3: Σύνταξη

Σύνταξη Συντακτικοί όροι (λειτουργίες) εξάρτηση συστατικά στοιχεία της πρότασης το χτίσιμο της πρότασης

Σύνταξη: Ορισμοί Σύνταξις : διάταξη σε μία ιεραρχική σειρά Η σύνταξη ασχολείται με την δόμηση των προτάσεων Η σύνταξη μελετά την νομοτέλεια της διάταξης και της εσωτερικής συγκρότησης των προτάσεων Η σύνταξη παρέχει τις γραμματικές θεωρίες για τις φυσικές γλώσσες

Αλλά... Τί είναι πρόταση? Υπάρχουν τουλάχιστον 223 ορισμοί!!! Μερικοί είναι: Πρόταση είναι έκφραση μίας σκέψης ( ψυχολογικός ορισμός ) Μία πρόταση αποτελείται από ένα υποκείμενο και ένα κατηγόρημα ( λογικός ορισμός ) Πρόταση είναι μία λεκτική θέση ( τελεστικός ορισμός ) Μία πρόταση αποτελείται από το θέμα και το σχόλιό της ( επικοινωνιακός ορισμός )

Συντακτικοί όροι (λειτουργίες) κατηγόρηση αναφορά συμπλήρωμα υποκείμενο αντικείμενο κύριο/δευτερεύον έμμεσο/άμεσο συμπλήρωμα της αναφοράς Συμπλήρωμα της κατηγόρησης

ΚΑΝΕΙ/ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΟΤΕ-ΠΟΥ-ΠΩΣ ΠΟΙΟΣ/ ΤΙ ΠΟΙΟΝ/ ΤΙ Σύνταξη: Διάταξη των όρων

Συντακτικές λειτουργίες κατηγό- ρημα (κατηγόρηση) ονοματικός και επιρρηματικός προσδιορισμός (συμπλήρωμα) υποκείμενο (αναφορά) αντικείμενο (αναφορά)

Συντακτικές λειτουργίες: Παράδειγμα στην νοηματική ΑΥΡΙΟ ΠΑΤΕΡΑΣ ΣΟΥ ΒΙΒΛΙΟ εγώ-ΔΟΣΗ-αυτός ΑΥΡΙΟ ΠΑΤΕΡΑΣ ΣΟΥ ΒΙΒΛΙΟ (εγώ) ΔΟΣΗ (αυτός) κατηγόρημα (κλίση!) υποκείμενο (κλίση!) κύριο αντικείμενο δευτερεύον αντικείμενο κύριο αντικείμενο (κλίση!) ονοματικός προσδ. επιρρηματικός προσδ.

Συντακτικές λειτουργίες: Παράδειγμα στην ομιλούμενη Αύριο εγώ θα δώσω το βιβλίο στον πατέρα σου. Αύριο εγώ θα δώσω το βιβλίο στον πατέρα σου κατηγόρημα υποκείμενο άμεσο αντικείμενο έμμεσο αντικείμενο ονοματικός προσδ. επιρρηματικός προσδ.

Εξάρτηση κεφαλή και προσάρτημα εξάρτηση στην κατηγόρηση εξάρτηση στην αναφορά εξάρτηση στο συμπλήρωμα

... και λίγη χημεία! NeF H O H H N H H H Το νέον (Ne) έχει σθένος μηδέν. Δεν ενώνεται με άλλα στοιχεία. Το φθόριο (F) είναι μονοσθενές. Ένα άτομο F ενώ- νεται π.χ. με ένα άτομο υδρογόνου (H) και δίνει 1 μόριο HF (υδροφθόριο). Το οξυγόνο(O) είναι δισθενές. Ένα άτομο O ενώ- νεται π.χ. με 2 άτομα υδρογόνου (H) και δίνει 1 μόριο H 2 O (νερό). Το άζωτο (N) είναι τρισθενές. Ένα άτομο Ν ενώ- νεται π.χ. με 3 άτομα υδρογόνου (H) και δίνει 1 μόριο NH 3 (αμμωνία).

Σθένος των κατηγορημάτων Τα κατηγορήματα είναι σαν τα άτομα. Οι προτάσεις είναι σαν τα μόρια. Το κατηγόρημα είναι η κεφαλή της πρότασης. Κυβερνά την πρόταση. Δεν υπάρχει πρόταση δίχως κατηγόρημα! Το κατηγόρημα ενώνεται με προσαρτήματα (εξαρτημένα στοιχεία). Ένα κατηγόρημα με σθένος μηδέν δεν χρειάζεται προσαρτήματα (όπως το νέον). Ένα μονοσθενές (αμετάβατο) κατηγόρημα χρειάζεται 1 προσάρτημα (υποκείμενο) (όπως το φθόριο). Ένα δισθενές (μεταβατικό) κατηγόρημα χρειάζεται 2 προσαρτήματα (υποκείμενο και αντικείμενο) (όπως το οξυγόνο). Ένα τρισθενές (μεταβατικό) κατηγόρημα χρειάζεται 3 προσαρτήματα (υποκείμενο και 2 αντικείμενα) (όπως το άζωτο).

Σθένος των κατηγορημάτων: Παραδείγματα στην νοηματική σθένος μηδέν: ΒΡΟΧΗ μονοσθενές: ΓΥΝΑΙΚΑ αυτή-ΕΛΕΥΣΗ δισθενές: ΠΑΤΕΡΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ-εσύ τρισθενές: ΓΙΑΓΙΑ ΒΙΒΛΙΟ αυτή-ΔΟΣΗ-εγώ

Σθένος των κατηγορημάτων: παραδείγματα στην ομιλούμενη σθένος μηδέν: βρέχει μονοσθενές: μία γυναίκα έρχεται δισθενές: ο σκύλος καταδιώκει την γάτα τρισθενές: η μητέρα δίνει μία τσάντα στην κόρη

Εξάρτηση στο υποκείμενο/αντικείμενο: Παραδείγματα στην νοηματική ΑΝΔΡΑΣ δεξιά-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-εγώ  ΑΝΔΡΑΣ ΥΨΟΣ δεξιά-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-εγώ ΓΥΝΑΙΚΑ εγώ-ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ-δεξιά  ΓΥΝΑΙΚΑ ΟΜΟΡΦΙΑ εγώ-ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ-δεξιά

Εξάρτηση στο υποκείμενο/αντικείμενο: Παραδείγματα στην ομιλούμενη Τα παιδιά παίζουν  Τα μικρά παιδιά παίζουν Η γιαγιά μαγειρεύει πατάτες  Η γιαγιά μαγειρεύει νόστιμες πατάτες

Εξάρτηση στο ονοματικό/επιρρηματικό: Παραδείγματα στην νοηματική ΑΥΡΙΟ ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ δεξιά-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-εγώ  ΑΥΡΙΟ ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΠΑΡΑ-ΠΟΛΥ δεξιά-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-εγώ ΧΘΕΣ ΣΙΝΕΜΑ εγώ-ΜΕΤΑΒΑΣΗ-δεξιά  ΧΘΕΣ ΒΡΑΔΥ ΑΡΓΑ ΣΙΝΕΜΑ εγώ-ΜΕΤΑΒΑΣΗ-δεξιά

Εξάρτηση στο ονοματικό/επιρρηματικό: Παραδείγματα στην ομιλούμενη Διαβάζω ένα ενδιαφέρον βιβλίο  Διαβάζω ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο Το αφεντικό μου συμπεριφέρεται ηλίθια  Το αφεντικό μου συμπεριφέρεται απίστευτα ηλίθια

Συστατικά στοιχεία της πρότασης δομικά συστατικά ανεύρεση των συστατικών παράσταση των συστατικών υποκατάσταση αντιμετάθεση παράταξη

Γλωσσοσαλάτες! ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ : ΓΡΗΓΟΡΑ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ 20:00 ΩΡΑ ΠΑΡΙΣΙ ΒΡΑΔΥ ΜΗΤΕΡΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗ-δεξιά ΔΙΚΗ-σου ΧΘΕΣ ΔΕΙΚΤΗΣ-δεξιά ΟΜΙΛΟΥΜΕΝΗ : Ενδιαφέρουσα μία στο καθηγήτρια η Πανεπιστήμιο όμορφη εκφώνησε χθες διάλεξη

Τακτοποιημένες προτάσεις! ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ : ΧΘΕΣ ΒΡΑΔΥ ΩΡΑ 20:00 ΜΗΤΕΡΑ ΔΙΚΗ-σου ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΠΑΡΙΣΙ ΔΕΙΚΤΗΣ- δεξιά ΓΡΗΓΟΡΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗ-δεξιά ΟΜΙΛΟΥΜΕΝΗ : Η όμορφη καθηγήτρια εκφώνησε χθες στο Πανεπιστήμιο μία ενδιαφέρουσα διάλεξη

Μόνο τα συστατικά μπορούν να υποκατασταθούν να αντιμετατεθούν ή να παραταχθούν!

Συστατικά (παραδείγματα): [ΧΘΕΣ ΒΡΑΔΥ ΩΡΑ 20:00]... Πότε? [ΜΗΤΕΡΑ ΔΙΚΗ-σου]... Ποιός? [ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΠΑΡΙΣΙ ΔΕΙΚΤΗΣ-δεξιά]... Πού? [ΓΡΗΓΟΡΑ]... Πώς? [ΜΕΤΑΒΑΣΗ-δεξιά]... Ενέργεια? [η όμορφη καθηγήτρια]... Ποιός? [εκφώνησε]... Ενέργεια? [χθές]... Πότε? [στο Πανεπιστήμιο]... Πού? [μία ενδιαφέρουσα διάλεξη]... Τί? ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ

Το χτίσιμο της πρότασης βασικό σχήμα απλές προτάσεις σύνθετες προτάσεις σύνδεση προτάσεων πυρήνας πρότασης περιφέρεια παράταξη υπόταξη εσωτερικός πυρήνας αναφορές

Η πρόταση: Βασικό σχήμα πυρήνας το υπόλοιπο της πρότασης: ονοματικά & επιρρηματικά περιφέρεια αναφορές: υποκείμενο & αντικείμενα εσωτερικός πυρήνας: κατηγόρημα

Απλή πρόταση: Πρόταση μόνο με πυρήνα αναφορές: υποκείμενο & αντικείμενα πυρήνας (δεν υπάρχει περιφέρεια) εσωτερικός πυρήνας: κατηγόρημα

Πρόταση μέσα στην πρόταση: Σύνθετες προτάσεις Μία σύνθετη πρόταση έχει προτάσεις-μέλη, που είναι κλεισμέ- νες μέσα της σαν τις ρώσικες κούκλες! Τέτοιες προτάσεις είναι συστατικά μίας μεγαλύτερης πρότασης.

Παραδείγματα συνθέτων προτάσεων υποκείμενο: ΒΕΒΑΙΟ, [ΑΥΡΙΟ ΓΙΑΤΡΟΣ εγώ-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-δεξιά] αντικείμενο: ΔΕΙΚΤΗΣ-δεξιά ΡΗΣΗ, [ΕΠΟΜΕΝΟ-ΕΤΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗ] ονοματικός προσδιορισμός: ΑΝΔΡΑΣ εγώ-ΟΡΑΣΗ-δεξιά, [ΔΕΙΚΤΗΣ-δεξιά ΧΘΕΣ δεξιά-ΒΟΗΘΕΙΑ-εσύ ] επιρρηματικός προσδιορισμός: ΓΙΟΣ ΔΙΚΟΣ-μου ΦΑΓΗΤΟ+++, [ΣΑΝ ΔΕΙΚΤΗΣ-δεξιά 1-ΒΔΟΜΑΔΑ ΦΑΓΗΤΟ ΤΙΠΟΤΑ] υποκείμενο: [Ότι θα βρέξει αύριο], μέ εξοργίζει αντικείμενο: Η γιαγιά πιστεύει, [ότι θα γίνει 120 ετών] ονοματικός προσδιορισμός: Διαβάζω το βιβλίο, [που μού έδωσες] επιρρηματικός προσδιορισμός: Συμπεριφέρεται, [σαν να ζούσε μονάχος του στον κόσμο] ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ

Σύνδεση προτάσεων παράταξη: Οι προτάσεις είναι μεταξύ τους ισοδύναμες υπόταξη: Υπάρχει μία εξάρτηση ανάμεσα στις προτάσεις

Σύνδεση κατά παράταξη „ΚΑΙ“-τύπος „Η΄“-τύπος „ΑΛΛΑ“-τύπος „ΚΑΙ-ΜΕΤΑ“-τύπος

Σύνδεση καθ’ υπόταξη “ΑΝ ΚΑΙ / ΠΑΡΟΛΑ ΑΥΤΑ“-τύπος „ΕΝΩ“-τύπος „ΑΡΧΙΚΟ-ΚΑΙ-ΤΕΛΙΚΟ-ΑΙΤΙΟ“-τύπος: Αιτία Σκοπός Συμπέρασμα Υπόθεση (άν... τότε...)

Αρχικό και τελικό αίτιο: Αιτία AB

Αρχικό και τελικό αίτιο: Σκοπός AB

Αρχικό και τελικό αίτιο: Συμπέρασμα AB

Αρχικό και τελικό αίτιο: Υπόθεση AB