Μαρία Αμπαρτζάκη Πόπη Κασσωτάκη-Ψαρουδάκη Τα κείμενα και ο χώρος: Η οργάνωση και η χρήση τους στο περιβάλλον του νηπιαγωγείου. Νοέμβριος, 2012

Popi Kassotaki-Psaroudaki Ένα εξ αποστάσεως επιμορφωτικό-ερευνητικό πρόγραμμα επαγγελματικής ανάπτυξης Α distance learning course for professional development 2012-2014   Τίτλος: H Διδακτική Προσέγγιση των Πληροφοριακών Kειμένων στην Προσχολική Εκπαίδευση Title: An Instructional Approach of Informational Texts in Preschool Education Research Team Popi Kassotaki-Psaroudaki Maria Ampartzaki Nikolaos Dovros http://healtheducation.edc.uoc.gr/segl  

Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο Η οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος της τάξης. Έπιπλα, ρύθμιση της κίνησης της τάξης, ώστε να υπάρχει δυνατότητα λειτουργίας ολομέλειας – μικρών ομάδων – ατομικής εργασίας, με στόχο να διευκολύνεται η συγκέντρωση προσοχής όσο το δυνατόν περισσότερο χρονικό διάστημα.

Η οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος της τάξης: δείχνει τους τρόπους με τους οποίους γίνονται οι μετακινήσεις, η επικοινωνία και η εργασία μέσα στο συγκεκριμένο χώρο καθώς και την ιεραρχία μεταξύ των ανθρώπων (π.χ. η/ο νηπιαγωγός έχει γραφείο, ή/και έδρα μέσα στην τάξη, η δουλειά της/του ξεχωρίζει από αυτήν των παιδιών).

Η αισθητική επίσης του χώρου μας δίνει πληροφορίες σχετικά με τις κυρίαρχες αξίες στο πλαίσιο του νηπιαγωγείου. Αυτό ίσως το καταλαβαίνουμε καλύτερα γιατί νοιαζόμαστε πάρα πολύ για την αισθητική του ίδιου μας του σπιτιού.

Η αισθητική του χώρου συνέχεια….. Είναι λοιπόν οι τοίχοι του σπιτιού μας βαρυφορτωμένοι; Περιέχουν πράγματα που διασπούν την προσοχή μας; Περιέχουν πράγματα που ουσιαστικά δε χρειάζονται; Τα αντικείμενα πώς είναι; Μαζεύονται ακατάστατα στις γωνιές του σπιτιού;

Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο 2. Η οργάνωση του περιεχομένου της τάξης (υλικά-μέσα). Η ποσότητα, η ποικιλία και η έκθεση των περιεχομένων επηρεάζουν τη συμπεριφορά των παιδιών, (π.χ. μια ζυγαριά, ζύγια, διάφορα αντικείμενα για ζύγισμα, χαρτί και μολύβι, ενθαρρύνουν τα παιδιά να ζυγίζουν τα αντικείμενα και καταγράφουν τα ευρήματά τους).

3. Οι ευκαιρίες για επιλογές που έχουν τα παιδιά. Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο συνέχεια…… 3. Οι ευκαιρίες για επιλογές που έχουν τα παιδιά. Είναι σημαντικό να εκφράζουν τις προτιμήσεις τους τα παιδιά, να μπορούν να διαπραγματευτούν την οργάνωση και το περιεχόμενο του φυσικού τους περιβάλλοντος.

3. Οι ευκαιρίες για επιλογές που έχουν τα παιδιά. Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο συνέχεια…… 3. Οι ευκαιρίες για επιλογές που έχουν τα παιδιά. Συμμετέχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία όταν τους δίνεται χρόνος για να επιλέξουν με δική τους πρωτοβουλία: πού θα εργαστούν, τι υλικά θα χρησιμοποιήσουν, με ποιους θα εργαστούν. Έπειτα, στην ολομέλεια θα έχουν την ευκαιρία να μοιραστούν με τα υπόλοιπα παιδιά τη δουλειά τους.

Στο καθημερινό πρόγραμμα πρέπει να γίνεται πρόβλεψη για όλα αυτά. Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο συνέχεια…… 3. Οι ευκαιρίες για επιλογές που έχουν τα παιδιά. Στο καθημερινό πρόγραμμα πρέπει να γίνεται πρόβλεψη για όλα αυτά.

4. Οι στρατηγικές διαχείρισης της τάξης Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο συνέχεια…… 4. Οι στρατηγικές διαχείρισης της τάξης Πρέπει συνειδητά και σκόπιμα οι εκπαιδευτικοί να συμβάλλουν στη διαπραγμάτευση και την εφαρμογή των ορίων, των συμβάσεων και ρουτινών της λειτουργίας της τάξης και της χρήσης των υλικών. Να γίνει ξεκάθαρο στα παιδιά τι επιτρέπεται σε κάθε περίπτωση και τι δεν επιτρέπεται να κάνουν.

4. Οι στρατηγικές διαχείρισης της τάξης Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο συνέχεια…… 4. Οι στρατηγικές διαχείρισης της τάξης Αν έχω μόνο ένα καβαλέτο, πρέπει να υπάρξουν κανόνες ώστε όλοι να έχουν την ευκαιρία να το χρησιμοποιήσουν. Τα παιδιά μαθαίνουν να αποδέχονται αυτούς τους κανόνες, να περιμένουν τη σειρά τους, να αποδέχονται και να χρησιμοποιούν τα χρονικά όρια της χρήσης του συγκεκριμένου αντικειμένου.

Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο συνέχεια…… Αντανακλούν αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς (π.χ. έναν δημοκρατικό τρόπο χρήσης του καβαλέτου, μαθαίνουμε να περιμένουμε ευγενικά τη σειρά μας). Μεταδίδουν πληροφορίες για τον προβλεπόμενο τρόπο ζωής σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό περιβάλλον (π.χ. στο νηπιαγωγείο επιτρέπεται να παιδιά να γίνονται δημιουργικά, να χρησιμοποιούν τις τέμπερες, να χρησιμοποιούν εξειδικευμένο εξοπλισμό όπως το καβαλέτο)

4. Οι στρατηγικές διαχείρισης της τάξης Να θυμάστε πάντα ότι: Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο συνέχεια…… 4. Οι στρατηγικές διαχείρισης της τάξης Να θυμάστε πάντα ότι: Οι αποτελεσματικοί δάσκαλοι : Διαχειρίζονται την τάξη τους Οι αναποτελεσματικοί : Επιβάλλουν την πειθαρχία

5. Οι προσεγγίσεις της ενσωμάτωσης του προγράμματος Οι βασικές διαστάσεις του μαθησιακού περιβάλλοντος στο νηπιαγωγείο συνέχεια…… 5. Οι προσεγγίσεις της ενσωμάτωσης του προγράμματος (Curriculum integration) Οι αποτελεσματικοί δάσκαλοι οργανώνουν τα θέματα και τα μαθησιακά κέντρα έτσι, ώστε να προσφέρουν στα παιδιά εμπειρίες γνήσιας ζωής, όπου η γλώσσα και ο γραμματισμός χρησιμοποιείται σε όλο το εύρος του προγράμματος.

τη χρησιμοποίησή του, και Καταλήγοντας, υπάρχουν τρία βασικά ζητήματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη σε σχέση με το χώρο: την οργάνωση, τη χρησιμοποίησή του, και τις πρακτικές (τα είδη συμπεριφοράς) που αναπτύσσονται μέσα σε αυτόν από όσους τον μοιράζονται (εκπαιδευτικούς-παιδιά). Όλα αυτά μας οδηγούν πέρα από το χώρο και συνιστούν την έννοια του μαθησιακού περιβάλλοντος

Πού είναι τοποθετημένα συνήθως τα κείμενα; Αλλάζει συνήθως η θέση τους; Πότε; Σύμφωνα με ποια κριτήρια; Ποιος αποφασίζει πότε αλλάζει η θέση τους;

Ανάλογες σκέψεις μπορούμε να κάνομε και για τις γωνιές Αλλάζει συνήθως το περιεχόμενό τους; Πότε; Σύμφωνα με ποια κριτήρια; Ποιος αποφασίζει πότε αλλάζει η θέση τους;

Αν κρατήσουμε το χώρο σταθερό και όλα είναι πάντα στην ίδια θέση: Τότε…… αντιμετωπίζουμε το χώρο και τα υλικά μόνο μέσα από ‘τα γεωμετρικά τους χαρακτηριστικά’. Ο χώρος τυποποιείται. Μικροί και μεγάλοι αντιμετωπίζονται ως παράμετροι που είναι τυποποιημένες, σταθερές και αμετάβλητες. Σαν να μην περνάει ο χρόνος μέσα από το νηπιαγωγείο, σαν να μην έχουμε καμιά αλλαγή στη συμπεριφορά μας.

Είναι όμως έτσι η ζωή στο νηπιαγωγείο;

Μία σημαντική έννοια που μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι αυτή της: Συνομορφίας

(καθιερώνεται από τη Weinstein) Τι σημαίνει αυτό;

Σημαίνει ότι: …η κατάσταση που διαμορφώνεται σε μια τάξη όταν και η υλική και η κοινωνική δομή λειτουργούν προς την ίδια κατεύθυνση.

Η ύπαρξη συνομορφίας είναι σημαντική για τους εξής λόγους: Ενισχύει τη συνοχή της τάξης και, έτσι, στηρίζει την εύρυθμη λειτουργία της. Η εσωτερική συνοχή, τονίζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της τάξης.

Ας δούμε ένα παράδειγμα: Σε έρευνα του Δ. Γερμανού έγινε μελέτη και καταγραφή των χαρακτηριστικών του χώρου:

Κριτήριο χώρου Τυπική αίθουσα των νηπιαγωγείων της έρευνας ΕΠΙΠΛΑ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ Πολλά είδη επίπλων. ΔΙΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΑΙΘΟΥΣΑΣ Διατάξεις για εργασία: Σε ομάδες ατομικά Διατάξεις με πολλαπλούς προσανατολισμούς: Προς το εσωτερικό Προς τον περίγυρο της ομαδικής διάταξης ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Διαφορετικές διατάξεις για α) κάθε γνωστικό αντικείμενο, β) πολλούς τρόπους εργασίας ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Έπιπλα και εξοπλισμός στην κλίμακα του μαθητή. ΕΡΕΘΙΣΜΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Ποικιλία οπτικών και αντιληπτικών ερεθισμάτων ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Δύο ποιότητες χώρου: οι γωνιές και η παρεούλα

Ο χώρος, δηλαδή, παρατηρήθηκε… ….ότι διέθετε ποικιλία διαφορετικών στοιχείων και ευελιξία. Θεωρητικά, λοιπόν, ο χώρος επέτρεπε την ανάπτυξη μιας ποικιλίας δραστηριοτήτων και τρόπων επικοινωνίας.

Όταν όμως παρατήρησαν τον τρόπο χρήσης αυτού του χώρου διαπίστωσαν ότι… στην πραγματικότητα, υπήρχαν μόνο δύο τρόποι δραστηριοτήτων και επικοινωνίας, που δυστυχώς καθορίζονταν από το βαθμό συμμετοχής της νηπιαγωγού: Οι δραστηριότητες που διαρκώς καθοδηγούνταν από τη νηπιαγωγό. Οι αυθόρμητες ενασχολήσεις των παιδιών στις λεγόμενες ‘γωνιές’ χωρίς καμία ουσιαστική εμπλοκή από τη νηπιαγωγό.

Το αποτέλεσμα ήταν: στις μεν δραστηριότητες που κατευθύνονταν από τη νηπιαγωγό τα παιδιά να έχουν ρόλο κομπάρσου – εκτελεστή οδηγιών και ενίοτε να εκδηλώνουν ‘μη αποδεκτή’ συμπεριφορά.

Το αποτέλεσμα ήταν: Στις δε αυθόρμητες δραστηριότητες: Απουσία επικοινωνίας μεταξύ των παιδιών - Παράλληλο παιχνίδι - Εντάσεις, συγκρούσεις, διάλυση συνάθροισης Υποβαθμισμένες γωνιές – μικρό ενδιαφέρον και μειωμένη χρήση Απουσία νηπιαγωγού αντί για εμπλοκή της στην οργάνωση και την εμψύχωση του συμμετοχικού παιχνιδιού

……ανυπαρξία συνομορφίας μεταξύ υλικής και κοινωνικής δομής Το συνολικό αποτέλεσμα ήταν η αδιαφορία των παιδιών και ο εκφυλισμός του παιχνιδιού………. ……ανυπαρξία συνομορφίας μεταξύ υλικής και κοινωνικής δομής

Τι θα μπορούσε να γίνει αντί αυτού; Η διαμόρφωση ενός ανοικτού μοντέλου λειτουργίας της υλικής και κοινωνικής δομής της τάξης.

Ας φέρουμε λοιπόν τη συζήτηση σιγά σιγά στο θέμα των πληροφοριακών κειμένων:

Ποιο υλικό μπορεί να θεωρηθεί τυποποιημένο ως προς την ύπαρξη και τη χρήση του για τους σκοπούς διδασκαλίας των κειμενικών ειδών; Βιβλία Χαρτί Α4 Μολύβια

Διαφημιστικά και άλλα πληροφοριακά φυλλάδια Τι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μη-τυποποιημένο στη χρήση του για τους σκοπούς διδασκαλίας των κειμενικών ειδών; Εφημερίδες Περιοδικά Χάρτες Πινακίδες διαφόρων ειδών Σχεδιαγράμματα Αφίσες Ετικέτες προϊόντων Διαφημιστικά και άλλα πληροφοριακά φυλλάδια Κόλλα και ψαλίδι Χρώματα κ.λπ.

Διαφημιστικά και άλλα πληροφοριακά φυλλάδια Τι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μη-τυποποιημένο στη χρήση του για τους σκοπούς διδασκαλίας των κειμενικών ειδών; Εφημερίδες Περιοδικά Χάρτες Πινακίδες διαφόρων ειδών Σχεδιαγράμματα Αφίσες Ετικέτες προϊόντων Διαφημιστικά και άλλα πληροφοριακά φυλλάδια Κόλλα και ψαλίδι Χρώματα κ.λπ.

Σε σχέση με την ανάπτυξη συνομορφίας; H απάντηση: ευέλικτα χαρακτηριστικά του χώρου, που αξιοποιούνται σε ευέλικτες δραστηριότητες

Ας θυμηθούμε…. …από μόνα τους τα χαρακτηριστικά οργάνωσης του χώρου δεν έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν κάποιες προμελετημένες μορφές συμπεριφοράς στον άνθρωπο. Όμως, τα χαρακτηριστικά του χώρου μπορούν να συμβάλλουν στην υλοποίηση ορισμένων πρακτικών ή να τις παρεμποδίσουν.

Επομένως:

Σε πρώτη φάση είναι καλό να γίνετε οι ίδιοι/ες μελετητές του χώρου σας Την ποικιλία των πληροφοριακών κειμένων που υπάρχουν στο νηπιαγωγείο (ονομαστικά π.χ. τοπικές/παιδικές/αθλητικές εφημερίδες-περιοδικά, βιβλία, χάρτες). Τον τόπο (βιβλιοθήκη, ράφια, τοίχους, γωνιές ) και τον τρόπο έκθεσης (μόνα τους, μαζί με τα λογοτεχνικά, ανά θέμα). Τη χρήση τους από τα παιδιά (μόνα τους ή όχι) και τον/την εκπαιδευτικό (σε όλη την ομάδα, σε μικρές ομάδες). Ερευνάτε και καταγράφετε (φωτογραφίζετε ή σημειώνετε στο ημερολόγιο σας για δική σας χρήση) τα ακόλουθα στοιχεία:

Στη συνέχεια, βρείτε ένα φίλο από την ομάδα μας για να μοιραστείτε μαζί του τα εξής: ένα συμπέρασμα της έρευνάς σας που σας φαίνεται θετικό και κάποιο που ενδεχομένως θέλει τροποποίηση.

Βιβλιογραφία Γερμανός, Δ. (2006). Οι τοίχοι της γνώσης. Σχολικός χώρος και εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg.