ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΘΕΟΦΙΛΙΔΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΤΟΚΑΤΛΗ ΕΥΝΙΚΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ ΧΡΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ «Θ.ΚΑΣΤΑΝΟΣ» ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2009-2010 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ   ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΑΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. Ποσοτικά και ποιοτικά ευρήματα για τις δραστηριότητες του δημιουργικού προφορικού λόγου στα εγχειρίδια της ΣΤ΄ τάξης ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΘΕΟΦΙΛΙΔΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΤΟΚΑΤΛΗ ΕΥΝΙΚΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ ΧΡΥΣΗ

Η ομιλία είναι σημάδι των καταστάσεων της ψυχής και η γραφή είναι σημάδι της ομιλίας. Αριστοτέλης

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ Η γλώσσα κατά τον Saussure είναι αφηρημένο σύστημα και οι δύο μορφές ομιλίας της, ο προφορικός και ο γραπτός λόγος αποτελούν τα οχήματα της γλώσσας. Όταν λέμε προφορικό λόγο εννοούμε την ακρόαση και την ομιλία, ενώ με τον γραπτό λόγο εννοούμε την ανάγνωση και τη γραφή.

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ «Ο προφορικός λόγος είναι ο λόγος μέσω του οποίου οι ομιλητές συγκροτούν την κοινωνική τους ταυτότητα και παίζουν τους κοινωνικούς τους ρόλους στο πλαίσιο κάθε συνομιλιακής διεπίδρασης, με αποτέλεσμα να θεμελιώνονται και να διατηρούνται (ή να υπονομεύονται) οι διανθρώπινες σχέσεις.» (Πολίτης)

ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ 1.Διήγηση, πληροφόρηση (περιγραφή), ακρόαση 2.Ομιλία με σημείο αναφοράς συγκεκριμένη κατάσταση 3.Συμμετοχή στη συζήτηση 4.Προφορικές γλωσσικές ασκήσεις 5. Επεξεργασία κειμένου 6. Δραματοποίηση-θεατρικό παιχνίδι 7.Συναισθηματική αγωγή 8.Διάλογος

Τεχνικές παραγωγής δημιουργικού προφορικού λόγου 1 Τεχνικές παραγωγής δημιουργικού προφορικού λόγου 1 1.Η πέτρα στη λίμνη 2.Το φανταστικό διώνυμο 3.«Γεια σου» 4.Τι θα συνέβαινε αν… 5.Το αυθαίρετο πρόθεμα 6.Η Κοκκινοσκουφίτσα στο ελικόπτερο 7.Παραμύθια από την ανάποδη

Τεχνικές παραγωγής δημιουργικού προφορικού λόγου 2 Τεχνικές παραγωγής δημιουργικού προφορικού λόγου 2 8.Τι γίνεται ύστερα, ή βρίσκοντας το τέλος 9. Η παραμυθοσαλάτα 10. Η τράπουλα του Προπ 11. «Το γυάλινο ανθρωπάκι» 12. Μεταφορά του πεζού λόγου σε διάλογο και αντίστροφα 13. Τεχνική της ιδεοκαταιγίδας

Τεχνικές παραγωγής δημιουργικού προφορικού λόγου 3 Τεχνικές παραγωγής δημιουργικού προφορικού λόγου 3 14.Τεχνική παραγωγής προφορικού λόγου με τη βοήθεια εικόνων / αλληλοδιαδοχή σκηνών. 15.Σκυταλοπαραμυθίες 16.Τυφλές ιστορίες 17.Τεχνική συνέντευξης 18.Θεατρικό παιχνίδι

Τεχνικές παραγωγής δημιουργικού προφορικού λόγου 4 Τεχνικές παραγωγής δημιουργικού προφορικού λόγου 4 19.Συζήτηση 20.Τα σκεπτόμενα καπέλα De Bono 21.Τεχνική των εισαγωγικών φράσεων 22.Τεχνική συμπλήρωσης ιστορίας 23.Τεχνική ερωτήσεων για τη δόμηση αφηγηματικού λόγου/ περίληψης.

Η πέτρα στη λίμνη Στο πρώτο βήμα η λέξη γράφεται στον πίνακα π.χ. ΠΑΓΟΣ και οι μαθητές με την τεχνική της ιδεοθύελλας καταθέτουν προφορικά λέξεις: που αρχίζουν από το πρώτο γράμμα Π, αλλά το δεύτερο δεν είναι Α. πχ. Πύργος, πίνακας άλλες που αρχίζουν από ΠΑ. πχ. Παγωτό, παράθυρο τις λέξεις που λήγουν σε –γος. λέξεις με τον περιορισμό να αρχίζουν και να τελειώνουν με τα δύο μορφήματα της λέξης και να την αφορούν σημασιολογικά. π.χ., παγ/οδρόμιο, ολισθηρ/ός συνώνυμα, αντίθετα, παράγωγα κλπ

Το φανταστικό διώνυμο «Γεια σου» Επιλέγονται τυχαία δύο λέξεις, συνήθως προκύπτουν απρόβλεπτοι συνδυασμοί. (σκύλος-ντουλάπα) «Γεια σου» Τεχνική των παραμυθάδων. Σύνθεση και διήγηση από τα παιδιά ιστοριών δικής τους επινόησης.

Το αυθαίρετο πρόθεμα Τι θα συνέβαινε αν… Τι θα συνέβαινε αν… Τα αυθαίρετα προθέματα ξε-, αντι-, μικρο-, μαξι-, τηλε-, λαθο- κλπ βοηθούν στο να γίνουν γόνιμες οι λέξεις από την άποψη της φαντασίας. Η ερώτηση «Τι θα συνέβαινε αν…» βοηθά να ξεκινήσει η περιπέτεια ενός καινούριου φανταστικού παραμυθιού.

Η Κοκκινοσκουφίτσα στο ελικόπτερο Παραμύθια από την ανάποδη Πρόκειται για τεχνική αναποδογυρίσματος του παραμυθικού θέματος. « Έτσι ο λύκος ήταν μεγάλος και φοβητσιάρης, ενώ το πρόβατο φοβερό και τρομερό που δεν φοβόταν κανένα και τρόμαζε όλα τα ζώα του δάσους.» Στο παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας, λέξεις κλειδιά : κοριτσάκι, δάσος, λουλούδια, λύκος, γιαγιά και η «ξένη λέξη»: ελικόπτερο.

Η παραμυθοσαλάτα Η τράπουλα του Προπ Στο παιχνίδι αυτό φτιάχνουμε μια τράπουλα, που μπορούν τα παιδιά να ζωγραφίσουν, και πάνω σε κάθε χαρτί γράφουμε μία λειτουργία. π.χ., «ο ήρωας νικά τον ανταγωνιστή του» ή «παίρνει κάτι μαγικό στα χέρια του» Ανακατεύουμε τα χαρτιά και τραβώντας ένα-ένα, τα παιδιά δημιουργούν σταδιακά ένα παραμύθι. Καταγράφεται και μπορεί να προκύψει η δραματοποίησή του. Πρόκειται για τη συνάντηση των ηρώων- πρωταγωνιστών δύο γνωστών παραμυθιών. Επιλέγονται στοιχεία πλοκής από δύο ή περισσότερα παραμύθια και δημιουργείται μια νέα αφήγηση.

«Το γυάλινο ανθρωπάκι» Σκυταλοπαραμυθίες Τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες του ήρωα υπαγορεύονται από το υλικό με το οποίο είναι κατασκευασμένος. Η ανάλυση του υλικού βοηθά να σχηματιστεί ο χαρακτήρας και η δράση του. «Αν ο ήρωας είναι γυάλινος τότε το σπίτι του θα πρέπει να έχει επένδυση από βαμβάκι» κλπ Ένας μαθητής ή ο εκπαιδευτικός διηγείται την αρχή του παραμυθιού. Τη σκυτάλη της ιστορίας παίρνουν διαδοχικά όλοι οι μαθητές, συνεχίζοντας την ιστορία από το σημείο που την «άφησε» ο προηγούμενος συμμαθητής τους.

Τυφλές ιστορίες Τεχνική συνέντευξης Στις τυφλές ιστορίες τα παιδιά μεταμορφώνονται σε «τυφλούς» εξερευνητές όταν δέσουν ένα μαντήλι στα μάτια τους και προσπαθήσουν δια της αφής να αναγνωρίσουν το αντικείμενο που τους έβαλε η δασκάλα στα χέρια. Καλούνται να αφηγηθούν την ιστορία του αντικειμένου. Από πού έρχεται, σε ποιον ανήκει, τι συνέβη με αυτό κάποτε. Είναι προτιμότερο οι συνεντεύξεις να γίνονται σε πραγματικές περιστάσεις και σε παιγνιώδη μορφή. Για παράδειγμα οι μαθητές παίρνουν συνέντευξη από το διευθυντή, το δήμαρχο κλπ. Η συνέντευξη μαγνητοφωνείται ώστε να αξιολογηθεί.

Τα σκεπτόμενα καπέλα De Bono Το κάθε καπέλο εκπροσωπεί ένα διαφορετικό τύπο σκέψης. Το άσπρο καπέλο είναι ουδέτερο και δεν περιέχει πληροφορίες. Το κόκκινο καπέλο είναι ζεστό σαν τη φωτιά. Αντιπροσωπεύει συναισθήματα, φόβους, επιθυμίες και προγνώσεις. Το μαύρο καπέλο είναι της σύνεσης και των επιφυλάξεων. Το κίτρινο καπέλο είναι της αισιοδοξίας και της θετικής σκέψης.

Το πράσινο καπέλο εκφράζει νέες ιδέες, εναλλακτικές προτάσεις και λύσεις. Είναι η δημιουργική σκέψη. Το μπλε καπέλο εκφράζει τον έλεγχο, ρυθμίζει τη συμμετοχή, δίνει το λόγο και σχολιάζει τη διαδικασία. Συμπεραίνει και αποφασίζει. Οι μαθητές καλούνται να προβάλουν επιχειρήματα, απόψεις και εμπειρίες ανάλογα με το χρώμα των καπέλων που εκπροσωπεί η ομάδα τους.

Κριτική των διδακτικών εγχειριδίων γλώσσας ΣΤ΄ Κριτική των διδακτικών εγχειριδίων γλώσσας ΣΤ΄ Πρωτοτυπία των νέων γλωσσικών εγχειριδίων είναι ότι εντασσόμενα στο στοχοθετικό πλαίσιο των Α Π Σ εφαρμόζουν ως οργανωτική αρχή δόμησης της διδακτέας ύλης το κειμενικό είδος και όχι κάποιο γραμματικό φαινόμενο, λειτουργία ή επικοινωνιακή περίσταση, όπως συμβαίνει συνήθως στο διεθνή χώρο.

Ασκήσεις προφορικού λόγου των νέων εγχειριδίων στοχεύουν: στην καλλιέργεια της ευχέρειας λόγου στους μαθητές, Οι δραστηριότητες αυτές είναι διαπροσωπικού , αλληλεπιδραστικού ή διεκπεραιωτικού τύπου , δηλαδή έχουν τη μορφή ελεύθερης συζήτησης θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος , μίμησης ρόλων κατά ζεύγη ή ομάδες μαθητών και ασκήσεων κάλυψης επικοινωνιακών χασμάτων. στην ακρίβεια της διατύπωσης Είναι συγκειμενοποιημένες φορμαλιστικές δραστηριότητες ελεγχόμενης παραγωγής προφορικού λόγου και δίνουν στο μαθητή τη δυνατότητα επιλογών των κατάλληλων τύπων.

Στατιστικά στοιχεία για τις ασκήσεις προφορικού λόγου στα γλωσσικά βιβλία της ΣΤ΄ τάξης.

Για τα τετράδια εργασιών έχουμε τα ακόλουθα στατιστικά στοιχεία: Στο τεύχος Α: Έχουμε ασκήσεις στις 3 από τις 6 ενότητες. Από τις 69 ασκήσεις οι 6 είναι ασκήσεις προφορικού λόγου. Ποσοστό 9% Και στο τεύχος Β΄: Έχουμε ασκήσεις στις 2 από τις 6 ενότητες. Από τις 64 ασκήσεις οι 2 είναι ασκήσεις προφορικού λόγου. Ποσοστό 3% Στο σύνολο των Α΄ και Β΄ τευχών και στις 133 ασκήσεις οι 8 είναι ασκήσεις προφορικού λόγου, ποσοστό 6%.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σε γενικές γραμμές τα διδακτικά εγχειρίδια της ΣT΄ τάξης φαίνονται συνεπή προς τους στόχους που θέτει το ΑΠΣ όσον αφορά στην παραγωγή προφορικού λόγου. Στις περιπτώσεις όπου χρησιμοποιεί τη δραματοποίηση ή την συζήτηση μεταξύ των ομάδων μαθητών, απευθύνεται κατεξοχήν στον δημιουργικό προφορικό λόγο. Άλλες φορές πάλι εξωθεί τους μαθητές στην ανάπτυξη επιχειρηματολογίας. Υπάρχουν και οι ασκήσεις κατευθυνόμενου προφορικού λόγου και συχνά ασκήσεις προφορικού λόγου που αφορούν στην κατανόηση ενός κειμένου, οπότε ταυτόχρονα αξιολογείται και η ικανότητα ακρόασης.

Ανοιχτή ερώτηση από τα τη σελ Ανοιχτή ερώτηση από τα τη σελ. 10 του β΄ τεύχους όπου προκαλείται δημιουργική παραγωγή προφορικού λόγου ενώ κινητοποιείται η κριτική σκέψη του μαθητή Σελ. 18 του β΄ τεύχους: άσκηση παραγωγής προφορικού λόγου που στηρίζεται στην επεξεργασία σε πολλαπλά επίπεδα, ενός φωτογραφικού ντοκουμέντου.

Ερωτήσεις κατανόησης κειμένου από τη σελ 71 του β΄ τεύχους Μεικτή άσκηση όπου έχουμε παραγωγή και προφορικού και γραπτού λόγου από τη σελ. 50 του β΄ τεύχους

Επίσης συχνά συναντάμε ασκήσεις μεικτού χαρακτήρα, ασκήσεις που εμπλέκουν δηλαδή τον γραπτό και τον προφορικό λόγο ταυτόχρονα. Θα μπορούσαν να υπάρχουν περισσότερες ασκήσεις επεξεργασίας καταγεγραμμένου αυθεντικού προφορικού λόγου. Παρατηρείται επίσης η συχνή χρήση ασκήσεων προφορικού λόγου στις οποίες οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις που φαίνεται να είναι ερωτήσεις κατανόησης του κειμένου που αναγνώσθηκε στην τάξη.

Σελ. 37 του β΄ τεύχους. Παρακίνηση των μαθητών να ασχοληθούν με τη δραματοποίηση του κειμένου. Παραγωγή δημιουργικού προφορικού λόγου. Σελ. 12 του γ΄ τεύχους. Καθοδηγούμενη παραγωγή προφορικού λόγου, με ερώτηση ανοιχτού τύπου.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ ΤΕΛΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ