Εισαγωγή στην Γλωσσολογία Επιμόρφωση των ομάδων εργασίας για την καταγραφή της κυπριακής νοηματικής γλώσσας Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου, Λεμεσός, Οκτωβρίου 2007 Επιμόρφωση των ομάδων εργασίας για την καταγραφή της κυπριακής νοηματικής γλώσσας Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου, Λεμεσός, Οκτωβρίου 2007

Μέρος Τρίτο: Συστημική Γλωσσολογία 2: Μορφολογία

Μορφολογία μορφημική ταξινόμηση γλωσσικών σημείων κλίση παραγωγή σύνθεση περίληψη

Μορφημική θεμέλιο της μορφημικής: το μόρφημα ταξινόμηση των μορφημάτων ως προς την δομή τους: ελεύθερα δεσμευμένα ως προς την λειτουργία τους: λεξιλογικά γραμματικά μορφή και μόρφημα μορφή:μόρφημα = 1:1 μορφή:μόρφημα = 1:Χ μορφή:μόρφημα = Χ:1 (αλλόμορφα)

Μορφολογία, Μορφημική και Μόρφημα Μορφολογία/μορφημική: η μελέτη των μορφών, η εξέταση των μορφών/μορφημάτων και των συνδυασμών τους Μόρφημα: η ελάχιστη γλωσσική μονάδα που έχει σημασία Μορφή: η ακολουθία νοημάτων/φθόγγων που πραγματοποιεί ένα μόρφημα

Είδη μορφημάτων λεξιλογικό  γραμματικό  ελεύθερο  κανόναςεξαίρεση δεσμευμένο  εξαίρεσηκανόνας

Είδη μορφημάτων στην νοηματική (παραδείγματα): λεξιλογικό  γραμματικό  ελεύθερο  ΠΟΔΗΛΑΤΟ (ΠΕΡΗΦΑΝΟΣ) ΓΙΑ-εσύ δεσμευμένο  εγώ-ΜΕΤΑΒΑΣΗ-εσύ

Είδη μορφημάτων στην ομιλούμενη (παραδείγματα): λεξιλογικό  γραμματικό  ελεύθερο  χρώμα (πρέπει) να (γίνει) δεσμευμένο  βλέπ ωγνώ ση

Μόρφημα (M) και μορφή (μ) M μ μ2 μ4 μ3 μ5 μ1 μ6 M2 M4 M3 M5 M1 M6 (αλλόμορφα)

1 μορφή, 2 μορφήματα ( παραδείγματα στην νοηματική ): ΑΥΤΟΣ ΜΟΝΟΣ-ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΕΞΙΜΟ ΦΥΣΙΚΟ ΚΑΙΡΟΣ ΑΝΕΜΕΛΙΑ

1 μορφή, 2 μορφήματα ( παραδείγματα στην ομιλούμενη ): (οι) λύσ εις (εσύ θα) λύσ εις όρος (=βουνό) όρος (=κανόνας)

Αλλόμορφα (παραδείγματα): (άρνηση) ΟΧΙ ΕΠΙΘΥΜΙΑ- ΟΧΙ (αναιρετική κίνηση) (πληθυντικός των ουσιαστικών) πρόβατο  πρόβατα, διάδρομος  διάδρομοι, μαθητής  μαθητές, γυναίκα  γυναίκες, λύση  λύσεις, κράτος  κράτη κτλ. ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ

ταξινόμηση των γλωσσικών σημείων μέρη του λόγου τυπικές λεξιλογικές τάξεις γενικές τάξεις

Τα μέρη του λόγου στα ελληνικά κλιτά άκλιτα συζυγίες κλίσεις σταθερό γένος μεταβλητό γένος παραθέσιμα μη παραθέσιμα ΡΗΜΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΕΠΙΘΕΤΟ ΑΡΘΡΟ και ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ ΜΟΡΙΟ

Τα μέρη του λόγου στην ΚΝΓ κλιτά άκλιτα σταθερή ρίζα μεταβλητή ρίζα χωρικά αμετάβλητα κοινά ονόματα και αμετάβατες σχέσεις αντωνυμικά και μεταβατικές σχέσεις σύνθετη περιγραφή στατικών καταστάσεων σύνθετη περιγραφή δυναμικών καταστάσεων κύρια ονόματα, σημαδούρες, μόρια χωρικά μεταβλητά αμετάβλητα μετάβλητά

Επισκόπηση των μορφολογικών διεργασιών ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΕΣΑ ΜΕΡΗΤΟΥΛΟΓΟΥΜΕΡΗΤΟΥΛΟΓΟΥ κλίσηπαραγωγήσύνθεση γραμματική „συμπεριφορά“ σχηματισμός νοημάτων/λέξεων θέμα + πρόσθημα θέμα + θέμα

Εξωτερική κλίση (παραδείγματα): ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ βασική κλίση: ΑΤΟΜΟ  ΑΤΟΜΑ χωρική κλίση: ΔΟΣΗ  εγώ-ΔΟΣΗ-εσύ, εσύ-ΔΟΣΗ-δεξιά, κτλ. ονοματική κλίση: ο ψηλός άνδρας  του ψηλού άνδρα, τον ψηλό άνδρα, κτλ. συζυγιακή κλίση: λύνω  λύνω, λύνεις, έλυσα, έχω λύσει, κτλ. παραθετική κλίση: πιθανός  πιθανότερος, πιθανότατος, κτλ.

Εσωτερική κλίση (παραδείγματα): ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ επανάληψη: ΑΝΑΜΟΝΗ  ΑΝΑΜΟΝΗ+++ αλλαγή στην κίνηση: ΠΑΙΔΙ  ΠΑΙΔΙΑ μετάπτωση (διάφορα παραδείγματα): δέρνω  (θα) δείρω σπέρνω  (θα) σπείρω υφαίνω  (θα) υφάνω

Εξωτερική & εσωτερική κλίση (παραδείγματα): ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ  εγώ-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-εσύ+++, εγώ-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-δεξιά+++, κτλ. φαίνομαι  φαίνομαι, φάνηκα, (θα) φανώ, έχω φανεί, κτλ.

Εξωτερική παραγωγή (παραδείγματα): ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ χειροκινητική: (παραγωγή σημείων από αντιμορφές με προσθήκη διαφόρων κινήσεων) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ, ΜΕΤΑΒΑΣΗ, ΜΕΤΑΘΕΣΗ, ΜΕΓΕΘΟΣ, ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ κτλ μη χειροκινητική: ΕΥΕΞΙΑ  ΔΥΣΑΝΕΞΙΑ εργάζομαι  κατεργάζομαι, έρχομαι  συνέρχομαι, γράφω  επιγράφω, τελειώνω  αποτελειώνω, λύνω  λύση, φύση  φυσικός, ζώο  ζωώδης, αμφισβητώ  αμφισβητήσιμος, κτλ.

Εσωτερική παραγωγή (παραδείγματα): ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ επανάληψη: ΔΙΑΤΑΓΗ  ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ αλλαγή της κίνησης: ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ  ΜΗ-ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ, ΓΝΩΣΤΟΣ  ΑΓΝΩΣΤΟΣ κτλ. (αναιρετική κίνηση προς τα άνω) λέγω  λόγος, έλκω  όλκιμος, πίνω  πόσιμος, μακρός  μήκος, στίχος  στοιχίζω κτλ.

Σύνθεση με συνένωση θεματικών μορφημάτων (παραδείγματα): ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ ΤΕΧΝΙΚΗ + ΑΤΟΜΟ  ΤΕΧΝΙΚΟΣ (επάγγελμα) ΜΗΧΑΝΗ + ΚΤΗΡΙΟ  ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ κτλ. παρατακτική: ζωγράφος-ποιητής, γλυκόπικρος, κωμικοτραγικός υποτακτική: οδοκαθαριστής, ατμοσίδερο, ελαιόλαδο

Σύνθεση με συγκόλληση φράσεων (παραδείγματα): ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ ΖΩΟ ΚΗΛΙΔΑ+++  ΛΕΟΠΑΡΔΑΛΗ ΒΙΒΛΙΟ ΣΥΣΤΟΙΧΙΑ  ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΘΙΣΜΑ ΣΕΙΡΑ+++  ΠΛΑΤΕΙΑ (θεάτρου) κτλ. μακρύ μαλλί  (ο) μακρυμάλλης έξω από εδώ  (ο) οξαποδός πάρε (και) δώσε  (το) πάρε-δώσε

Σύνθεση με μεταφραστικό δανεισμό (παραδείγματα): ΝΟΗΜΑ- ΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ- ΜΕΝΗ (από τα ελληνικά): ΨΥΧΗ + ΙΑΤΡΙΚΗ  ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΑΒΒΑΤΟ + ΚΥΡΙΑΚΗ  ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ ΣΤΡΑΤΟΣ + ΠΕΔΙΟ  ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ κτλ. time-switch (αγγλικά)  χρονοδιακόπτης spacetime (αγγλικά)  χωρόχρονος Weltbild (γερμανικά)  κοσμοείδωλο