1 Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Επιστήμη της Πληροφορίας «Διοίκηση & Οργάνωση Βιβλιοθηκών με έμφαση στις Νέες Τεχνολογίες της Πληροφορίας» Ο κατάλογος κριτηρίων Nestor για τη δημιουργία Αξιόπιστων Ψηφιακών Καταθετηρίων Μάθημα: Ηλεκτρονική Δημοσίευση Διδάσκοντες: Σ. Καπιδάκης, Ε. Γεργατσούλης Οικονόμου Αγγελική 2008

2 Περιεχόμενα Βασικές έννοιες Μοντέλο OAIS Αξιοπιστία Αξιόπιστα Ψηφιακά Καταθετήρια Κατάλογος κριτηρίων Nestor Διεθνής σύγκριση Συμπεράσματα

3 Βασικές έννοιες Ψηφιακό Αντικείμενο= ιδιαίτερη μονάδα πληροφορίας με τη μορφή ψηφιακού δεδομένου. Ψηφιακό Καταθετήριο= οργανωμένη προσπάθεια (ανθρώπων/τεχνικού εξοπλισμού) με στόχο τη μακροχρόνια διατήρηση/διαθεσιμότητα ψηφιακών αντικειμένων, τα οποία απευθύνονται σε μια προσδιορισμένη κοινότητα (designated community). (Nestor, 2006)

4 OAIS OAIS (Open Archival Information System)  Εισαγωγή = υπηρεσίες και λειτουργίες εισαγωγής ψηφιακών δεδομένων,  Αποθήκευση = υπηρεσίες και λειτουργίες για αποθήκευση, διατήρηση, ανάκτηση δεδομένων,  Διαχείριση δεδομένων συλλογής,  Διαχείριση συνολικής λειτουργίας συστήματος,  Σχεδιασμός συντήρησης δεδομένων = υπηρεσίες και λειτουργίες για τον έλεγχο του συστήματος για την ακεραιότητα και μακροζωία συλλογής,  Πρόσβαση = υποστήριξη χρηστών στην αναζήτηση, ανάκτηση δεδομένων. Μεταδεδομένα  Περιεχομένου  Αναφοράς  Προέλευσης  Πλαισίου  Εγκυρότητας

5 Αξιόπιστα Ψηφιακά Καταθετήρια  2002 : Digital Repository Certification Task Force Research Libraries Group (RLG)/OCLC : Συστάσεις για ιδιότητες και αρμοδιότητες  2003 : RLG/NARA Task Force on Digital Repository Certification  2007 : RLG-NARA/CRL Trustworthy Repositories Audit and Certification Checklist ή λίστα TRAC  2004 : Nestor  2007 : DCC/DPE Digital Repository Audit Method Based on Risk Assessment (DRAMBORA)  2007 : RLG-NARA/CRL/DCC/DPE + Nestor 10 βασικά χαρακτηριστικά απαιτούμενα για τη διατήρηση ψηφιακού καταθετηρίου

6 Αξιοπιστία (Trustworthiness) Αξιόπιστο είναι το σύστημα που λειτουργεί σύμφωνα με τους στόχους και τις απαιτήσεις του. Ασφάλεια, αυθεντικότητα, εμπιστευτικότητα, διαθεσιμότητα. ΠΟΙΟΙ; Χρήστες Παραγωγοί δεδομένων Πάροχοι περιεχομένου Διαθέτες πόρων Χορηγοί Ψηφιακά καταθετήρια Nestor Αφαιρετικότητα (Abstraction) Τεκμηρίωση (Documentation) Διαφάνεια (Transparency) Επάρκεια (Adequacy) Δυνατότητα μέτρησης (Measurability)

7 Network of Expertise in Long-term STOrage of Digital Resources The German National Library (Die Deutsche Bibliothek) The State and University Library of Lower Saxony Göttingen (Staats- und Universitätsbibliothek Göttingen) The Computer and Media Service and the University Library of Humboldt-University Berlin (Humboldt-Universität zu Berlin) The Bavarian State Library in Munich (Bayerische Staatsbibliothek) The Institute for Museum Information in Berlin (Institut für Museumskunde) General Directorate of the Bavarian State Archives (GDAB) € Γερμανικό Υπουργείο Παιδείας & Έρευνας

8 Α. Οργανωτικό Πλαίσιο  Το Καταθετήριο έχει καθορισμένους στόχους.  καθορισμένη πολιτική επιλογή συλλογής  διασφαλισμένη μακρόχρονη διατήρηση του ψηφιακού του υλικού  προσδιορισμένη κοινότητα που απευθύνεται  Το Καταθετήριο χορηγεί στην προσδιορισμένη κοινότητά του μια επαρκή χρήση της πληροφορίας του ψηφιακού του υλικού.  πρόσβαση στην προσδιορισμένη κοινότητα  διαλειτουργικότητα του ψηφιακού υλικού  Νομικά ζητήματα υπό συνεχή παρατήρηση.  συντάσσει νόμιμα συμβόλαια με τους παραγωγούς-συγγραφείς  λειτουργεί σε νόμιμη βάση για ζητήματα αρχειοθέτησης  λειτουργεί σε νόμιμη βάση για ζητήματα χρήσης Κατάλογος κριτηρίων 1/4

9 Α. Οργανωτικό Πλαίσιο  Οργανωτική μορφή Καταθετηρίου.  επαρκής χρηματοδότηση  επαρκής αριθμός εξειδικευμένου προσωπικού  δημιουργία οργανωτικής δομής  δέσμευση για μακροχρόνιο προγραμματισμό  συνέχιση της διατήρησης της συλλογής ανεξάρτητα από την ίδια την ύπαρξη του Καταθετηρίου  Επαρκής ποιοτική διαχείριση.  ορίζει τις διαδικασίες και τις αρμοδιότητες για την ποιοτική διαχείρισή του  τεκμηριώνει τα στοιχεία και τις διαδικασίες της ποιοτικής διαχείρισής του  ανταποκρίνεται σε ουσιαστικές αλλαγές Κατάλογος κριτηρίων 2/4

10 Β. Διαχείριση ψηφιακών αντικειμένων  Το Καταθετήριο εξασφαλίζει την ακεραιότητα των ψηφιακών αντικειμένων σε όλα τα στάδια:  συγκέντρωσης υλικού  αρχειοθέτησης  πρόσβασης  Το Καταθετήριο εξασφαλίζει την αυθεντικότητα των ψηφιακών αντικειμένων σε όλα τα στάδια :  συγκέντρωσης υλικού  αρχειοθέτησης  πρόσβασης  Το Καταθετήριο αναπτύσσει στρατηγικό πλάνο για την εξασφάλιση της επαρκούς τεχνικής συντήρησης του ψηφιακού του υλικού. Κατάλογος κριτηρίων 3/4

11 Β. Διαχείριση ψηφιακών αντικειμένων  Το Καταθετήριο συλλέγει το ψηφιακό του υλικό από τους παραγωγούς-συγγραφείς μέσω προσδιορισμών διαδικασιών.  προδιαγραφή των SIPs  προσδιορισμός των σχετικών χαρακτηριστικών των ψηφιακών αντικειμένων για την διατήρησή τους  τεχνικός έλεγχος των ψηφιακών αντικειμένων με στόχο την εφαρμογή μεθόδων διατήρησης  Η αρχειοθέτηση των ψηφιακών αντικειμένων πραγματοποιείται με προσδιορισμένες διαδικασίες.  καθορισμό των AIPs  μετατροπή των SIPs σε AIPs (Archival Information Package)  εφαρμογή των στρατηγικών διατήρησης των AIPs  Το Καταθετήριο επιτρέπει τη χρήση των ψηφιακών αντικειμένων βασιζόμενο σε καθορισμένα κριτήρια.  καθορισμό των DIPs (Dissemination Information Package)  μετατροπή των AIPs σε DIPs Κατάλογος κριτηρίων 4/4

12 Κριτήριο 8 Το Καταθετήριο εξασφαλίζει την ακεραιότητα των ψηφιακών αντικειμένων σε όλα τα στάδια: συγκέντρωσης, αρχειοθέτησης και πρόσβασης του υλικού Η ακεραιότητα αναφέρεται στην πληρότητα των ψηφιακών αντικειμένων και στον αποκλεισμό ακούσιων μετατροπών, όπως αυτές προσδιορίζονται στους κανόνες διατήρησης. Η ακεραιότητα μετριέται υπό τους όρους των χαρακτηριστικών των ψηφιακών αντικειμένων, όπως αυτοί αναφέρονται (κριτήριο 9.2). Οι ενσωματωμένες μετατροπές ενδέχεται να συμβούν από ανθρώπινο λάθος (εκούσιο ή ατυχές), από τεχνικές ατέλειες, βλάβες ή/και κλοπή της τεχνολογικής υποδομής. Το Ψηφιακό Καταθετήριο θα πρέπει να παίρνει οργανωτικές και τεχνικές προφυλάξεις για την ασφάλεια της ακεραιότητας των αντικείμενων υπό την επιτήρησή του. Το Ψηφιακό Καταθετήριο θα πρέπει να χειρίζεται ένα σύστημα διαχείρισης δεδομένων κατάλληλο για τη διατήρηση της ακεραιότητας κατά τη διαδικασίας της εισαγωγής, της αρχειακής αποθήκευσης και της πρόσβασης. Το Ψηφιακό Καταθετήριο θα πρέπει,επίσης, να παίρνει προφυλάξεις και για το δικό του σύστημα διαχείρισης δεδομένων. Ένα παράδειγμα ηθελημένης ή ατυχούς μετατροπής (τροποποίησης) είναι η είσοδος αντικειμένων με ιούς, η εφαρμογή των οποίων μπορεί να προκαλέσει την αλλαγή ή τη μετατροπή των αντικειμένων ή κάποιου άλλου στοιχείου του συστήματος (π.χ. διαγραφή αντικειμένων ή μεταδεδομένων). Παραδείγματα τεχνικών ατελειών είναι: ελαττωματικό ή ατελές λογισμικό, ειδικά αυτό που χρησιμοποιείται για σύνθετες μετατροπές (π.χ. μεταπτώσεις) και στα μέσα αποθήκευσης, τα οποία είναι απαρχαιωμένα ή δεν αποθηκεύονται σύμφωνα με τις οδηγίες. Γενικότερα, όμως, οι προβλέψιμες τεχνικές ατέλειες θα πρέπει να διορθώνονται ή να επισημαίνονται μέσω των κατάλληλων διορθώσεων ή των διαδικασιών αναγνώρισης λαθών. [ISO , Information and documentation, Records Management, 2001] [Network Working Group,Shirey R: Internet Security Glossary, 2000] [ISO/IEC x:2005 Information technology -- Security techniques -- Evaluation criteria for IT security, 2005] [Interpares: Ergebnisse des InterPares-Projekts, 2006]

13 nestor/DCC/PDP/CRL 10 βασικές αρχές Το καταθετήριο δεσμεύεται στη συνεχή διατήρηση των ψηφιακών αντικειμένων της προσδιορισμένης κοινότητας ή των κοινοτήτων του. Επιδεικνύει οργανωτική ικανότητα. Αποκτά και διατηρεί προϋποθέσεις για τα νομικά ζητήματα και εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του. Έχει ένα αποτελεσματικό και επαρκές πλαίσιο πολιτικής. Αποκτά και εισαγάγει (ingest) ψηφιακά αντικείμενα βασιζόμενα σε δηλωμένα κριτήρια, τα οποία ανταποκρίνονται στις δεσμεύσεις και δυνατότητές του.

14 nestor/DCC/PDP/CRL 10 βασικές αρχές Διατηρεί/διαβεβαιώνει την ακεραιότητα, την αυθεντικότητα και τη χρηστικότητα των ψηφιακών αντικείμενων που διαθέτει. Δημιουργεί και διατηρεί τα απαιτούμενα μεταδεδομένα για τις ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν στα ψηφιακά αντικείμενα κατά τη διαδικασία της διατήρησης. Εκπληρώνει τις απαιτούμενες διαδικασίες διάχυσης (dissemination). Καταστρώνει στρατηγικό πλάνο για τον προγραμματισμό και τις ενέργειες της διατήρησης. Έχει τεχνολογική υποδομή επαρκή για τη συνεχή και ασφαλή συντήρηση των ψηφιακών αντικειμένων.

15 Η Αξιοπιστία ως μέθοδος διαχείρισης κινδύνου (risk management)

16 DINI Πιστοποιητικό για υπηρεσίες τεκμηρίων και δημοσιεύσεων (Certificate for Document and Publication Services) ΣΤΟΧΟΙ  Η δημιουργία οδηγιών για την προτυποποίηση και την διαλειτουργικότητα των δικτύων υπηρεσιών πληροφόρησης και επικοινωνίας μεταξύ των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων  Η οργάνωση και η συγκρότηση δικτύων ψηφιακών δημοσιευμάτων  Η ανάπτυξη των υπηρεσιών αρχειοθέτησης ΠΩΣ  Α ξιολογεί και διαδίδει την ιδέα της ηλεκτρονικής δημοσίευσης ως ένα εργαλείο ακαδημαϊκής επικοινωνίας  Μεταφέρει απόψεις καλών πρακτικών και νέων τεχνολογιών θέτοντας σε εφαρμογή τοπικές, εθνικές και διεθνείς συνεργασίες  Ενεργό από το έτος 2003  21 ήδη πιστοποιημένα Αποθετήρια  Κόστος: 250€, 100€ (Μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί)

17 Συμπεράσματα  Διατήρηση ψηφιακών αντικειμένων εθνικής σημασία έργο.  Μακροχρόνια διατήρηση ακεραιότητα, αυθεντικότητα, προσβασιμότητα.  Πιστοποίηση ποιότητα, συναγωνισμός.  Ελληνικό πιστοποιητικό ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης.

18