Αμερικάνικος Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ - ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ Αμερικάνικος Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός Εργασία στο μάθημα «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ» ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ ΣΠΥΡΟΒΑΣΙΛΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΑΜ: 413/2010003

Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός Μετά το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου αναπτύσσεται στην Αμερική η καλλιτεχνική κίνηση του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού η οποία αποτελεί ίσως το πρώτο σημαντικό κίνημα στην τέχνη που γεννήθηκε στην Αμερική. Οι ρίζες του βρίσκονται στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία των αρχών του 20ου αιώνα και στις κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις που έγιναν μεταπολεμικά. Συχνά αναφέρεται και ως «Σχολή της Νέας Υόρκης». Το κίνημα ήταν τεράστια επιτυχία, εν μέρει χάρη στις προσπάθειες των κριτικών Harold Rosenberg και Clement Greenberg, από τους οποίους προήλθαν επίσης και οι όροι «Action Painting» και «American Style».

Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός Ο όρος αφηρημένος εξπρεσιονισμός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1946 από τον κριτικό τέχνης Robert Coates για να περιγράψει τα πλούσια χρώματα στον καμβά του Hans Hofmann. Η συγκεκριμένη ονομασία εμπεριέχει τα κύρια τεχνικά και αισθητικά χαρακτηριστικά του κινήματος, καθώς συνδύαζε σε μεγάλο βαθμό τον γερμανικό εξπρεσιονισμό με τις καθαρά αφηρημένες τάσεις άλλων σύγχρονων κινημάτων όπως του φουτουρισμού ή του κυβισμού. Από πολλούς θεωρείται πως ο κύριος προκάτοχός του είναι ο σουρεαλισμός, λόγω της έμφασής του στην αυθόρμητη, αυτόματη ή υποσυνείδητη έκφραση.

Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός Ο Καναδός καλλιτέχνης, Jean-Paul Riopelle (1923-2002), εισήγαγε τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό και στο Παρίσι τη δεκαετία του '50. Η πρώτη μεγάλη έκθεση που ουσιαστικά αναγνώρισε την τέχνη του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού πραγματοποιήθηκε το 1951 στο μουσείο μοντέρνας τέχνης στη Νέα Υόρκη με τον τίτλο «Αφηρημένη ζωγραφική και Γλυπτική στην Αμερική». Το 1957-58 έγινε η δεύτερη μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης με τον τίτλο «Η νέα Αμερικάνικη Ζωγραφική», έκθεση που περιόδευσε σε 8 ευρωπαϊκές χώρες και καθιέρωσε τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό διεθνώς.

Χαρακτηριστικά του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού Σε αντίθεση με τα θέματα του κοινωνικού ρεαλισμού και της τοπικής ζωής που χαρακτήριζε την Αμερικάνικη τέχνη τις προηγούμενες δεκαετίες ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός δίνει έμφαση στον αυθορμητισμό της έκφρασης και την ατομικότητα του καλλιτέχνη, ο οποίος αντλεί την έμπνευση του από όλες τις κατευθύνσεις. Όπως πολλά άλλα σύγχρονα κινήματα, ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός δεν αναφέρεται σ’ ένα συγκεκριμένο στυλ, αλλά μάλλον σε μια γενική νοοτροπία, που χαρακτηρίζονταν από ένα μαχητικό πνεύμα και πίστη στην ελευθερία της έκφρασης. Ο όρος του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού χρησιμοποιήθηκε συχνά και για καλλιτέχνες διαμετρικά αντίθετων τεχνοτροπιών, που απλά έτυχε να αποτελούν μέρος της καλλιτεχνικής παραγωγής στη Νέα Υόρκη την ίδια χρονική περίοδο.

Χαρακτηριστικά του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού Παράδειγμα τα έργα των Pollock, de Kooning και Rothko δεν σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους σε ότι αφορά την τεχνική ή ακόμα και την αισθητική τους. Ενώ οι πίνακες του Rothko διακρίνονται για την απλότητα τους, τα έργα του de Kooning χαρακτηρίζονται από έντονη δράση και εκφραστικότητα. Από την άλλη πλευρά, ο Pollock ανέπτυξε μια πολύ ιδιαίτερη τεχνική στη ζωγραφική (μέθοδος «dripping»), κατά την οποία έσταζε με σχεδόν τυχαίο τρόπο τη μπογιά πάνω στον καμβά, τον οποίο τοποθετούσε στο έδαφος. Αυτό που είχαν κοινό οι καλλιτέχνες του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού ήταν ότι τα θέματά τους διακατέχονταν από κοινές αξίες και χαρακτηρίζονταν από έντονη δράση και τραγικότητα καθώς και τα μεγάλα μεγέθη πινάκων όπου τα αισθήματα δεν απεικονίζονται αλλά «διαδραματίζονται» επάνω στον καμβά.

Χαρακτηριστικά του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού Στο κίνημα του τον Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού διακρίνονται δύο κύριες τάσεις : «Δυναμική Ζωγραφική». Οι ζωγράφοι αυτής της τάσης εξερεύνησαν διάφορους τρόπους χειρισμού του πινέλου και της υφής του χρώματος. Κύριοι εκπρόσωποι οι Pollock, De Kooning, Kline. «Χρωματικού Πεδίου». Οι καλλιτέχνες εξερεύνησαν την έκφραση συμβόλων ή εικόνων μέσα από μεγάλες ενιαίες χρωματικές επιφάνειες. Κύριοι εκπρόσωποι οι Rothko, Newman, Motherwell, Still.

Η εποχή του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού Η αποδυνάμωσή της Ευρώπης από τη φρίκη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, σήμανε την απαρχή της αμερικανικής κηδεμονίας της. Κατά την περίοδο του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου καλλιτέχνες, συγγραφείς και ποιητές οπαδοί του μοντερνισμού καθώς και σημαντικοί συλλέκτες και έμποροι μετανάστευσαν στην Αμερική για την αποφυγή της θηριωδίας του ναζισμού. Έτσι το καλλιτεχνικό κέντρο μετακινήθηκε από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που έφθασαν στη Νέα Υόρκη κατά τη διάρκεια του πολέμου ήταν και οι Yves Tanguy, Kay Sage, Max Ernst, Jimmy Ernst, Marcel Duchamp, André Masson, Roberto Matta, Marc Chagall, Jacques Lipchitz και Fernand Léger.

Η εποχή του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού Η ανάπτυξη μιας ανεξάρτητης τέχνης στην Αμερική ευνοήθηκε αφενός από την έλλειψη μακραίωνης πολιτιστικής παράδοσης και αφετέρου από την απουσία των συνεπειών του πολέμου. Η τέχνη με βάση τα προπολεμικά ευρωπαϊκά κινήματα της πρωτοπορίας, μετεξελίσσεται σε διεθνές επίπεδο. Η αφηρημένη τέχνη και ο γερμανικός εξπρεσιονισμός συνδυάστηκαν με την ευρωπαϊκή πρωτοπορία και κυρίως με το σουρεαλισμό. Οι τάσεις αυτές υιοθετήθηκαν από αρκετούς Αμερικάνους και Ευρωπαίους καλλιτέχνες, οι οποίοι είχαν πεισθεί για τη σημασία του υποσυνειδήτου και της σουρεαλιστικής τεχνικής του «αυτοματισμού» στην καλλιτεχνική δημιουργία. Από το 1930 η αμερικανική οικονομική κρίση είχε ωθήσει τους καλλιτέχνες σε νέες αναζητήσεις.

Η εποχή του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού Η μεταπολεμική περίοδος ήταν μια εποχή μαζικοποίησης και μετασχηματισμού επί παντός επιστητού. Ο στόχος πλέον είναι η σύνδεση της τέχνης με τη ζωή, η έμφαση στην προσωπικότητα του καλλιτέχνη και η σύμπραξη του θεατή και του δημιουργού μέσα στο έργο, το οποίο αποκτά αυτόνομη ύπαρξη. Μεταπολεμικά οι Ευρωπαίοι μετανάστες καλλιτέχνες μαζί με τους Αμερικανούς οδήγησαν την τέχνη στον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο υπήρξε συνέχιση του σουρεαλισμού και του κυβισμού. Την περίοδο του 1960, το κίνημα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού άρχισε να χάνει σε μεγάλο βαθμό την ακτινοβολία του και έπαψε να επηρεάζει σημαντικά άλλους καλλιτέχνες. Το κίνημα που κατά κάποιο τρόπο τον διαδέχτηκε ήταν η Ποπ Αρτ.

Κύριοι Εκπρόσωποι Jackson Pollock Willem De Kooning Mark Rothko Arshile Gorky Franz Kline Lee Krasner Robert Motherwell Barnett Newman Clyfford Still Theodoros Stamos

Jackson Pollock (1912-1956) Η συμβολή του στη διαμόρφωση της μοντέρνας αμερικανικής ζωγραφικής υπήρξε καθοριστική. Διαμόρφωσε ένα είδος ζωγραφικής που ήταν πιο άμεσο, αυθόρμητο και αφηρημένο απ’ οτιδήποτε άλλο που είχε εμφανιστεί ως τότε στην αμερικανική τέχνη. Ο Pollock έφτασε στη Νέα Υόρκη το1929 και σπούδασε ζωγραφική κοντά στον Thomas Hart Benton στο Σύνδεσμο Σπουδαστών Τέχνης. Στη δεκαετία του ’40 συνδέθηκε με τους σουρεαλιστές της Νέας Υόρκης και οι πίνακες του γίνονται περισσότερο συμβολικοί. Η γνώση των σουρεαλιστικών αντιλήψεων για τη βιομορφική μορφή, τις μυθολογικές παραστάσεις και τον αυτοματισμό είναι φανερή στη δουλειά του το 1942-47. Το 1944 γνώρισε και παντρεύτηκε την ζωγράφο Lee Krasner και αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη ζωγραφική. Το 1947 έκανε τους πρώτους του πίνακες με την τεχνική του «dripping» που ονομάστηκαν έτσι επειδή τοποθετούσε τους μουσαμάδες πάνω στο πάτωμα, κι έχυνε τη μπογιά απευθείας από το κουτί.

Jackson Pollock (1912-1956) Η χαρακτηριστική του τεχνική του «dripping» απαιτούσε συνεχώς αποφάσεις και επιλογές καθώς και μια μεγάλη επιδεξιότητα στα χέρια. Χρησιμοποίησε το τυχαίο χωρίς να εγκαταλείψει τον έλεγχο. Οι φόρμες των συχνά τεραστίων συνθέσεών του δεν ήταν προαποφασισμένες, αλλά προέκυπταν κατά την πορεία της εκτέλεσής τους. Όπως έλεγε και ο ίδιος: «Ο πίνακας έχει τη δική του ζωή. Εγώ προσπαθώ να την κάνω να βγει στην επιφάνεια». Μεταξύ του 1951 και του 1952 περιόρισε τα χρώματα του στο άσπρο και το μαύρο, ενώ γύρω στο 1953 είχε εγκαταλείψει την τεχνική του «dripping» και στα τελευταία χρόνια της ζωής του χρησιμοποιούσε το πινέλο για να ζωγραφίσει μορφικές αφαιρέσεις. Στα 20 χρόνια της εξέλιξής του, πειραματίστηκε με πολλές μεθόδους αλλά ποτέ δεν εγκατέλειψε εντελώς τις εξπρεσιονιστικές τάσεις. Παρέμεινε πάντοτε μια μοναχική μορφή στο χώρο της τέχνης. Δεν εντάχθηκε ποτέ σε καμιά ομάδα και δεν άφησε μαθητές ή επιγόνους.

Jackson Pollock (1912-1956) The Moon-Woman (1942) The She-Wolf (1943)

Jackson Pollock (1912-1956) Eyes in the Heat (1946) Number 8 (1949)

Lavender Mist:Number 1 (1950) Jackson Pollock (1912-1956) Lavender Mist:Number 1 (1950) Easter and the Totem (1953)

Willem De Kooning (1904-1997) Ο de Kooning υπήρξε ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού, χωρίς όμως ποτέ να φτάσει στις αφαιρετικές αιχμές του Pollock. Γεννήθηκε στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας το 1904 και όταν ήταν μόλις πέντε ετών η μητέρα του χώρισε τον πατέρα του, γεγονός που υπήρξε η αφορμή για τις διάφορες ψυχαναλυτικές ερμηνείες των περίφημων Γυναικών που ζωγράφισε και που τον έκαναν διάσημο. Αφού σπούδασε εικονογράφηση στην πατρίδα του μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το 1926. Γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ’40 ήταν μια σημαντική μορφή της πρωτοπορίας που εμφανιζόταν τότε στην Νέα Υόρκη. To 1944 έκανε την πρώτη του έκθεση σε ηλικία 40 ετών.

Willem De Kooning (1904-1997) Από τη δεκαετία του 1950 και μετά ασχολήθηκε αποκλειστικά με δύο θέματα στη δουλεία του: τις γυναίκες και τα αφηρημένα μοτίβα. Ζωγράφισε μορφές γυναικών, οι οποίες προκάλεσαν φοβερή αίσθηση εν μέρει λόγω της απεικονιστικής τους τεχνοτροπίας σε αντίθεση με την αφαιρετικότητα των αφηρημένων εξπρεσιονιστών αλλά κυρίως λόγω της φαντασίας που διέθεταν. Οι εικόνες του είναι πάντα δυναμικές, με μορφές που δείχνουν τις ατελείωτες μετατροπές των πραγμάτων που βλέπουμε και βιώνουμε. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο de Kooning μπαίνει σε μια νέα φάση σχεδόν καθαρών αφαιρέσεων περισσότερο σε σύνδεση με το φυσικό τοπίο.

Willem De Kooning (1904-1997) Seated Woman (1940) Legend and Fact [far right panel], 1940 Seated Woman (1940)

Willem De Kooning (1904-1997) Woman I (1952) Woman III (1953)

Pirate (Untitled II) (1981) Willem De Kooning (1904-1997) Woman VI 1953 Pirate (Untitled II) (1981)

Mark Rothko (1903-1970) Ο Marcus Rothkowitz, όπως ήταν το κανονικό όνομα του, γεννήθηκε το 1903 στην ανατολική Λετονία. Έφυγε από την χώρα του για την Αμερική σε ηλικία δέκα ετών. Ξεκίνησε σπουδές το 1921 στο Πανεπιστήμιο Yale, γρήγορα όμως τις εγκατέλειψε για να αφοσιωθεί στη ζωγραφική. Στις δεκαετίες του '50 και '60, δημιουργεί τα μεγάλα του αριστουργήματα, με μεγάλους σε μέγεθος πίνακες, με πρωτότυπες, λυρικές συνθέσεις και εκπληκτική χρήση πλήθους χρωμάτων. Αντιμετώπιζε το χρώμα ως ένα μέσο έκφρασης συναισθημάτων, που μπορούσε να δώσει στο υλικό, δηλαδή το χρώμα και το μουσαμά, την υπέρτατη τελειότητα. Θεωρούσε το χρώμα ως ένα παράθυρο της ψυχής. Όπως έλεγε ο ίδιος, δεν ζωγράφιζε αντικείμενα αλλά ιδέες.

Mark Rothko (1903-1970) «Δεν είμαι ανεικονικός ζωγράφος» τόνιζε ο ίδιος, επιμένοντας ότι το έργο του δεν είχε καμιά σχέση με το φορμαλισμό που συναντάμε στην αφηρημένη ζωγραφική, αλλά αναφέρεται σε «βασικά ανθρώπινα αισθήματα - την τραγωδία, την έκσταση, τη μοίρα». Προς το τέλος της ζωής του, «προσθέτει» στα έργα του ένα λεπτό άσπρο περίγραμμα, σαν κάδρο, ενώ τα τελευταία έργα που βρέθηκαν στο ατελιέ του, μετά τον θάνατό του, θυμίζουν στη λιτότητα της σύνθεσης και τα χρώματα (μαύρο και μπεζ) κάτι από τις πρώτες εικόνες της προσσελήνωσης (1969): ερημιά και χάος, σκοτάδι και μοναξιά - ο άνθρωπος και η μοίρα του.

Mark Rothko (1903-1970) Rites of Lilith (1945) No.10 (1950)

Mark Rothko (1903-1970) White Center (1950) No.14 (1960)

Arshile Gorky (1905-1948) Γεννημένος στην Αρμενία, έφτασε στις ΗΠΑ το 1920 μετά τον μεγάλο διωγμό, έχοντας χάσει τη μητέρα του στη διάρκεια του ταξιδιού. Οι μύθοι και η λαϊκή τέχνη της Αρμενίας, αλλά και οι προσωπικές εμπειρίες του, άσκησαν σημαντική επιρροή τη ζωγραφική του. Οργανικά σχήματα και βιομορφισμοί αποτελούν τις αγαπημένες του φόρμες. Σε αυτές το βασικό μοτίβο ήταν ένα κεντρικό δέντρο, ζώα, πουλιά που πετάνε και κάποιος μεγάλος βράχος. Μια ανάμνηση της παιδικής του ηλικίας στην Αρμενία. Πρόκειται για μια χειρονομιακή ζωγραφική, γεγονός που σημαίνει ότι οι μορφές και συνθέσεις του διαθέτουν ένα είδος οπτικής κυκλοφορίας μέσα στον καμβά. Η ζωγραφική του ανησυχεί περισσότερο με το σχήμα και τη μάζα των όγκων παρά με τη γραμμή και το περίγραμμα. Οι μορφές του, δεν έχουν ισχυρά περιγράμματα, αλλά μάλλον ροή.

Arshile Gorky (1905-1948) Το ενδιαφέρον σε αυτήν τη ζωγραφική δεν βρίσκεται  μόνο στο αντικείμενό της, σε κάποιο θέμα, αλλά στον ευαίσθητο χειρισμό του χρώματος, στη λεπτότητα και στο βάθος της έκφρασης. Αν και το όνομα του Gorky δεν είναι, ίσως, τόσο γνωστό όπως αυτά των άλλων Αφηρημένων Εξπρεσιονιστών, το έργο του διακρίνεται για την υψηλή ποιότητα του. Ακόμα το έργο του αποτέλεσε τη γέφυρα μεταξύ της ευρωπαϊκής και αμερικάνικης ζωγραφικής τη δεκαετία του σαράντα. Ο Gorky κατέκτησε το προσωπικό του ύφος στις αρχές της δεκαετίας του σαράντα λίγα χρόνια πριν από το τραγικό τέλος του.

One Year the Milkweed (1944) Arshile Gorky (1905-1948) One Year the Milkweed (1944) Year After Year (1947)

Arshile Gorky (1905-1948) Agony (1947) Dark Green Painting (1948)

Franz Kline (1910-1962) Ο Franz Kline ασχολήθηκε με την παραστατική ζωγραφική ως το 1949 όταν άρχισε να μεγεθύνει και να προεκτείνει τις εικόνες που σημάδεψαν τη στροφή του προς τη χειρονομιακή ζωγραφική. Πίστευε πως το αυξημένο μέγεθος της πινελιάς και η μεγαλύτερη εντύπωση που αυτό δημιουργούσε ανταποκρίνονταν στην επιθυμία του να δώσει στο έργο του μεγαλύτερη ευθύτητα και αμεσότητα καθώς και πιο έντονο δραματικό χαρακτήρα. Επηρεασμένος από άλλους εκπροσώπους του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού όπως είναι ο De Kooning και ο Pollock έπαιρνε τα θέματά του από την πατρίδα του, μια πόλη με ανθρακωρυχεία της Πεννσυλβανίας, καθώς και από τα εργοστάσια και τους βρώμικους δρόμους της Νέας Υόρκης.

Franz Kline (1910-1962) Έχοντας στο νου του τα θέματα αυτά δημιούργησε αντίστοιχες αφηρημένες μορφές που εξέφραζαν το δυναμισμό και την κίνηση της αστικής ζωής. Ο Kline είπε κάποτε πως «οι ασπρόμαυρες αφηρημένες μορφές γεννούν ακόμα σκέψεις σχετικές με την κατάσταση του ανθρώπου που είναι μια δραματική σύγκρουση αντίθετων δυνάμεων που καταλήγει σε μια αβέβαιη ισορροπία».

Franz Kline (1910-1962) New York, NY (1953) Wotan (1950)

Franz Kline (1910-1962) Painting Number 2 (1954) Monitor (1956)

Lee Krasner (1908-1984) Η Lee Krasner σπούδασε στη Γυναικεία Σχολή Τέχνης της Ένωσης Κούπερ (1926-1929), στην Εθνική Ακαδημία Σχεδίου (1929-1932), και με δάσκαλο τον Hans Hofmann (1937-1940). Άρχισε να εκθέτει τη δουλεία της μαζί με την ομάδα των Αμερικανών Αφηρημένων Καλλιτεχνών το 1940, και από την εποχή εκείνη συνδέθηκε με τους περισσότερους καλλιτέχνες που έγιναν γνωστοί ως Αφηρημένοι Εξπρεσιονιστές. Υπήρξε σύζυγος του Jackson Pollock από το 1945 ως το θάνατό του το 1956.

Lee Krasner (1908-1984) Χρησιμοποιεί συχνά ένα περιορισμένο αριθμό χρωμάτων, η χρήση όμως του χρώματος έχει δύναμη, ευρύτητα και δείχνει την προσεκτική παρατήρηση της δουλείας του Henri Matisse, που είχε δει για πρώτη φορά στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης το 1929. Η δουλεία της Krasner δεν ήταν ποτέ δυνατό να ενταχθεί σε κατηγορίες. Ωστόσο έργα της όπως το «Blue and Black» δείχνουν τη σχέση της με τον κύκλο των Αφηρημένων Εξπρεσιονιστών.

Lee Krasner (1908-1984) Untitled (1949) Number 3 (Untitled) (1951)

Lee Krasner (1908-1984) Blue and Black (1953) Thaw (1957)

Robert Motherwell (1915-1991) Ο Robert Motherwell σπούδασε φιλοσοφία στα πανεπιστήμια του Stanford και του Harvard. Ταξίδεψε στη Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στη μελέτη των Γάλλων συμβολιστών ποιητών καθώς και των σύγχρονων γαλλικών αισθητικών θεωριών. Το 1939 επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες και σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Columbia με καθηγητή το διακεκριμένο ιστορικό της τέχνης Meyer Schapiro, που τον σύστησε σε πολλούς Ευρωπαίους ζωγράφους που ο πόλεμος είχε εξορίσει στη Νέα Υόρκη. Η γνώση της γαλλικής γλώσσας και αισθητικής δημιούργησε ένα δέσιμο ανάμεσα στο Motherwell και τους σουρεαλιστές καλλιτέχνες και του έδωσε τη δυνατότητα να συμμετέχει στις δραστηριότητές τους.

Robert Motherwell (1915-1991) Αν και γύρω στο 1941 ήταν ήδη ένας ζωγράφος καριέρας, ωστόσο εξακολούθησε τη συγγραφική δραστηριότητα σχετικά με θέματα τέχνης και υπήρξε ένας γεμάτος ευφράδεια υποστηρικτικής των θέσεων της αφηρημένης ζωγραφικής. Γύρω στο 1950 άρχισε να ζωγραφίζει μεγάλους πίνακες μεγέθους τοιχογραφιών και να περιορίζει τη χρωματική του κλίμακα κυρίως στο μαύρο και το άσπρο με τόνους ώχρας και βαθυγάλανου, στα έργα της σειράς «Elegy to the Spanish Republic» που συνέχιζε να ζωγραφίζει. Η ισορροπία ανάμεσα σε αντίθετα στοιχεία, όπως είναι η διάνοια και το ασυνείδητο, το σχήμα και η γραμμή, αποτελεί ένα κεντρικό θέμα όχι μόνο της δουλείας του Motherwell αλλά και του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού στο σύνολό του.

Personage (Autoportrait) (1943) Robert Motherwell (1915-1991) Personage (Autoportrait) (1943) Yellow Abstract Composition (1942)

from Zurich and Black Table (1956) Robert Motherwell (1915-1991) Collage With News from Zurich and Black Table (1956) Ulysses  1947

Elegy to the Spanish Republic, 54 (1957-61) Robert Motherwell (1915-1991) Elegy to the Spanish Republic, 54 (1957-61)

Barnett Newman (1905-1970) Ο Newman αναζητούσε ένα νέο είδος τέχνης, που θα μπορούσε να εμπεριέχει κάποιο γενικότερο νόημα για τον άνθρωπο. Αν και οι πίνακές του αποτελούν από πρώτη ματιά απλές χρωματικές διευθετήσεις, οι δηλώσεις του δείχνουν τη σημασία που έδινε στα θέματά του και την επιθυμία να προσεγγίσει το άγνωστο και το υψιπετές. Το 1948 έγραψε: «Πιστεύω ότι εδώ στην Αμερική ορισμένοι από μας, απαλλαγμένοι από το βάρος της ευρωπαϊκής κουλτούρας, βρίσκουν την απάντηση στα προβλήματα που μας απασχολούν, αρνούμενοι ότι η τέχνη έχει οποιαδήποτε σχέση με το πρόβλημα της ομορφιάς και της αναζήτησή της...».

Barnett Newman (1905-1970) Σε όλη τη δεκαετία του 1940 εργάστηκε σε ένα σουρεαλιστικό πνεύμα πριν από την ανάπτυξη του ώριμου ύφος του. Ο Newman δεν εκτιμήθηκε ως καλλιτέχνης για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του. Αν και ο επιφανής κριτικός Greenberg έγραψε με ενθουσιασμό γι’ αυτόν, μόνο στο τέλος της ζωής του άρχισαν να τον λαμβάνουν σοβαρά υπόψη. Ωστόσο, επηρέασε σημαντικά αρκετούς νέους καλλιτέχνες.

Barnett Newman (1905-1970) Onement I (1948) Eve (1950)

Barnett Newman (1905-1970) Adam (1951-2) Ulysses (1952)

Clyfford Still (1904-1980) Ο Clyfford Still ανήκει μαζί με τον Rothko και τον Newman στη «χρωματική» ομάδα των εκπροσώπων του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, που περιόρισαν τις μορφές και τα σύμβολα στα έργα τους για να συγκεντρώσουν την προσοχή τους στις εκφραστικές ιδιότητες του χρώματος και του σχήματος. Ωστόσο η δουλεία του Still ξεχωρίζει με τη χαρακτηριστική πυκνή επίστρωση από στρώματα χρώματος. Στη δεκαετία του 1930 ζωγράφιζε τοπία της αμερικανικής δύσης καθώς και μορφές.

Clyfford Still (1904-1980) Η τέχνη του γινόταν όλο και πιο αφηρημένη στη δεκαετία του ’40 και αποτελεί εξέλιξη δυο συμβολικών εικόνων της πρώιμης δουλείας του: της όρθιας ανθρώπινης μορφής σ’ ένα ανοιχτό πεδίο και των δυαδικών σχημάτων του ήλιου και της γης, του αρσενικού και του θηλυκού, του καλού και του κακού. Γύρω στο 1947 είχε κάνει μια σύνθεση των παραστάσεων αυτών σ’ ένα υπερβατικό αφηρημένο ιδίωμα από το οποίο έλειπε κάθε παραστατική λεπτομέρεια.

Clyfford Still (1904-1980) Ο Still έδωσε στους παλιότερους πίνακές του τίτλους που αναφέρονταν σε μυθολογικούς υπαινιγμούς, αλλά αποφάσισε πως οι ιδιαίτεροι τίτλοι δεν ήταν κατάλληλοι για τον σκοπό του, που ήταν να δημιουργήσει μια γενική εικαστική μεταφορά της υπέρτατης ιδέας. Από το 1948 και μετά εγκατέλειψε τελείως τους συμβατικούς τίτλους. Ο Still είπε κάποτε: «Ποτέ δεν θέλησα την υφή να είναι υφή ή τις εικόνες να γίνουν σχήματα. Ήθελα όλα αυτά να διοχετευθούν σ’ ένα ζωντανό πνεύμα».

Clyfford Still (1904-1980) Jamais (Never) (1944) Untitled (1947)

Clyfford Still (1904-1980) No.2 (1950) No.1 (1957)

Theodoros Stamos (1922-1997) Ο Θεόδωρος Στάμος είναι ένας από τους νεότερους εκπροσώπους του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού. Γεννήθηκε το Δεκέμβριο του 1922 στη Νέα Υόρκη. Η μητέρα του κατάγονταν από τη Σπάρτη και ο πατέρας του από τη Λευκάδα. Σπούδασε γλυπτική στη Σχολή Αμερικανών Καλλιτεχνών της Νέας Υόρκης από το 1936 έως το 1939, πριν στραφεί οριστικά προς τη ζωγραφική. Τα έργα του που χρονολογούνται στη δεκαετία του 1940 έχουν ως βάση τις σουρεαλιστικές αρχές του αυτοματισμού και του βιομορφισμού που υιοθέτησαν οι Αφηρημένοι Εξπρεσιονιστές. Τα έργα του φέρνουν στο νου πρωταρχικές εικόνες με το συνδυασμό άμορφων σχημάτων με ρευστές κυματιστές γραμμές. Χρησιμοποιεί συχνά πέπλα χρώματος που δίνουν την εντύπωση του νερού και της θάλασσας.

Theodoros Stamos (1922-1997) Untitled (1946) Nautical Warrior (1946-47)

Theodoros Stamos (1922-1997) Full Moon (1948) Stirling IV (1959)

Ο κριτικός Clement Greenberg Ο Greenberg γεννήθηκε το 1909 στο Bronx της Νέας Υόρκης. Σπούδασε λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο των Συρακουσών (ΗΠΑ) (1926-1930). Αφού παρακολούθησε κάποια μαθήματα ζωγραφικής στα τέλη της δεκαετίας του 1930, άρχισε να δημοσιεύει σε αμερικανικά περιοδικά κείμενα λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής κριτικής καθώς και θεωρίας του πολιτισμού. Καταγράφηκε ως ένας από τους σημαντικότερους τεχνοκριτικούς της εποχής μας, αφού όχι μόνο «ανακάλυψε» καλλιτέχνες όπως ο Jackson Pollock, αλλά και συγκρότησε μια ολοκληρωμένη καλλιτεχνική θεωρία για την ανάδυση της αμερικανικής μεταπολεμικής καλλιτεχνικής σκηνής- με αιχμή του δόρατος τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Είχε ένα ιδιαίτερο και πολύ ενδιαφέρον ύφος γραφής. Είχε την ικανότητα να συνδυάζει έναν αρκετά ευθύ και κατανοητό λόγο με ένα, ας το πούμε, «επιστημονικού τύπου» λεξιλόγιο γεγονός που κάνει το γραπτό του ταυτόχρονα κατανοητό αλλά και έγκυρο.

Ο κριτικός Clement Greenberg Με τα κείμενα που δημοσίευσε δημιούργησε ένα πρότυπο φορμαλιστικής τεχνοκριτικής που επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό τον περί τέχνης λόγο τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη. Στα κείμενά του περιλαμβάνονται κριτικές του έργου των Monet, Picasso, Mattisse, Kandinsky, Klee, Pollock, De Kooning κ.ά. Την ίδια στιγμή, σκιαγραφεί γενεαλογία της Δυτικής τέχνης, από την Αναγέννηση έως τον μεταπόλεμο, ερμηνεύοντας και αναλύοντας, με τους δικούς του όρους, την έννοια της προοπτικής, το οπτικό και το απτικό, την αφαίρεση, το κολάζ. Τα κείμενα του αποτελούν λοιπόν τεκμήρια κατανόησης των μεταπολεμικών καλλιτεχνικών και ιστορικών εξελίξεων και, φυσικά, πρότυπα ενός υψηλού επιπέδου φορμαλιστικού τεχνοκρατικού λόγου που συνεχίζει να αποτελεί και στις μέρες μας θεμελιώδες σημείο αναφοράς.

Ο κριτικός Clement Greenberg Πρωτοέγινε διάσημος τη δεκαετία του 1940 γράφοντας δοκίμια κυρίως για το περιοδικό «Partisan Review». Αργότερα, το 1961, τα δοκίμια αυτά, μαζί με μερικά άλλα μεταγενέστερα, συγκεντρώθηκαν και εκδόθηκαν υπό τον τίτλο «Art and Culture». Ένα από τα πιο γνωστά του κείμενα είναι το «Πρωτοπορία και κιτς» (1939) ενώ η σημαντικότερη έκθεση που διοργάνωσε είχε τον τίτλο "Μετα-ζωγραφική αφαίρεση" (Λος Άντζελες, 1964). Από το 1952 έως το 1953 υπήρξε μέλος της ψυχροπολεμικής "Αμερικανικής επιτροπής για την πολιτισμική ελευθερία". Εκτός της ανθολογίας «Art and Culture» το σύνολο των τεχνοκριτικών του κειμένων δημοσιεύεται στο John O' Brain (επιμ.), «Clement Greenberg: The Collected Essays and Criticism», Σικάγο, The University of Chicago Press, 1986-1993, τ. 1-4. Ως τον θάνατό του το 1994 παρέμεινε ο πιο αμφιλεγόμενος και παρεξηγημένος θεωρητικός της τέχνης (ο ίδιος συχνά παραπονιόταν ότι «όπου γράφω "έτσι είναι" οι άλλοι διαβάζουν "έτσι θα έπρεπε να είναι"»).

Ο κριτικός Clement Greenberg Ένα μικρό απόσπασμα από κείμενο του Greenberg για τον Pollock γραμμένο το 1949 δίνει μια γεύση από το ύφος της κριτικής του: «Δεν ξέρω άλλον ζωγραφικό πίνακα αμερικανού καλλιτέχνη που θα μπορούσα να τοποθετήσω με ασφάλεια δίπλα σ' αυτή την τεράστια μπαρόκ κακογραφία από αλουμίνιο, μαύρο, λευκό, ερυθρορόδινο και γαλάζιο. Πίσω από την προφανή μονοτονία της σύνθεσης της επιφάνειας, αποκαλύπτεται μια μεγαλοπρεπής ποικιλία σχεδίων και εικαστικών επεισοδίων (incidents) ενώ ως σύνολο είναι τόσο αυτάρκες στο πλαίσιο του καμβά, όσο οποιοδήποτε έργο ενός δασκάλου τον Quattrocento», γράφει ο Greenberg στο The Nation (19.2.1949) με αφορμή το έργο του Pollock με τίτλο Number One. Number One 1948: Jackson Pollock

Αφηρημένοι Εξπρεσιονιστές «Οι Οξύθυμοι» (περιοδικό «Life» 1951) Πάνω σειρά: από αριστερά προς τα δεξιά: Willem de Kooning, Adolf Gottlieb, Ad Reinhardt, Hedda Sterne Μεσαία σειρά: Richard Pousette-Dart, William Baziotes, Jackson Pollock, Clifford Still, Robert Motherwell, Bradley Walker Tomlin Καθισμένοι: Theodoros Stamos, Jimmy Ernst, Barnett Newman, James Brooks, Mark Rothko.

Βιβλιογραφία Ηλεκτρονικές Πηγές: Honour, H. & Fleming, J. «Ιστορία της τέχνης», Εκδόσεις Υποδομή, Αθήνα, 1993, τ4. Read, H. E. «Ιστορία της μοντέρνας ζωγραφικής», Εκδόσεις Υποδομή, Αθήνα, 1978. Read, H. E. «Λεξικό εικαστικών τεχνών», Εκδόσεις Υποδομή, Αθήνα, 1986. Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, «Αμερικανική Ζωγραφική : 1900 – 1982», Αθήνα, 1982. Δασκαλοθανάσης Ν. «Η μοντερνιστική τέχνη και η Θεωρία του Clement Greenberg », Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, 2003. Ηλεκτρονικές Πηγές: http://el.wikipedia.org http://en.wikipedia.org http://www.hellenica.de http://www.artmag.gr http://www.ibiblio.org http://tvxs.gr