Ανδρέας Ν. Ζεργιώτης Σχολικός Σύμβουλος 49ης Περιφέρειας Δ.Ε. Αττικής Η κειμενοκεντρική προσέγγιση στη διδασκαλίας της γραπτής έκφρασης των μεγάλων τάξεων του Δημοτικού Ανδρέας Ν. Ζεργιώτης Σχολικός Σύμβουλος 49ης Περιφέρειας Δ.Ε. Αττικής

Σκοπός της λογοτεχνίας στη διδακτική πράξη δεν είναι απλά να κάνει το μαθητή ενημερωμένο αναγνώστη, αλλά κυρίως να υποστηρίξει τον ίδιο ως παραγωγό κειμένων. Στο γλωσσικό μάθημα προτεραιότητα έχει η τεχνική του λόγου και μετά η τέχνη του λόγου!!!

Μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου υπάρχουν σημαντικότατες διαφορές σε ό,τι αφορά στον εκμάθησης και σε ό,τι αφορά στον τρόπο εκφοράς και οργάνωσής τους. Ο J.P. Sartre είπε ότι «μιλάει κανείς μέσα στην ίδια του τη γλώσσα, αλλά γράφει σε μια ξένη γλώσσα».

Συστημική προσέγγιση του κειμένου Σύμφωνα με τη θεωρία των συστημάτων, το σύνολο είναι διαφορετικό από το άθροισμα των μερών του. Έτσι, κάθε κείμενο αποκτά ξεχωριστό νόημα μέσα από το διαφορετικό τρόπο που επεξεργάζεται ο συγγραφέας του τις έννοιες, διαπραγματεύεται και μεταδίδει τα μηνύματα που θέλει στον αναγνώστη του.

Σε κάθε περίπτωση πέρα από τις λέξεις και τις προτάσεις που το αποτελούν, ένα κείμενο δεν είναι απλά το σύνολο των γλωσσικών υπομονάδων (λέξεων και προτάσεων) οι οποίες το αποτελούν. Συγκροτημένο κείμενο, δηλαδή κείμενο με γλωσσική συνοχή, νοηματική συνεκτικότητα και υφολογική ταυτότητα είναι κάτι παραπάνω από αυτά τα δομικά του γλωσσικά στοιχεία.

Είναι ο ιδιαίτερος και μοναδικός τρόπος που αυτά τα στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους και συγκροτούν τη μοναδικότητα και την αυτοτέλεια του κάθε κειμένου, ενώ ταυτόχρονα το κατατάσσουν και σε ένα συγκεκριμένο κειμενικό είδος. Είναι τελικά ο ιδιαίτερος τρόπος που κάθε κείμενο επικοινωνεί με τον αναγνώστη του, ο οποίος είναι και ο τελικός αποδέκτης του κάθε κειμένου.

Είδη κειμενικού λόγου Αφηγηματικό Περιγραφικό Επεξηγηματικό Επιχειρηματολογικό

Διδακτική προσέγγιση του γραπτού λόγου στις μεγαλύτερες τάξεις Με βάση όσα αναφέραμε μέχρι τώρα, βασική μονάδα ανάλυσης και επεξεργασίας του γραπτού λόγου δεν πρέπει να είναι αποσπασματικά η λέξη ή η πρόταση, αλλά το ίδιο το κείμενο στο σύνολό του. Για το λόγο αυτό στη διδακτική προσέγγιση του γραπτού λόγου στις μεγαλύτερες τάξεις του δημοτικού εστιάζουμε στο κείμενο και στα χαρακτηριστικά του, γι αυτό και στην παραγωγή γραπτού λόγου δουλεύουμε με αυτά.

Το εγχείρημα της «ελεύθερης» γραπτής έκφρασης των μαθητών αν και ακούγεται προοδευτικό, είναι σήμερα όχι μόνο εξόχως παρωχημένο και αντιεπιστημονικό αλλά πλήττει καίρια ιδιαίτερα τους μαθητές από τα χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα, αφού οι εκφραστές της προοδευτικής παιδαγωγικής ήδη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα John Dewey και Paulo Freire καθώς και ο κοινωνιο-γλωσσολόγος Bernstein, τόνισαν ότι όσοι δεν είναι μέτοχοι της κυρίαρχης κουλτούρας είναι ανάγκη να διδαχθούν συστηματικά τους κανόνες πρόσβασης σε αυτή, ώστε να έχουν πρόσβαση στην κοινωνική πυραμίδα.

Για να φτάσουν επομένως στον κοινό στόχο της συγγραφής όλοι οι μαθητές και ιδιαίτερα όσοι (και οι οικογένειές τους) δεν αποτελούν μέρος της κυρίαρχης κουλτούρας, έχουν ανάγκη από συστηματική διδασκαλία και καθοδήγηση στη χρήση των διάφορων γλωσσικών δομών. Οι έμμεσες μορφές διδασκαλίας δεν αρκούν!!

Η επικοινωνιακή διάσταση του γραπτού λόγου Λογοτεχνικό τρίγωνο: Συγγραφέας Κείμενο Αναγνώστης

Ο L. Vygotsky επισήμανε εκτός από τη σκαλωσιά μάθησης που είναι απαραίτητη σε κάθε μαθησιακή διαδικασία, ότι ο γραπτός λόγος αναδιοργανώνει τον προφορικό. Ο J.P. Sattre είπε ότι μιλάει κανείς μέσα στην ίδια του τη γλώσσα, αλλά γράφει σε μια ξένη γλώσσα.

Η διάχυση του σκέφτομαι και γράφω σε όλα τα μαθήματα. Teaching writing across the curriculum. Η τεχνική αυτή μπορεί να εναρμονιστεί πλήρως με την κειμενοκεντρική προσέγγιση.

Ο δάσκαλος ως ζωντανό πρότυπο συγγραφέα Ο δάσκαλος αξιοποιώντας την τεχνική της εξωτερικευμένης λεκτικής αυτοκαθοδήγη-σης, λειτουργεί πολλές φορές μέσα στην τάξη ως ζωντανό παράδειγμα συγγραφέα, διαπραγματευόμενος όλα τα στάδια συγγραφής ενός κειμένου ένα προς ένα, παρουσία των μαθητών της τάξης του.

Στάδια συγγραφής Αυθεντικοποίηση του κειμένου Παραγωγή ιδεών Οργάνωση ιδεών Πρώτη προσπάθεια καταγραφής Βελτίωση αρχικού κειμένου Αυτο- & Ετερο- αξιολόγηση Επιμέλεια τελικού κειμένου

Στάδια επεξεργασίας αναλυτικά Υποδειγματική ανάλυση αντιπροσωπευτικού – αντιπροσωπευτικών κειμένων από το δάσκαλο ενώπιον των μαθητών της τάξης Αναλύεται από τους μαθητές συνολικά ένα παρόμοιο κείμενο με τη βοήθεια του δασκάλου Οι μαθητές σε ομάδες χωρίς την άμεση παρέμβαση του δασκάλου επαναλαμβάνουν την προηγούμενη διαδικασία ανάλυσης

Οι μαθητές επιχειρούν ομαδικά να συγγράψουν δικό τους παρόμοιο κείμενο Εμπλουτισμός κειμένου/ων από τους μαθητές, οι οποίοι επιχειρούν δημιουργικές αποκλίσεις από τα αρχικά κείμενα. Σε κάθε περίπτωση οι μαθητές μαθαίνουν να προσπαθούν ώστε να αντιστοιχίσουν τις επικοινωνιακές τους προθέσεις με τις δυνατότητες και τις προσδοκίες του αναγνώστη του κειμένου τους !!!

Ο γραπτός λόγος ως κοινωνικό εργαλείο Οι μαθητές με τη χρήση του γραπτού λόγου, που αποτελεί όπως και ο προφορικός ένα κοινωνικό εργαλείο, μαθαίνουν να μην προσπαθούν απλά να απεικονίσουν μια «πραγματικότητα», αλλά να την κατασκευάσουν και να την οικοδομήσουν μέσα σε ένα ομαδο-συνεργατικό πλαίσιο επικοινωνίας, μιας και τόσο ο γραπτός όσο και ο προφορικός λόγος αποτελούν μια κοινωνική κατασκευή που οικοδομείται μέσα από τη συλλογική επεξεργασία και διαλεκτική μεταξύ των ατόμων.

Διάφορες τεχνικές Τεχνική αρχικής παραγράφου Τεχνική τελικής φράσης Τεχνική ανοιχτού κειμένου Τεχνική δημιουργικής αποτίμησης των μοτίβων Τεχνική της τροποποίησης και της ανατροπής των μοτίβων κ.λπ.

Η αξία του σχεδιαγράμματος στην επεξεργασία των κειμένων (τεχνική κειμενικής υπερδομής) Θέμα: …………………… Πλαίσιο: Ποιος, πότε, που, τι. Χαρακτηριστικά κατάστασης: Από ποιο γεγονός ξεκίνησε; Γιατί; Πως αισθάνθηκε ο/οι ήρωας/ες; Τι έκανε τότε; Εξέλιξη της κατάστασης: Πως αντέδρασαν οι άλλοι; Απροσδόκητο γεγονός…. Ολοκλήρωση: Πως τελειώνει η ιστορία; Τι έκανε ο ήρωας;