Η ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΟΥΤΖΑΝ Η Ελισάβετ Μουτζάν γεννήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα σε ένα αρχοντόσπιτο της Ζακύνθου. Είχε την τύχη και την ατυχία να λάβει κάτι που οι περισσότερες γυναίκες της εποχής της δεν αξιώθηκαν. Μόρφωση. Τύχη, γιατί πλάτυναν οι ορίζοντες και ανακάλυψε την κλίση της. Ατυχία, γιατί ζητούσε πράγματα ανέφικτα για την εποχή της και το φύλο της. Η ίδια ποτέ δεν εξεγέρθηκε ανοιχτά. Ζητούσε ευγενικά, με μεγάλα σε έκταση γράμματα, από τον πατέρα και τον αδερφό της να της επιτρέψουν να ασχοληθεί με τα διαβάσματα της, τα ιερά για την ίδια και αποτέλεσμα παραλογισμού για αυτούς. Και βίωνε την εξής αντίθεση. Αυτά που την απελευθέρωσαν, να είναι και αυτά που την έκαναν να αντιληφθεί την σκλαβιά της.
Κάποτε προσπάθησε, δειλά και απεγνωσμένα να δραπετεύσει στην Ιταλία, με χαρακτηριστική και παταγώδη σε αποτυχία. Μεταμφιεσμένη και ντυμένη με παλιόρουχα, τριγυρνούσε μέσα στην Ζάκυνθο χωρίς να ξέρει που να πάει -μια και απαγορευόταν στις γυναίκες να κινούνται εκτός σπιτιού- και ώρες μετά ανακάλυψε, βλέποντας της είσοδο τους σπιτιού της, ότι έκανε κύκλους και ακόμα βρίσκονταν στην γειτονιά της.
Η ίδια τόλμησε να ονειρευτεί για τον εαυτό της μια ζωή αφιερωμένη στα βιβλία και στην συγγραφή. Έγραφε ακατάπαυστα, όπως αναφέρει, η ίδια στην "Αυτοβιογραφία". Έγραφε για να θυμάται ποια είναι, θα λέγαμε εμείς.
ΓαμοΣ κai θανατοΣ Ευγενικά εξεγέρθηκε και εναντίον της προοπτικής του γάμου. Προσπάθησε να πείσει τους δικούς της να της επιτρέψουν να μονάσει, αντί να παντρευτεί, ώστε να έχει το χρόνο να ασχοληθεί με τα αγαπημένα της βιβλία. Και όταν κατάλαβε ότι ούτε κι αυτό της ήταν εφικτό και αντιμετώπισε το δίλημμα γάμος ή θάνατος από μαρασμό κλεισμένη στο σπίτι της, συνθηκολόγησε. Παντρεύτηκε έναν άνθρωπο που δεν εκτιμούσε το 1830, γέννησε ένα γιο και πέθανε λίγο μετά σε ηλικία 31 ετών. Στο δίλημμα γάμος ή θάνατος, η απάντηση που έλαβε ήταν: και Γάμος και θάνατος.
Το έργο της Το έργο της παρέμεινε τελείως ανέκδοτο ως το 1881, όταν ο γιος της Ελισαβέτιος εξέδωσε λογοκριμένη την "Αυτοβιογραφία" της και κάποια αποσπάσματα από άλλα έργα της, ως συμπλήρωμα σε κάποια δικά του ποιήματα. Και όταν δεν την του προέκυψε η επιτυχία που ονειρευότανε, σταμάτησε την προσπάθεια. Και μια προσπάθεια έκδοσης των έργων της, τη δεκαετία του 1940, σταμάτησε εν την γενέσει της λόγω έλλειψης κονδυλίων. Και τελικά η μοίρα που φοβόταν η Ελισάβετ για τα έργα της μετά τον θάνατό της, η φωτιά, ήταν αυτή που τελικά τα περίμενε. Σε φωτιά που ξέσπασε μετά το μεγάλο σεισμό της Ζακύνθου τα χειρόγραφά των έργων της απανθρακώθηκαν.
Η ελευθερια τηΣ ψυχησ Η ίδια μέσα της ήταν ελεύθερη. Και έγραψε την "Αυτοβιογραφία" της ως παραδειγματικό εγχειρίδιο. Γιατί ήξερε ότι η ζωή που της είχαν επιβάλλει ήταν ή ίδια με τις ζωές όλων των άλλων γυναικών. Η ίδια μέσα της ήταν ελεύθερη. Και το κείμενό της ήταν μια κραυγή διαμαρτυρίας για όλα αυτά που οι άλλοι της επιφύλαξαν ως μοίρα, μια κραυγή με τον τρόπο που ήξερε και τα μέσα που είχε. Η ίδια μέσα της ήταν ελεύθερη. Κι ίσως το γεγονός ότι διακόσια χρόνια μετά, στο άλλο άκρο της Ελλάδας ένας τύπος κάθεται και γράφει αυτό το κείμενο, να είναι μια μορφή δικαίωσης.
ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Καθώς η συγγραφέας βρίσκεται στην ιδιαίτερη πατρίδα της τη Ζάκυνθο κατά τη νεανική της ηλικία, φθάνει η χαρμόσυνη είδηση του ξεσηκωμού των Ελλήνων συμπατριωτών εναντίον του τουρκικού ζυγού. Η είδηση αυτή τη χαροποιεί εν μέρει, καθώς και η ίδια Ελληνίδα, νιώθει έντονα την αγάπη για την πατρίδα και τον πόθο της απελευθέρωσης του έθνους. Από την άλλη όμως, γίνεται η αιτία για να θυμηθεί για άλλη μια φορά τη δική της σκλαβιά που υπαγορεύει η γυναικεία φύση της και γι’ αυτό το λόγο πλημμυρίζει από δυσάρεστα συναισθήματα.
Παίρνοντας λοιπόν αφορμή από αυτήν τη δουλεία η οποία δε μπορεί να βρει διέξοδο, όπως στην περίπτωση των Ελλήνων, παραθέτει αναλυτικά τους όρους που τη σκιαγραφούν: πρόωρος γάμος, απαγορεύσεις για τυχόν απομάκρυνση από το σπίτι, εγκλεισμός μέσα στο σπίτι και απομόνωση από κοινωνικές δραστηριότητες, αποκλεισμός από πνευματικές και δημιουργικές ενασχολήσεις. Γι’ αυτό και η ανησυχία της για την τύχη του πνευματικού της έργου και της ιδεολογικής της κατάθεσης μέσα από μιαν εύστοχη μεταφορά κατακλύζει το τέλος του αποσπάσματος.
ΓΛΩΣΣΑ-ΑΦΗΓΗΣΗ Η Αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μουτζάν - Μαρτινέγκου, είναι ένα λογοτεχνικό κείμενο, που παρ' όλα τα 163 χρόνια που έχει στη ράχη του, δεν έχασε τίποτα από τη φρεσκάδα του. Μέσα απ' αυτό ξεπηδάει, η δραματική μορφή ενός ανθρώπου, "που πάλεψε μονάχη της ενάντια στις βάρβαρες συνθήκες της εποχής της και της τάξης της, που συνειδητοποίησε τη σκλαβιά της και φώναξε, για τον ξεσκλαβωμό του ανθρώπου. Και μια που τα προβλήματα άλλαξαν μόνο μορφή, μα στη βάση τους παραμένουν άλυτα, η Αυτοβιογραφία της Μαρτινέγκου, παραμένει και σήμερα επίκαιρη"
μπορούμε να πούμε, πως το κείμενο διακρίνεται από Αφέλεια και απλότητα, συναισθηματισμό και αυθορμητισμό, δραματικότητα και λυρισμό. Το γράψιμό της, είναι απαλό, βελούδινο "Είναι στιγμές που γίνεται ένα αέρινο ποίημα.
ΓΛΩΣΣΑ: δημοτική με λόγια στοιχεία, χρήση α΄ προσώπου ΓΛΩΣΣΑ: δημοτική με λόγια στοιχεία, χρήση α΄ προσώπου. Ύφος: αυθόρμητο, δραματικό, εξομολογητικό, διαμαρτυρία. Η γλώσσα της συγγραφέα είναι η λαϊκή γλώσσα που βρίσκει κατευθείαν ανταπόκριση στην ψυχή του αναγνώστη και παράλληλα μέσα από την απλότητά της και στο συνεχή/ρέοντα ρυθμό που δημιουργεί μπορεί να αποδώσει στο μέγιστο τα συναισθήματα που βιώνει η ίδια η δημιουργός.
Τα συναισθήματα αυτά, συναισθήματα ανάμεικτα από χαρά κι από δυσαρέσκεια και αγανάκτηση, συναισθήματα που καταγράφουν τις παλινδρομήσεις της νεανικής και ανήσυχης ψυχής της δε θα μπορούσαν να εκφραστούν με καλύτερο τρόπο παρά μόνο μέσα από τη λαϊκότητα της έκφρασης αλλά και τα πλούσια εκφραστικά μέσα στα οποία καταφεύγει η συγγραφέας. Αφηγηματικός τρόπος: αυτοβιογραφία ► ομοδιηγητικός ► ταύτιση συγγραφέα- αφηγητή- πρωταγωνιστή Ύφος / Mορφή
η χρήση του α΄ γραμματικού προσώπου η οποία άλλωστε συνάδει και με το είδος που η συγγραφέας υπηρετεί, οι επικλήσεις προς τα ίδια τα έργα της αλλά και κάποια επιφωνήματα που υιοθετεί εξασφαλίζουν τη ζωντάνια της αφήγησης αλλά και την αμεσότητα της πρόσληψης του έργου.
ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Οι έννοιες της ελευθερίας και της σκλαβιάς διαμετρικά αντίθετες ως προς το περιεχόμενό τους παρουσιάζονται στο κείμενο μέσα από τα συναισθήματα που προκαλούν στην ψυχή της ηρωίδας – συγγραφέα με ανάλογο τρόπο. Έτσι, η έννοια της ελευθερίας παρουσιάζεται με τα πιο ζωηρά χρώματα και εγκωμιαστικά λόγια.
Κατ’ αντίθεση, η σκλαβιά που στο συγκεκριμένο κείμενο δεν είναι μόνο η σκλαβιά των Ελλήνων στους Τούρκους αλλά κυρίως η γυναικεία σκλαβιά και οι περιορισμοί που υπαγορεύει η θέση της γυναίκας στην κοινωνία παρουσιάζεται με δραματικό τρόπο μέσα από την εμπειρία της ίδιας της δημιουργού.
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Η θέση της γυναίκας όπως παρουσιάζεται μέσα από τις εμπειρίες της νεαρής δημιουργού παρομοιάζεται με αληθινή σκλαβιά, με ασφυκτικό κλοιό από τον οποίο ωστόσο δε μπορεί να βρει διέξοδο και συνεχώς την περιορίζει. Η γυναικεία φύση σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής θέλει τη γυναίκα πιστή σύντροφο του συζύγου της από τη νεανική της κιόλας ηλικία· η προσήλωσή της αυτή ταυτόχρονα της αφαιρεί πολλά δικαιώματα αλλά και ελευθερίες.
Είναι αναγκασμένη να ζει διαρκώς μέσα στο χώρο του σπιτιού σαν φυλακισμένη, να φροντίζει γι’ αυτό και για τα μέλη του ενώ κοινωνικές συναναστροφές και δημιουργικές ενασχολήσεις απαγορεύονται ρητά. Οι μόνες συναναστροφές της περιορίζονται στη συνομιλία με τα ίδια τα μέλη της οικογένειάς της, ενώ όπως λέει ο αδελφός της και ο θείος της << ή ολίγον ή τίποτε συνομιλούσαν μαζί με εμάς τες γυναίκες >>. Οι γυναίκες θεωρούνται υποδεέστερα πλάσματα μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον.
Η εξάρτησή της από το ανδρικό οικογενειακό περιβάλλον της την κάνει να αισθάνεται ότι, λόγω του φύλου της, βρίσκεται σε αδιέξοδο. Αν και πρόκειται για μια γυναίκα μορφωμένη, με διορατικότητα, πνευματική καλλιέργεια και ευαισθησία δεν της προσδίδεται κανένα επιπλέον δικαίωμα.
Η Ελισάβετ Μουτζάν, η οποία έζησε τον 19οαι στη Ζάκυνθο, ύψωσε φωνή διαμαρτυρίας ενάντια στην υποβιβαστική απομόνωση των γυναικών και τον αποκλεισμό τους από την εκπαίδευση. Μέσα από την αυτοβιογραφία της αντιλαμβανόμεθα τη δυστυχία του να είσαι γυναίκα εκείνη την εποχή (19ος αι.). Στο απόσπασμα, η ηρωίδα αναζητεί την ελευθερία της, έχει συνείδηση του αποκλεισμού της από κάθε μορφή δημιουργικής ζωής και εκφράζει την αγωνία της για την τύχη του πνευματικού της έργου.
Η Ελισάβετ Μουτζάν, η οποία έζησε τον 19οαι στη Ζάκυνθο, ύψωσε φωνή διαμαρτυρίας ενάντια στην υποβιβαστική απομόνωση των γυναικών και τον αποκλεισμό τους από την εκπαίδευση. Μέσα από την αυτοβιογραφία της αντιλαμβανόμεθα τη δυστυχία του να είσαι γυναίκα εκείνη την εποχή (19ος αι.). Στο απόσπασμα, η ηρωίδα αναζητεί την ελευθερία της, έχει συνείδηση του αποκλεισμού της από κάθε μορφή δημιουργικής ζωής και εκφράζει την αγωνία της για την τύχη του πνευματικού της έργου.
Εργασία λογοτεχνίας Μαρία Γερμάνη Ελένη Ορφανίδου Μαρία Ορφανίδου
Βιβλιογραφία www.google.gr www.wikipedia.gr