4ο ΓΕΛ Ν. Ηρακλείου Αττικής Ομάδα Project Β4 1Ο τετράμηνο ΠΑΝΩΛΗ:Η ΣΟΒΑΡΟΤΕΡΗ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ, ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ, ΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1) Μικροοργανισμοί και οι κατηγορίες τους (Α' Ομάδα) 2) Οι κυριότερες μεταδοτικές ασθένειες που ενδημούσαν τον Μεσαίωνα στην Ευρώπη και εξελίσσονταν σε πανδημίες (Β' Ομάδα) 3) Πανώλη, η σοβαρότερη ασθένεια του Μεσαίωνα, η προέλευση και η μετάδοση της (Β' Ομάδα) 4) Επικρατούσες συνθήκες κατά τον Μεσαίωνα(βιοτικές, οικονομικές, κοινωνικές), επιστημονικές γνώσεις και πολιτιστικό επίπεδο της εποχής (Γ' Ομάδα) 5) Το επίπεδο της Ιατρικής πριν το ξέσπασμα της πανώλης (Δ' Ομάδα) 6) Θετικές και αρνητικές επιδράσεις της πανώλης(κοινωνικό, οικονομικό και θρησκευτικό επίπεδο) (Γ' Ομάδα)

Ενότητα 1η: Μικροοργανισμοί και κατηγορίες τους(Α’ Ομάδα) Με τον όρο μικροοργανισμοί ή μικρόβια θεωρούμε εκείνους τους οργανισμούς που είναι αόρατοι με γυμνό μάτι και ορατοί μόνο με οπτικό ή ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, γιατί το μέγεθός τους είναι μικρότερο από 0,1 mm. Κατατάξεις μικροοργανισμών με βάση τον τρόπο ζωής τους και τη σχέση τους με τον άνθρωπο: Συμβιωτικοί Παθογόνοι Ελεύθεροι οργανισμοί με θετική δράση για το οικοσύστημα Δυνητικά Παθογόνοι

Κατάταξη μικροοργανισμών με βάση τη δομή τους: α)ΕΥΚΑΡΥΩΤΙΚΟΙ β)ΠΡΟΚΑΡΥΩΤΙΚΟΙ γ)ΙΟΙ Πρωτόζωα Μύκητες Βακτήρια Ευκαρυωτικοί: παρουσία οργανωμένου πυρήνα και οργανιδίων Προκαρυωτικοί: έλλειψη πυρήνα και οργανιδίων, παρουσία κυτταρικού τοιχώματος Ιοί: ακυτταρικές μη αυτοτελείς μορφές ζωής. Ζουν ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα.

Ενότητα 2η : Οι κυριότερες μεταδοτικές ασθένειες που ενδημούσαν τον Μεσαίωνα στην Ευρώπη και εξελίσσονταν σε πανδημίες(Β’ Ομάδα) Οι παρακάτω βασικότερες ασθένειες μεταδόθηκαν λόγω της έλλειψης Ιατρικών γνώσεων και της ανάπτυξης του εμπορίου. Πανώλη Ευλογιά Φυματίωση Λέπρα Χολέρα Προκάλεσαν πανικό, παροτρύνοντας τον κόσμο να απομονώνει τους ασθενείς ως μόνη λύση αντιμετώπισης. Η Θρησκεία επενέβη στην κατάσταση υποστηρίζοντας ότι ήταν η τιμωρία του Θεού στους ανθρώπους για τις αμαρτίες τους.

Βακτήριο Yersenia pestis Πανώλη(Μαύρος Θάνατος) Με τον όρο Πανώλη εννοούμε την οξεία λοιμώδη νόσο, προκαλούμενη από το βακτήριο «Yersinia pestis» , το οποίo μεταδιδόταν στον άνθρωπο από το τσίμπημα των ψύλλων, που παρασιτούσαν σε άρρωστα ποντίκια. Η νόσος αυτή έπληξε την Ευρώπη στα μέσα του 14ου αιώνα και εκδηλώνεται σε 3 μορφές: Βουβωνική (μεταδόθηκε από ψύλλους εμπορικών πλοίων) Πνευμονική (θανατηφόρα, μεταδιδόμενη αερογενώς με μεγάλη ταχύτητα) Σηψαιμική (θανατηφόρα, μεταδίδεται μέσω επαφής ανοιχτών πληγών)

Ενότητα 3η: Πανώλη, η σοβαρότερη ασθένεια που επικρατούσε, η προέλευση και η μετάδοσή της(Β’ Ομάδα) Το βακτήριο της πανώλης εμφανίστηκε στην Κίνα πριν από 2.600 χρόνια. Το μικρόβιο στις αρχές του 1331 έφτασε στη μεσαιωνική Ευρώπη μέσω του λεγόμενου εμπορικού Δρόμου του Μεταξιού, όπου ξεκινώντας από την Μ. Ασία και περνώντας μέσα από την Ιταλία, την Γαλλία, την νότια Αγγλία και τις Κάτω Χώρες προκάλεσε την επιδημία του «Μαύρου Θανάτου» που εξόντωσε το ένα τρίτο του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση της έπαιξε το εμπορικό δίκτυο των Γενοβέζων το οποίο εκτεινόταν σε όλη την Μεσόγειο.

Σημαντικότερες πόλεις εξάπλωσης της πανώλης

Ενότητα 4η: Επικρατούσες συνθήκες κατά τον Μεσαίωνα (βιοτικές, οικονομικές, κοινωνικές), επιστημονικές γνώσεις και πολιτιστικό επίπεδο της εποχής(Γ’ Ομάδα) Οι συνθήκες που επικρατούσαν: Στον οικονομικό τομέα: Η οικονομία εκείνη την εποχή βασιζόταν κυρίως στην γεωργία και λιγότερο στο εμπόριο. Οι περισσότεροι από αυτούς που είχαν γεωργικά κτήματα, αναγκάζονταν να χρεωθούν για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Καθώς ο πληθυσμός μειωνόταν λόγω της πανδημίας, οι τιμές άρχισαν να «πέφτουν» κι οι γεωργικές εκτάσεις να πολλαπλασιάζονται. Εξίσου σημαντικός παράγοντας στην διάλυση της οικονομίας και του εμπορίου ήταν ο Εκατονταετής Πόλεμος μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας.

Στον πολιτικό τομέα: Όσον αφορά τον πολιτικό τομέα ο Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από ένα αποκεντρωμένο σύστημα διακυβέρνησης, τον φεουδαρχισμό. Ουσιαστικά η τοπική διοίκηση βρισκόταν στα χέρια των φεουδαρχών, οι οποίοι όριζαν ποιοι θα διοικούν τις επικράτειές τους, τα φέουδα. Πολιτική εξουσία εκείνη την εποχή είχε επίσης η Εκκλησία και συνεπώς ο Πάπας, η οποία βέβαια εξουσία έτεινε να αμφισβητηθεί όταν οι άνθρωποι απογοητεύτηκαν από την Εκκλησία βλέποντας πως ακόμα και εκείνη δεν κατάφερνε να τους βοηθήσει ενάντια στην αρρώστια. Βιοτικό επίπεδο και διατροφή στον Μεσαίωνα: Η διατροφή των ανθρώπων εκείνης της εποχής ήταν πλούσια σε θρεπτική αξία με ελάχιστα κορεσμένα λίπη και αρκετά λαχανικά σε συνδυασμό με την κατανάλωση μπύρας και κόκκινου κρασιού. Το καλό επίπεδο διατροφής τους προσέφερε προστασία από τις αντιξοότητες παρά το σχετικά άσχημο βιοτικό επίπεδο της εποχής.

Επιστημονικές γνώσεις: Το τότε επιστημονικό επίπεδο ήταν πολύ χαμηλό και οι γιατροί δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στην φοβερή αυτή πανδημία. Κατά τον 17ο αιώνα άρχισαν να γίνονται αναγνωρίσιμοι αφού φορούσαν κάπες, κουκούλες και μια μάσκα που έμοιαζε με ράμφος πουλιού το οποίο ήταν εσωτερικά κούφιο και γεμάτο με αρωματικά ώστε να μην περνάει η μυρωδιά του θανάτου και να μην επηρεάζει το άτομο που την φορούσε. Παρά το γεγονός ότι ο Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται ως περίοδος «σκοτεινών χρόνων» μπορούμε να πούμε πως η μόρφωση την περίοδο εκείνη ήταν σε ένα σχετικά καλό επίπεδο καθώς λειτουργούσαν ιδιωτικές φιλοσοφικές σχολές. Πολιτιστικός επίπεδο της εποχής: Η πανδημία της πανώλης στην Ευρώπη επηρέασε σε μεγάλο βαθμό όσους επέζησαν αυτής, και διαμόρφωσε καθοριστικά τον μεσαιωνικό πολιτισμό. Η φρίκη, ο τρόμος και η απελπισία των ανθρώπων αποτυπώθηκε έντονα μέσα από την τέχνη.

Ενότητα 5η: Το επίπεδο της Ιατρικής πριν το ξέσπασμα της πανώλης(Δ’ Ομάδα) Η Ιατρική στην Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα: Οι γνώσεις ενός μεσαιωνικού ιατρού ήταν μια ασαφής και μη δημιουργική ανάμνηση των γνώσεων της κλασικής εποχής. Η πηγή γνώσεων δεν είναι τα μεγάλα έργα των αρχαίων, αλλά περιλήψεις κι επιτομές μεταγενέστερων στις οποίες περιγράφονται οι φανταστικές θεραπευτικές ιδιότητες του φοίνικα και μανδραγόρα κι οι θαυματουργικές ικανότητες των πολύτιμων λίθων. Με τέτοιο φτωχό ιατρικό εξοπλισμό κι εξ αιτίας της τέλειας κατάπτωσης της λαϊκής ιατρικής, το ιατρικό έργο αλλάζει φορέα και περιέρχεται στα χέρια μοναχών η οποία χαρακτηρίζεται ως ιατρική των μοναστηριών η οποία καλύπτει τη μεγαλύτερη περίοδο τού Μεσαίωνα.

Η Ιατρική των Μοναστηριών: Πολύτιμες πληροφορίες για το πώς ασκούσαν οι μοναχοί τη θεραπευτική τους παίρνουμε απ' τα «Τυπικά» των μοναχικών ταγμάτων . Στα θετικά θεραπευτικά μέτρα τοποθετείται η λουτροθεραπεία και η κατάλληλη δίαιτα. Με τον καιρό, γύρω από τα μοναστήρια συγκεντρώνονται ομάδες λαϊκών ιατρών, όπως στα Ασκληπιεία, όπου οργανώνονται και αποκτούν αυτοτέλεια και γίνονται οι πυρήνες των νεώτερων ιατρικών σχολών. Η Ιατρική του Μεσαίωνα στην ανατολή: Δυο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ιατρικής στη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Το πρώτο είναι η μεταβίβαση της αρχαίας ελληνικής ιατρικής στους θεραπευτές της εποχής και το δεύτερο είναι η συστηματική οργάνωση της κοινωνικής πρόνοιας . Δημιουργήθηκαν ξενώνες για αυτούς που είχαν ανάγκη, όπως για παράδειγμα η Βασιλειάδα του Μεγάλου Βασίλειου. Το Βυζάντιο πλέον δεν είχε κανένα κοινό με τον σκοταδισμό της υπόλοιπης Ευρώπης κατά τους μέσους χρόνους.

Ενότητα 6η: Οι αλλαγές που επέφερε η επιδημία κατά τον Μεσαίωνα (Γ’ Ομάδα) Κοινωνικές επιδράσεις: Το ποσοστό των γάμων και ο αριθμός γεννήσεων αυξήθηκε κατακόρυφα. Η εγκατάλειψη των αγρών λόγω έλλειψης εργατών, είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη βασικών διατροφικών αγαθών και την αύξηση της εγκληματικότητας. Η εκκλησία μπόρεσε να πλουτίσει μέσω των κληροδοτημάτων και των αυξημένων χρεώσεων για υπηρεσίες όπως η ταφή των νεκρών. Οι ιππότες έγιναν ισχυρότεροι και απέκτησαν τον έλεγχο των κτημάτων. Οι φτωχοί απέκτησαν σπίτια, χρησιμοποιώντας τα σπίτια των νεκρών οικογενειών.

Οικονομικές, επιστημονικές και ιδεολογικές επιδράσεις: Οικονομικές, επιστημονικές και ιδεολογικές επιδράσεις: Αυξήθηκε η αξία του εργατικού δυναμικού, καθότι η ελάττωση του πληθυσμού αύξησε την ζήτηση του και εξαφανίσθηκαν οι δουλοπάροικοι στην Δύση. Αναπτύχθηκε ραγδαία η βιομηχανία καθώς οι πόλεις κατοικήθηκαν πιο γρήγορα από τις αγροτικές κοινότητες και τέλος, Τέθηκαν οι βάσεις της σύγχρονης Ιατρικής – φαρμακευτικής. Η επιδημία είχε επίσης μεγάλη επιρροή στην σκέψη των ανθρώπων. Βλέποντας την ασθένεια να χτυπάει πλούσιους και φτωχούς κληρικούς και λαό βρήκαν έδαφος οι ριζοσπαστικές τότε ιδέες περί ισότητας και αμφισβήτησης της απολυταρχικής εξουσίας.

Η διάνοιξη αυτή των πνευματικών οριζόντων του λαού θα οδηγήσει λίγα χρόνια μετά στην Αναγέννηση, μία από τις λαμπρότερες εποχές την ανθρώπινης ιστορίας, κατά την οποία έγινε αλματώδης πρόοδος σε όλους τους τομείς από την τέχνη μέχρι και τις επιστήμες.

Επιρροή της πανώλης στην τέχνη και την λογοτεχνία Γιατρός της εποχής εκείνης. Σημαντική λεπτομέρεια η μάσκα, η οποία τον προστάτευε από την πρόσληψη του μικροβίου

Το πιο συχνό ίσως μοτίβο που συναντά κανείς στα έργα εκέινης της εποχής τόσο στα κείμενα όσο και στους πίνακες, είναι «Ο χορός του θανάτου» («Danse Macabre»). Σε αυτό το μοτίβο τονιζόταν ιδιαίτερα ριζοσπαστική αντίληψη ότι Ο Μαύρος Θάνατος δεν κάνει διακρίσεις και χτυπάει πλούσιους και φτωχούς, κληρικούς και λαό. Απεικονίζεται μία σειρά αποτελούμενη από τον Θάνατο, έναν πάπα έναν βασιλιά, ένα παιδί και μια γυναίκα για να περαστεί εντονότερα το μήνυμα ότι ο Χορός του Θανάτου τους ένωνε όλους. Ο Χορός του Θανάτου από τον  Michael Wolgemut 1493

Οι λεπτομέρειες κάνουν τον πίνακα αυτό να αναπαριστά την εικόνα της εποχής. Σκελετοί παντού, πυρκαγιές, πλοία που βυθίζονται αλλά μέσα σε όλο αυτό και δύο άνθρωποι διασκεδάζουν παίζοντας τάβλι (κάτω δεξιά). Επίσης διακρίνουμε 3 τρόπους βασανιστηρίων: τον τροχό , την κρεμάλα και τον αποκεφαλισμό.

Η πομπή του Αγίου Γρηγορίου από τους αδερφούς Λίμπουργκ απεικονίζεται θρησκευτικό περιεχόμενο ενός ναού. Σύμφωνα με την ιστορία ο πάπας μπαίνοντας στην πόλη είδε επάνω σε έναν πύργο τον άγγελο που φαίνεται στην εικόνα να κρατάει ένα ματωμένο σπαθί και έτσι κατάλαβε ότι η πανώλη είχε πια τελειώσει. Ακόμα και την στιγμή που ο πάππας βλέπει τον άγγελο όμως ένας κληρικός σωριάζεται από την αρρώστια. Η πομπή του Αγίου Γρηγορίου από τους Αδερφούς Λίμπουργκ

Η πανώλη του Άρνολτ Μπόκλιν 1898 Ο «μαύρος Θάνατος» αναπαριστάται σαν αποστεομένος άγγελος του θανάτου πάνω σε ένα πτεροφόρο τέρας σκορπίζοντας τη φρίκη και την απελπισία. Σε αυτή την εικόνα παρατηρούμε μία γυναίκα με κόκκινο φόρεμα η οποία θρηνεί για την κοπέλα που είναι θύμα της πανώλης. Σε αυτή την εικόνα μπορούμε να διακρίνουμε μουντά χρώματα.

Η γυναίκα και ο θάνατος από τον Χανς Μπαλτουνγκ Γκριν περ.1510 Η γυναίκα και ο θάνατος από τον Χανς Μπαλτουνγκ Γκριν περ.1510 Σε αυτή την ζωγραφιά απεικονίζεται μία νεαρή γυναίκα η οποιά κρατά αγκαλιά το παιδί της μην γνωρίζοντας ότι απο πίσω της στέκεται ο θάνατος περιμένοντας να πάρει μαζί του και την ίδια και το μικρό της παιδί!

Γλυπτό του Ligier Richier από τον τάφο του Rene De Chalon Το γλυπτό αναπαριστά το νεκρό πρίγκηπα με ξεσχισμένους μύες και σάρκα κρατώντας ψηλά την καρδιά του. Η κατάσταση του σκελετού δείχνει την αποσύνθεση του ανθρώπινου σώματος. Αξίζει να αναφερθεί πως αρχικά στο αριστερό χέρι του γλυπτού βρισκόταν η αποξηραμένη καρδιά του πρίγκιπα η οποία όμως έπειτα χάθηκε, πιθανώς κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.

Επιβλέπων καθηγητής: Ουζιέλ Μπερνάρ ΠΕ1404 Γεωπόνος Α' Ομάδα Β' Ομάδα Ντανάκας Κωνσταντίνος Νικολαΐδου Μακρίνα Μπαμπαράκος Θανάσης Μαυρογόνατου Ελπίδα Χανιώτης Γιώργος Σπηλιώτη Κατερίνα Οικονόμου Δημοσθένης Μαυρομάτης Γιώργος   Γ' Ομάδα Δ' Ομάδα Ντούτσος Δημήτρης Βάγιας Δημήτρης Μαλαπάνης Θέμης Δήμου Αποστόλης Παππά Αθηνά Στράτος Νίκος Παπακωνσταντίνου Ηλίας Χασάπας Θοδωρής Κωνσταντίνου Νικόλας Επιβλέπων καθηγητής: Ουζιέλ Μπερνάρ ΠΕ1404 Γεωπόνος ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ!