Μετασχηματισμός και αλλαγή στη γεωργία Ο μετασχηματισμός της γεωργίας στον αναπτυγμένο κόσμο μετακίνησε το κέντρο βάρους της γεωργίας από το επίκεντρο προς την περιφέρεια της καθημερινής ζωής μετά τα μέσα του 20ου αι., … μείωση του πληθυσμού που εξαρτάται από γεωργία … … ενσωμάτωση γεωργίας στη μοντέρνα καπιταλιστική οικονομία … … χωρίς να υφίσταται καταμερισμός ανάμεσα στους ιδιοκτήτες και εργαζόμενους … … γιατί πολλές εκμεταλλεύσεις λειτουργούν όπως οι παραδοσιακές οικογενειακές δομές (π.χ. Ελλάδα) από τη μια ενώ από την άλλη συμμετέχουν στην καπιταλιστική αγορά για την πώληση των προϊόντων τους

Μετασχηματισμός και αλλαγή στη γεωργία Καπιταλιστική ανάπτυξη της γεωργίας: αλλαγές σε οργάνωση και πρακτικές της γεωργίας. Συνέπειες για την ύπαιθρο. Η περίπτωση της Καλιφόρνια. Χαρακτηριστικά σύμφωνα με τους γεωγράφους: Πολύ σημαντική οικονομία παγκοσμίως Μεγάλο εύρος καλλιεργειών (ποικιλία μικροκλίματος) Σύντομη ανάπτυξη γεωργικού τομέα από 1905-1940 Ελκυστική για μετανάστες που διέφυγαν την καταστροφή των «θυελλών σκόνης» 1920-1930 και αναζητούσαν το αμερικανικό όνειρο το οποίο ήταν άκρως καπιταλιστικό!

Θύελλα σκόνης σε Κάνσας, Οκλαχόμα, Τέξας, Νέο Μεξικό (μεσοδυτικές πολιτείες), 1930

Θύελλα σκόνης στο Κολοράντο, 1937

Μετασχηματισμός και αλλαγή στη γεωργία Η περίπτωση της Καλιφόρνια. Χαρακτηριστικά καπιταλιστικής γεωργίας σύμφωνα με την πολιτική οικονομία: Ολοκληρωτική εφαρμογή αρχών καπιταλισμού στη γεωργία … … πλήρη ενσωμάτωση ενός ευρύτερου «καπιταλισμού πόρων» (π.χ. μετάλλευση, εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου, δασοκομία, αλιεία και η υδροηλεκτρική ενέργεια)… … ανάπτυξη καινοτομιών, τεχνολογιών και τεχνικών στρατηγικών στα πλαίσια της νεωτερικότητας → «εργαστήρι καπιταλιστικής γεωργίας»

Μετασχηματισμός και αλλαγή στη γεωργία Η περίπτωση της Καλιφόρνια. Χαρακτηριστικά καπιταλιστικής γεωργίας σύμφωνα με την πολιτική οικονομία: … γεωργική ανάπτυξη με τη βοήθεια επενδύσεων από μικροαστούς στη γεωργία (π.χ. μετανάστες, επιχειρηματίες, κέρδη από εξορυκτικές εκμεταλλεύσεις), … κρατικές επιχορηγήσεις για άρδευση άνυδρων εδαφών … … επέκταση γης σε ελώδεις εκτάσεις … … ανάπτυξη χημικών εισροών (π.χ. λιπάσματα, φυτοφάρμακα)… …πειραματισμοί για βελτίωση επικλινών εκτάσεων, φυτών και ζώων… … εισαγωγή φυτών διαφόρων ποικιλιών που οδήγησε στην ανάπτυξη φυτωρίων, βιομηχανικών σπόρων και αργότερα στη βιομηχανία της βιοτεχνολογίας… → «εργοστασιακή γεωργία»

Μετασχηματισμός και αλλαγή στη γεωργία Η εργοστασιακή γεωργία απαιτούσε πολλούς εργάτες επειδή όμως το κόστος για επενδύσεις και καινοτομίες ήταν υψηλό η εργασία έπρεπε να είναι φθηνή… … άρα η μεγάλης κλίμακας και έντασης κεφαλαίου γεωργία δε βασιζόταν μόνο στην οικογενειακή εργασία ούτε στους ντόπιους εργάτες … … καλύφθηκε από εργαζόμενους μετανάστες από τις ΗΠΑ το Μεξικό και Ασία (έλλειψη πατερναλιστικών δεσμών με τον ιδιοκτήτη γης όπως στην Ευρώπη).

Μετασχηματισμός και αλλαγή στη γεωργία Η καπιταλιστική γεωργία της Καλιφόρνια απαιτούσε τη διάθεση των προϊόντων της σε νέες και υψηλότερης τάξης αγορές … … για αυτό δημιουργήθηκαν ομοσπονδίες για να βελτιώσουν την επεξεργασία και το μάρκετινγκ αγροτικών προϊόντων… …με στόχο την εξαγωγή τους & με τη βοήθεια των σιδηροδρόμων και της ναυσιπλοΐας … … παράλληλα αναπτύχθηκε και ο τομέας συντήρησης τροφίμων το 19ο αι., όπου η Καλιφόρνια χαρακτηρίστηκε ως η μεγαλύτερη βιομηχανία κονσερβοποίησης στον κόσμο… … επίσης αποτέλεσε το κέντρο ανάπτυξης των σύγχρονων σουπερμάρκετ το 1920-1930 (Safeway).

Το παράδειγμα της επαρχίας του Φρέσνο (Fresno County) στην Καλιφόρνια Fresno County είναι πρώτη στην Γεωργική παραγωγή = $5,94 Billion (2010) Για κάθε δολλάριο ($1) που παράγεται στη γεωργία, η οικονομία επωφελείται με περίπου $3,50.

Οι 10 πρώτες καλλιέργειες της επαρχίας του Fresno 3) Ντομάτες 1) Σταφύλια 2) Αμύγδαλα 5) Γάλα 4) Κοτόπουλα

Οι 10 πρώτες καλλιέργειες της επαρχίας του Fresno 3) Ντομάτες 1) Σταφύλια 2) Αμύγδαλα 5) Γάλα 4) Κοτόπουλα

Η γεωργία της Καλιφόρνιας Χαρακτηριστικά της σημερινής γεωργίας 81.500 αγροκτήματα στην Καλιφόρνια Καλλιεργούν περισσότερα από 400 φυτά.

Στατιστικά στοιχεία της Καλιφόρνιας Αριθμός αγροκτημάτων: 6.081 Μέσος όρος έκτασης: 269 acres (109 εκτάρια-1090 στρέμματα) Αρδευόμενη έκταση: 1,15 εκατομμύρια acres

97% των γεωργικών επιχειρήσεων είναι οικογενειακές

Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά των επιτυχημένων γεωργικά περιοχών? Ήπιο κλίμα Εύφορο έδαφος Νερό Εργατικό δυναμικό Καλή οργάνωση

Ο κάμπος της Θεσσαλίας Διακρίνεται για το Ήπιο κλίμα Εύφορο έδαφος Νερό Εργατικό δυναμικό Προβλήματα του κάμπου της Θεσσαλίας Μικρός κλήρος Επιδοτήσεις Ποιότητα των προϊόντων Αναζήτηση νέων αγορών

Κρατικός παρεμβατισμός 2 οι σκοποί παρέμβασης του κράτους στη γεωργία: - 1. για την αναπαραγωγή κεφαλαίου, - 2. για την προμήθεια πρώτων υλών στη βιομηχανία τροφής για εργαζόμενους και καταναλωτές → κοινωνική ρύθμιση δηλ. … το κράτος πρέπει να διασφαλίζει ότι η γεωργία παράγει αρκετά για να θρέψει τον πληθυσμό του με προσιτό κόστος και να συνεχίζει τη λειτουργία της η γεωργία ως καπιταλιστική βιομηχανία… … επίσης το κράτος είναι προς το συμφέρον του να ελέγχει την άνιση οικονομική ανάπτυξη στις περιφέρειές του και να βοηθά στη βιωσιμότητα των αγροτικών οικονομιών.

Κρατικός παρεμβατισμός Πώς υποστηρίζει και ρυθμίζει το κράτος τον αγροτικό τομέα 1- μέσω της εκπαίδευσης 2- μέσω της στήριξης τιμών 3- μέσω μάρκετινγκ 4- μέσω ελέγχων παραγωγής

Πώς υποστηρίζει και ρυθμίζει το κράτος τον αγροτικό τομέα στην Ευρώπη Με την Κοινή Γεωργική Πολιτική που βοήθησε την καπιταλιστική ανάπτυξη της γεωργίας στην Ευρώπη με 4 τρόπους: 1- ρύθμιση γεωργίας σε διακρατική κλίμακα οδηγώντας την Ευρωπαϊκή γεωργία σε μια ρυθμιζόμενη παγκόσμια γεωργική οικονομία, 2- δημιούργησε μια κοινή γεωργική αγορά στην Ευρώπη ανάλογη των ΗΠΑ και μια γεωργική εξαγωγική μονάδα, 3- διασφάλισε ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο τους ανθρώπους της υπαίθρου, 4- αύξησε τη γεωργική παραγωγή στα πλαίσια της καπιταλιστικής ανάπτυξης του τομέα, δημιούργησε δηλ. ένα σύστημα «παραγωγισμού» που στηριζόταν σε κρατικές επιδοτήσεις.

Παραγωγιστική γεωργία Εμφάνιση παραγωγιστικής γεωργίας μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο με 3 διαφορετικές διαστάσεις: 1- εντατικοποίηση: αφορά την υψηλή παραγωγικότητα, επενδύσεις, μηχανικό εξοπλισμό και γεωργικές υποδομές, καθώς και χρήση χημικών εισροών και άλλων βιοτεχνολογιών, π.χ. 2- συγκεντροποίηση: δημιουργία μεγαλύτερων γεωργικών μονάδων με σκοπό την ενίσχυση της σχέσης κόστους-αποδοτικότητας, π.χ. 3- εξειδίκευση: ενίσχυση σχέσης κόστους-αποδοτικότητας. Παράδειγμα, πανάκριβος και εξειδικευμένος μηχανικός εξοπλισμός που απευθύνεται σε ένα μόνο είδος καλλιέργειας με στόχο την αύξηση της παραγωγής. Αποθάρρυνση πολυκαλλιέργειας και ποικιλότητας, αύξηση της απασχόλησης στις γεωργικές υπηρεσίες και μείωση απασχόλησης στη γεωργία.

Παραγωγιστική γεωργία Επιπτώσεις των παραπάνω μεταβολών στην ευρύτερη αγροτική οικονομία: α- επιπτώσεις στο αγροτικό τοπίο (π.χ. ορατές μη ορατές επιπτώσεις), β- κοινωνικές επιπτώσεις από τη διάσπαση του δεσμού ανάμεσα σε γεωργία και κοινότητα (π.χ. φθίνουσα πορεία της γεωργίας ως πηγή απασχόλησης), γ- επιπτώσεις στις παραδοσιακές γεωργικές περιφέρειες δηλ. δημιουργήθηκε χωρική εξειδίκευση όπου κάποιες γεωγραφικές περιοχές ευνοήθηκαν ενώ άλλες περιθωριοποιήθηκαν, δ- πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις λόγω της «εκβιομηχάνισης» της γεωργίας (π.χ. μετατόπιση κέντρου βάρους από τον ατομικό αγρότη προς μεγάλες επιχειρήσεις, σφετερισμός γης, ανάπτυξη συγκεκριμένων παραγωγικών τομέων σε συγκεκριμένες περιφέρειες) παράδειγμα φυτείες από μπανάνες στη Γουατεμάλα.

Κρίση στη γεωργία Επιπτώσεις του παραγωγιστικού μοντέλου της γεωργίας οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές… … σύμφωνα με τον κεντρικό στόχο δηλ. αύξηση παραγωγής το μοντέλο αυτό είχε μεγάλη επιτυχία… α- αύξηση της παραγωγής από 1960-1990 στον αναπτυγμένο κόσμο ~ 65% (π.χ. η προσφορά υπερβαίνει τη ζήτηση, λόγω ΚΑΠ και μηχανισμών ενίσχυσης των τιμών) → υπερπαραγωγή, β- η υπερπαραγωγή οδήγησε σε μια απρόσμενη συνέπεια του παραγωγισμού, τις ζωικές ασθένειες ΣΕΒ, γ- η υπερπαραγωγή δημιούργησε σκληρό ανταγωνισμό σκληρούς «εμπορικούς πολέμους» και ύφεση στις τιμές των προϊόντων,

Παραγωγιστική γεωργία - κερδισμένοι ήταν οι μεγάλοι ανταγωνιστικοί παραγωγοί που ευνοούνταν από κρατικές επιχορηγήσεις ενώ χαμένοι ήταν οι μικροί παραγωγοί που ήταν περισσότερο ευάλωτοι στις διακυμάνσεις των τιμών και στην εισαγωγή φθηνών αγροτικών προϊόντων, - η επικείμενη οικονομική κρίση στην Ελλάδα εκτός από οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στον αγροτικό τομέα έχει βαρύτατες συνέπειες σε προσωπικό επίπεδο για τους πληγέντες ανθρώπους και τις κοινότητές τους. Π.χ. παρατηρούνται προβλήματα άγχους, αυξημένα ποσοστά αυτοκτονιών, πολιτική αποστασιοποίηση η οποία μπορεί να τροφοδοτήσει εξτρεμιστικές ακροδεξιές ομάδες.

Μεταπαραγωγιστική μετάβαση Τη δεκαετία του 1980 παρατηρούνται προσπάθειες ελέγχου του παραγωγισμού με τη σταδιακή αναμόρφωση της γεωργίας μέσω της σταδιακής απομάκρυνσης των κρατικών επιχορηγήσεων/ενισχύσεων → «μεταπαραγωγιστική μετάβαση»… … όμως κίνηση απομάκρυνσης από παραγωγισμό όχι σαφής …γιατί άλλοτε δίνεται έμφαση σε περιβαλλοντικούς στόχους και άλλοτε σε κοινωνικούς στόχους… κύριος στόχος η αναζήτηση ενός οικονομικά βιώσιμου μοντέλου για τη γεωργία απαλλαγμένο από τα μειονεκτήματα του παραγωγισμού.

Μεταπαραγωγιστική μετάβαση 4 τα βασικά στοιχεία της μεταπαραγωγιστικής μετάβασης: α- εκτατικοποίηση (π.χ. επιβράδυνση παραγωγής με τη μείωση χημικών εισροών, μείωση επιδοτήσεων που στήριζαν την αύξηση της παραγωγής, προσωρινή απόσυρση καλλιεργήσιμης γης όπως η αγρανάπαυση) β- διαφοροποίηση γεωργικών εκμεταλλεύσεων αφορά τη μη εξάρτηση των αγροτικών νοικοκυριών από τη γεωργική παραγωγή και την ανάπτυξη μη παραδοσιακών εναλλακτικών επιχειρήσεων στην εκμετάλλευση→ πολυδραστηριότητα η οποία υποστηρίζεται από άμεσες παροχές δάνεια και προγράμματα εκπαίδευσης → 3 τύποι πολυδραστηριότητας: α- τη σχετική ευμάρεια του τοπικού κυρίαρχου αγροτικού τομέα όπου το παραγόμενο εισόδημα επενδύεται στη γεωργία, β- ευκαιρίες απασχόλησης εκτός εκμετάλλευσης ή ευκαιρίες για διαφοροποίηση εντός εκμετάλλευσης για ενίσχυση εισοδήματος, γ- ιστορικές και κοινωνικές δομές που ευνοούν ορισμένες επιχειρηματικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στις εκμεταλλεύσεις.

Μεταπαραγωγιστική μετάβαση γ- επιστασία της υπαίθρου, μια μορφή εκτατικοποίησης όπου δηλ., - αναγνωρίζεται ο ρόλος της γεωργίας στη δημιουργία και διατήρηση του αγροτικού τοπίου, - ανταμείβεται ο αγρότης με ενισχύσεις όταν εφαρμόζει αρεστές πρακτικές διαχείρισης της υπαίθρου (π.χ. συντήρηση αναβαθμίδων, θυρών, οπωρώνων), - στα πλαίσια προγραμμάτων διαχείρισης ευαίσθητων οικοσυστημάτων στα οποία έχει πρόσβαση το κοινό, … η επιστασία της υπαίθρου έχει και πολιτικές επιπτώσεις όπως διαμαρτυρίες από μέρους των αγροτών.

Μεταπαραγωγιστική μετάβαση δ- ενίσχυση της αξίας των αγροτικών προϊόντων (π.χ. μέσω της εξειδίκευσης σε «επώνυμα κατά περιοχή» προϊόντα ποιότητας τα οποία πωλούνται σε υψηλότερη τιμή) όπως: ειδικά τοπικά τρόφιμα στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση που έχουν χορηγηθεί μια «προστατευόμενη ονομασία προέλευσης» ΠΟΠ ή μια «προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη» (ΠΓΕ) με στόχο τη θέσπιση ορίων στη χρήση μιας τοπικά αναφερόμενης σήμανσης, π.χ. λαδοτύρι Μυτιλήνης κλπ.

Μεταπαραγωγιστική μετάβαση αναδιάρθρωση της γεωργίας στα πλαίσια της μεταπαραγωγιστικής μετάβασης τίθεται υπό αμφισβήτηση. Κριτική από τον Evans et al., (2002) π.χ. - τα εμπειρικά δεδομένα για το μεταπαραγωγισμό παρουσιάζονται με επιλεκτικό τρόπο, - στα πλαίσια της διαφοροποίησης των εκμεταλλεύσεων με την εισαγωγή νέων καλλιεργειών και ειδών ζώων εξακολουθούν να αποτελούν μέρος της λογικής του παραγωγισμού, - επίσης η εκτατικοποίηση ενδέχεται να είναι αποτέλεσμα άλλων παραγόντων και όχι του μεταπαραγωγισμού,

Μεταπαραγωγιστική μετάβαση - από την άλλη η ανταγωνιστικότητα σε μια φιλελεύθερη παγκόσμια αγορά σημαίνει ότι τίθεται μεγάλη έμφαση παγκοσμίως στη συνέχιση των αρχών του παραγωγισμού, για παράδειγμα οι κυβερνήσεις ξοδεύουν πολλά δις ευρώ για επιχορηγήσεις και ενισχύσεις της γεωργικής παραγωγής και λιγότερο από το ¼ του ποσού για «μεταπαραγωγιστικά» προγράμματα όπως η αγρανάπαυση, η διαφοροποίηση εκμεταλλεύσεων και η «επιμελητεία» του χώρου της υπαίθρου, - οι εμπειρικές έρευνες της μεταπαραγωγιστικής περίοδο είναι αμφισβητήσιμες γιατί εστιάζουν στην κατηγοριοποίηση της μεταπαραγωγιστικής μετάβασης και όχι σε συμπεριφορικές έρευνες και αναλύσεις που εστιάζουν στα δρώντα υποκείμενα και πως αυτά αντιλαμβάνονται την αγροτική αλλαγή, ή τι είδους αλλαγές σημειώνονται σε επίπεδο εκμεταλλεύσεων.

Το μέλλον της γεωργίας? Το μέλλον της γεωργίας διαμορφώνεται από τις διεθνείς επιχειρήσεις (π.χ. μεταποίηση και λιανικό εμπόριο), Η γεωργία του 21ου αι., στηρίζεται στην καπιταλιστική αναγκαιότητα για βελτίωση του προϊόντος και όχι για μεγιστοποίηση παραγωγής, Για την επίτευξη αυτού του στόχου η γεωργία βασίζεται σε τεχνικές και μεθόδους που αναπτύχθηκαν κατά την παραγωγιστική περίοδο όπως η γενετική μηχανική για την τροποποίηση φυτών και ζώων.

Το μέλλον της γεωργίας? Η γενετική τροποποίηση αφορά τη μεταβολή του DNA ενός φυτού ή ζώου προκειμένου να αναπτυχθούν συγκεκριμένα ελκυστικά χαρακτηριστικά, Κατά αυτό τον τρόπο αναπτύσσονται γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί που είναι ανθεκτικοί πχ σε έντομα, ιούς είναι περισσότερο παραγωγικοί ή είναι σχεδιασμένοι για να ανταποκρίνονται στις προτιμήσεις των καταναλωτών, Οι υποστηρικτές της γενετικής τροποποίησης επιχειρηματολογούν ότι προσφέρει τη δυνατότητα για διατήρηση της γεωργικής παραγωγής δίχως την ανάγκη της εντατικοποίησης και μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα της πείνας στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Το μέλλον της γεωργίας? Οι μη υποστηρικτές της γενετικής τροποποίησης επιχειρούν λέγοντας πως οι μακροχρόνιες επιπτώσεις των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στην υγεία και τη βιοποικιλότητα είναι άγνωστες, Θα συγκέντρωνε ακόμα περισσότερη εξουσία στα χέρια μεγάλων επιχειρήσεων-πολυεθνικών, αφού ο τροποποιημένος σπόρος θα πρέπει να αγοραστεί από την εταιρεία βιοτεχνολογίας που διατηρεί τη σχετική πατέντα.

Το μέλλον της γεωργίας? Το αποτέλεσμα των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών αποτελεί μια έντονα πολωμένη γεωργική γεωγραφία, ~ 70% γης με γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες βρίσκεται στις ΗΠΑ και το 22% στην Αργεντινή ενώ το υπόλοιπο διαμοιράζεται σε 11 ακόμη χώρες και αφορούν κυρίως την παραγωγή βαμβακιού και σόγιας, Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιμένει στη σήμανση όλων των προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων και των γενετικά τροποποιημένων, Τέλος υπάρχουν ενδείξεις ότι ελαττώνεται ο ρυθμός μεγέθυνσης της γενετικά τροποποιημένης γεωργίας.

Το μέλλον της γεωργίας? Ως αντίποδας των γενετικά τροποποιημένων αποτελεί η οργανική γεωργία όπου: - απαγορεύεται η χρήση συνθετικών χημικών εισροών και μεγιστοποιεί τη χρήση φυσικών διαδικασιών και προϊόντων, - παράγει υγιεινά και καλύτερης ποιότητας τρόφιμα, με χαμηλά επίπεδα παραγωγικότητας και υψηλές τιμές, - αποτελεί ελκυστικό τρόπο καλλιέργειας για γεωργούς που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες στη συμβατική γεωργία, - εδραιώθηκε σήμερα ως μια μορφή καπιταλιστικής γεωργίας γιατί:

Το μέλλον της γεωργίας? α- οι σημερινοί οργανικοί αγρότες δρουν περισσότερο με κίνητρο το - κέδρος και την - προστασία του περιβάλλοντος, β- οι οργανικοί παραγωγοί καθώς εισχωρούν σε κυρίαρχες αγορές αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη - εξάρτηση από μεγάλες επιχειρήσεις επεξεργασίας τροφίμων και τους - εμπόρους…

Σύνοψη – Πώς διαμορφώθηκε η εξέλιξη της σύγχρονης καπιταλιστικής γεωργίας 1- από τη σκοπιά της πολιτικής οικονομίας με τη βοήθεια ιδιοκτητών κεφαλαίου, π.χ επενδυτές, μεγάλες επιχειρήσεις αγροτροφίμων, μεγάλοι γαιοκτήμονες με απώτερο στόχο τη μεγιστοποίηση, 2- από εθνικά συμφέροντα όπου το κράτος αποτελεί ρυθμιστή της αγροτικής οικονομίας μέσω παροχής επιχορηγήσεων και εγγυήσεων τιμών για την καπιταλιστική στήριξη του τομέα, 3- από τους καταναλωτές και τις τυχόν προτιμήσεις τους για τοπικά και οργανικά προϊόντα, 4- από εκείνους τους παραγωγούς που αντιστέκονται να προβούν σε ενέργειες διαφοροποίησης της γεωργικής τους εκμετάλλευσης.