Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Η προσέγγιση του Piaget στη γνωστική ανάπτυξη ΔΡΑΣΗ = ΓΝΩΣΗ Δηλαδή, η γνώση αποτελεί προιόν της άμεσης κινητικής συμπεριφοράς του βρέφους.

Τα βασικά στοιχεία στη θεωρία του Piaget αισθησιοκινητική περίοδος, προεννοιολογική περίοδος, περίοδος των συγκεκριμένων λογικών πράξεων και περίοδος των τυπικών λογικών πράξεων

Τα βασικά στοιχεία στη θεωρία του Piaget (2) 2. Σχήματα (τα θεμέλια του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος κατανοεί τον κόσμο είναι οι νοητικές δομές τις οποίες ονόμαζε σχήματα->οργανωμένες δομές λειτουργικότητας που προσαρμόζονται και αλλάζουν ανάλογα με την νοητική ανάπτυξη. Αρχικά τα σχήματα σχετίζονται με την αισθησιοκινητική δραστηριότητα αλλά αργότερα μετακινούνται σε ένα νοητικό επίπεδο- ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ). 3. Αφομοίωση και Συμμόρφωση (οι δύο αρχές που διέπουν την ανάπτυξη των σχημάτων) ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ= διαδικασία μέσω της οποίας ο άνθρωπος κατανοεί ένα ερέθισμα με βάση το εκάστοτε στάδιο της γνωστικής του ανάπτυξης και τον τρόπο σκέψης του-ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ. ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ=οι αλλαγές στον ήδη υπάρχοντα τρόπο σκέψης, ως αντίδραση σε νέα ερεθίσματα ή γεγονότα- ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ.

Αισθησιοκινητική περίοδος: Το πρώτο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης (βλέπε Πίνακα 5.1 για τα έξι επιμέρους στάδια) Πρέπει να τονιστεί ότι παρόλο που τα επιμέρους στάδια της αισθησιοκινητικής περιόδου μπορεί να δείχνουν οτι εκδιπλώνονται με μεγάλη κανονικότητα, η πραγματικότητα στη γνωστική ανάπτυξη είναι εντελώς διαφορετική γιατί Η ηλικία στην οποία το βρέφος φτάνει σε ένα συγκεκριμένο στάδιο ποικίλλει σημαντικά απο παιδί σε παιδί, Η ακριβής στιγμή που το βρέφος φτάνει σε ένα στάδιο ανάπτυξης εξαρτάται απο την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο επίπεδο σωματικής ωρίμανσης του βρέφους και στο είδος του κοινωνικού περιβάλλοντος. Η γνωστική αναπτυξη αποτελεί μια βαθμιαία και σταθερή διαδικασία με μεταβατικές περιόδους (ορισμένα στοιχεία της συμπεριφοράς του

Αισθησιοκινητική περίοδος: Το πρώτο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης (2) Αισθησιοκινητική περίοδος: Το πρώτο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης (2) ανήκουν στο επόμενο, ανώτερο στάδιο, ενώ άλλα εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν το παρόν στάδιο). Στάδιο 1 (0-1ο μήνα)-Απλά αντανακλαστικά= τα αντανακλαστικά αποτελούν το κέντρο της σωματικής και νοητικής ζωής του βρέφους. Παράλληλα, ορισμένα αντανακλαστικά αρχίζουν να προσαρμόζονται ανάλογα με τις εμπειρίες του βρέφους και τη φύση του περιβάλλοντος (ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ). Στάδιο 2 (1ο-4ο μήνα)- Πρώτες συνήθειες και πρωτογενείς κυκλικές αντιδράσεις=το βρέφος αρχίζει να συντονίζει μεταξύ τους τις μεμονωμένες δράσεις και να τις εντάσσει σε ολοκληρωμένες δραστηριότητες (ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ). Η επανάληψη μιας τυχαίας κινητικής συμπεριφοράς βοηθά το βρέφος να αρχίσει να κατασκευάζει γνωστικά σχήματα μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται κυκλική αντίδραση. Οι πρωτογενείς κυκλικές αντιδράσεις απιτελούν σχήματα που αντιστοιχούν στην επανάληψη ενδιαφερόντων

Αισθησιοκινητική περίοδος: Το πρώτο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης (3) Αισθησιοκινητική περίοδος: Το πρώτο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης (3) και ευχάριστων δράσεων και εστιάζονται στο ίδιο το σώμα του βρέφους (ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ). Στάδιο 3 (4ο-8ο μήνα) Δευτερογενείς κυκλικές αντιδράσεις=σκόπιμη δράση, σχήματα με επαναλαμβανόμενες δράσεις, οι οποίες επιφέρουν επιθυμητά αποτελέσματα και συνδέονται με το εξωτερικό περιβάλλον. Στάδιο 4 (8ο-12ο μήνα) Συντονισμός δευτερογενών κυκλικών αντιδράσεων=Το βρέφος αρχίζει να υιοθετεί συμπεριφορά κατευθυνόμενη απο στόχους, στην οποία διαφορετικά μεταξύ τους σχήματα συνδυάζονται και συντονίζονται για να δημιουργήσουν μια δράση για την επίλυση προβλήματος. Μονιμότητα του αντικειμένου=η επίγνωση οτι οι άνθρωποι και τα αντικείμενα συνεχίζουν να υπάρχουν , ακόμα και όταν παύουν να φαίνονται (σημαντικές οι συνέπειες στην ζωή του παιδιού-ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ και περιορισμοί).

Αισθησιοκινητική περίοδος: Το πρώτο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης (4) Αισθησιοκινητική περίοδος: Το πρώτο στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης (4) Στάδιο 5 (12ο-18ο μήνα) Τριτογενείς κυκλικές αντιδράσεις=αντί απλώς να επαναλαμβάνει ευχάριστες δράσεις, όπως στην περίπτωση των δευτερογενών αντιδράσεων, το βρέφος δείχνει να διεξάγει μικρού εύρους πειράματα για να παρατηρεί τις επιπτώσεις τους (προσχεδιασμένη αλληλουχία πράξεων) –ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ απο τις παρατηρήσεις του ίδιου του Piaget. Στάδιο 6 (18ο-24ο μήνα) Η αφετηρία της σκέψης=νοητική αναπαράσταση είναι η εσωτερική εικόνα ενός γεγονότος ή αντικειμένου απο το παρελθόν+αργοπορημένη μίμηση (το άτομο μιμείται κάποιον που δεν είναι πλέον παρόν.  

Αξιολόγηση της θεωρίας του Piaget: σημεία συμφωνίας και αμφισβήτησης Oι περιγραφές του Piaget για τον τρόπο που προχωράει η γνωστική ανάπτυξη στην βρεφική ηλικία είναι αρκετά ακριβής-βαθύς γνώστης και ερευνητής της συμπεριφοράς των παιδιών και η περιγραφή της αποτελεί μνημείο των ικανοτήτων του στην παρατήρηση. ΟΜΩΣ 1.Ορισμένοι ερευνητές αμφισβητούν την έννοια του σταδίου (υποστηρίζουν οτι η πορεία της ανάπτυξης είναι περισσότερο συνεχής, αναφορά στην θεωρία του Robert Siegler), 2. ‘Αλλοι ερευνητές αμφισβητούν την ιδέα του Piaget οτι η γνωστική ανάπτυξη έχει ως βάση τις κινητικές δραστηριότητες-ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ,

Αξιολόγηση της θεωρίας του Piaget: σημεία συμφωνίας και αμφισβήτησης (2)

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Οι προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών στην γνωστική ανάπτυξη επιζητούν να εντοπίσουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο προσλαμβάνει, χρησιμοποιεί και αποθηκεύει τις πληροφορίες .   Κατά την προσέγγιση αυτή, ορόσημα της γνωστικής ανάπτυξης του βρέφους είναι πλέον οι ποσοτικές αλλαγές στην ικανότητα του να οργανώνει και να διαχειρίζεται τις πληροφορίες απο το περιβάλλον.

Αποθήκευση= η εναπόθεση του υλικού στη μνήμη, Κωδικοποίηση, αποθήκευση και ανάσυρση: Οι βασικές διεργασίες στην επεξεργασία πληροφοριών Κωδικοποίηση= η διαδικασία μέσω της οποίας οι πληροφορίες αρχικά καταγράφονται σε μορφή που η μνήμη μπορεί να χρησιμοποιήσει,   Αποθήκευση= η εναπόθεση του υλικού στη μνήμη, Ανάσυρση=η διαδικασία με την οποία το άτομο εντοπίζει το αποθηκευμένο στη μνήμη υλικό, το φέρνει στη συνείδηση και το χρησιμοποιεί.

Αυτοματοποίηση Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κωδικοποίηση, η αποθήκευση και η ανασυρση γίνονται σχεδόν αυτόματα ενω σε άλλες είναι σκόπιμες. Αυτοματοποίηση είναι ο βαθμός στον οποίο μια δραστηριότητα απαιτεί την σκόπιμη προσοχή του ατόμου (Παραδείγματα). Οι αυτόματες νοητικές διεργασίες βοηθούν το παιδί στις πρωτες του εμπειρίες με το περιβάλλον, επιτρέποντας του να επεξεργάζεται εύκολα τις πληροφορίες με συγκεκριμένους τρόπους (Παράδειγμα). Τα πράγματα που μαθαίνουμε αυτόματα είναι απροσδόκητα πολύπλοκα (παράδειγμα απο την βρεφική εκμάθηση λεπτών μαθηματικών εννοιών=> Τα βρέφη έχουν μια εγγενή αντίληψη ορισμένων βασικών μαθηματικών και στατιστικών σχέσεων).

Η μνήμη στη βρεφική ηλικία: Βρεφικές αναμνήσεις Είναι βέβαιο οτι τα βρέφη διαθέτουν την ικανότητα της μνήμης, που ορίζεται ως η διαδικασία με την οποία οι πληροφορίες αρχικά καταγράφονται και μετά αποθηκεύονται και ανασύρονται.   Βελτιώνονται οι μνημονικές ικανότητες του βρέφους?? Η απάντηση είναι σαφώς θετική...(αναφορά στα πειράματα της Rovee-Collier, 1993, 1999). Η υπενθύμιση-υποκίνηση μπορεί να ενεργοποιήσει εκ νέου μνήμες που αρχικά φάινονατι οτι έχουν χαθεί και οσο μεγαλύτερο είναι το βρέφος τόσο πιο αποτελεσματική είναι η υποβοήθηση.

Η μνήμη στη βρεφική ηλικία: Βρεφικές αναμνήσεις Eίναι η βρεφική μνήμη ποιοτικά διαφορετική απο αυτή των παιδιών μεγαλύτερης ηλικίας ?? Οι ερευνητές πιστεύουν οτι οι πληροφορίες υφίστανται παρόμοια επεξεργασία καθόλη τη διάρκεια της ζωής παρόλο που το είδος των πληροφοριών αλλάζει και ίσως χρησιμοποιούνται διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.

Η διάρκεια της μνήμης Αν και οι διαδικασίες που διέπουν τη μνημονική διατήρηση και ανάκληση φαίνεται να είναι παρόμοιες καθόλη τη διάρκεια της ζωής, η ποσότητα των πληροφοριών που αποθηκεύονται και ανασύρονται αλλά και η ταχύτητα ανάσυρσης διαφέρει σημαντικά καθως το βρέφος μεγαλώνει. Οι ερευνητές διαφωνούν για την ηλικία απο την οποία μπορούν να ανασυρθούν οι πρώτες αναμνήσεις. Αν και παλαιότερες έρευνες υποστήριζαν την έννοια της βρεφικής αμνησίας , της απουσίας δηλαδή μνήμης για γεγονότα που συνέβησαν πρίν απο την ηλικία των 3 ετών, πιο πρόσφατες έρευνες δείχνουν οτι το βρέφος μπορεί πράγματι να διατηρεί τις αναμνήσεις του (σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν οτι οι αναμνήσεις προσωπικών εμπειριών φαίνεται να μην είναι ακριβείς πρίν απο τους 18-25 μήνες).

Η διάρκεια της μνήμης (2) Η διάρκεια της μνήμης (2)   Τέτοια ευρήματα είναι σύστοιχα με ενδείξεις οτι το φυσικό ίχνος μιας αναμνησης στον εγκέφαλο φαίνεται να είναι μόνιμο, που σημαίνει οτι είναι πιθανόν οι αναμνήσεις ακόμα και απο την βρεφική ηλικία να είναι μόνιμες/ανθεκτικές. Παρεμβολή της γλώσσας, των νέων και αντιφατικών πληροφοριών.

Η γνωστική νευροεπιστήμη της μνήμης Η γνωστική νευροεπιστήμη της μνήμης   Υπάρχουν δύο ξεχωριστά συστήματα που συνδεόνται με την μακροπρόθεσμη μνήμη (διαφορετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και συνδεόνται με διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου): Έκδηλη μνήμη= συνειδητή μνήμη και οι πληροφορίες που βρίσκονατι εκεί μπορούν να ανακληθούν σκόπιμα, παράδειγμα, Άδηλη μνήμη= υλικό του οποίου δεν έχουμε συνειδητή επίγνωση, αλλά είναι ικανό να επηρεάσει τη συμπεριφορά μας , παράδειγμα.

Ατομικές διαφορές στη νοημοσύνη Tι είναι η βρεφική νοημοσύνη Οι εκπαιδευτικοί, οι ψυχολόγοι και άλλοι ειδικοί στην ανάπτυξη δεν έχουν συμφωνήσει σε έναν γενικό ορισμό της νοημοσύνης και των σχετικών με αυτή συμεπριφορών, ακόμη και στην ενήλικη ζωή. Σε σύγκριση με την ενήλικη ζωή, ο ορισμός και η μέτρηση της νοημοσύνης στην βρεφική ηλικία αποτελεί ένα ακόμα πιο δύσκολο εγχείρημα... (ταχύτητα μάθησης?? Ταχύτητα εξοικείωσης??? Ηλικία βαδισης??? Και Πόσο συσχετίζονται οι μετρήσεις της βρεφικής νοημοσύνης με την νοημοσύνη του ατόμου στην ενήλικη ζωή??? Τα ερωτήματα αυτού του είδους δεν είναι απλά και δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις.

Αναπτυξιακές Κλίμακες Ο Arnold Gesell επινόησε την πρώτη μέτρηση της βρεφικής ανάπτυξης. Συνέκρινε τις επιδόσεις των βρεφών σε διαφορετικές ηλικίες για να καθορίσει ποιές είναι οι πιο συνήθεις συμπεριφορές σε κάθε ηλικία. Αν ένα βρέφος απέκλινε σημαντικά απο την τυπική συμπεριφορά μιας συγκεκριμένης ηλικίας (νόρμα), τότε το θεωρούσε αναπτυξιακά καθυστερημένο ή, αντίστοιχα, προχωρημένο. Βλέπε Πίνακα 5.2 για τις μετρήσεις που χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό διαφορών στην νοημοσύνη τη βρεφική ηλικία. -Αναπτυξιακό Πηλίκο (DQ=Developmental Quotient) -Κλίμακες βρεφικής Ανάπτυξης της Nancy Bayley (2-42 μηνών) -Mέτρηση Μνήμης Οπτικής Αναγνώρισης ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ= αντικειμενική αξιολόγηση του αναπτυξιακού επιπέδου του βρέφους σε σύγκριση με τους συνομιλήκους του, ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑ=δεν μπορούν να προβλέψουν την μελλοντική πορεία αναπτυξης του βρέφους.

Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών και ατομικές διαφορές στη νοημοσύνη Οι σύγχρονες προσεγγίσεις στη βρεφική νοημοσύνη υποστηρίζουν οτι η ταχύτητα με την οποία τα βρεφη επεξεργαζονται τις πληροφορίες μπορεί να έχει υψηλή συσχέτιση με τη νοημοσύνη σε μεγαλύτερες ηλικίες Τα βρέφη που είναι αποτελεσματικοί «επεξεργαστές» κατά τους πρώτους 6 μήνες της ζωής πετυχαίνουν υψηλότερη επίδοση στις μετρήσεις νοημοσύνης στα 2-12 έτη. Άλλες έρευνες δείχνουν οτι οι ικανότητες που σχετίζονται με την πολυ-αισθητηριακή προσέγγιση στην αντίληψη προσφέρουν πιθανές ενδείξεις για το επίπεδο νοημοσύνης σε μεταγενέστερες ηλικίες (δι-αισθητηριακή μεταβίβαση=η ικανότητα αναγνώρισης ενός ερεθίσματος το οποίο είχε γίνει αντιληπτό μέσω μιας άλλης αίσθησης, με τη χρήση μιας άλλης-Παράδειγμα).

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε τα εξής: Η συνάφεια μεταξύ πρώιμης ικανότητας επεξεργασίας πληροφοριών με μεταγενέστρες μετρήσεις νοητικού πηλίκου είναι μετρίου βαθμού. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες (είδος, ποσότητα περ. Ερεθισμάτων) που παίζουν αποφασιστικό ρόλοον καθορισμό της νοημοσύνης στην ενηλική ζωή), H νοημοσύνη που αξιολογείται με τις παραδοσιακές κλίμακες συσχετίζεται με ένα συγκεκριμένο είδος νοημοσύνης – αυτό που δίνει έμφαση στις ικανότητες που οδηγούν σε υψηλές σχολικές επιδόσεις.

Αξιολόγηση των προσεγγίσεων επεξεργασίας πληροφοριών Η ακριβής μέτρηση των μεμονομένων δεξιοτήτων δυσκολεύει την προσπάθεια να αποκτήσει κανείς μια συνολική εικόνα για τη φύση της γνωστικής ανάπτυξης.

Οι απαρχές της γλώσσας Τα θεμελιώδη στοιχεία της γλωσσας: Απο τους ήχους στα σύμβολα H γλώσσα αποτελεί τη συστηματική και οργανωμένη διάταξη των συμβόλων, προσφέρει τη βάση για επικοινωνία με τα άλλα πρόσωπα. Η γλωσσα έχει πολλά τυπικά χαρακτηριστικά, που το άτομο πρέπει να κατακτήσει καθώς προχωρεί η γλωσσική ανάπτυξη. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι Η φωνολογία (βασικοί ήχοι της γλώσσας που συνδυάζονται μεταξύ τους και παράγουν λέξεις και προτάσεις), Τα μορφήματα (η μικρότερη γλωσσική μονάδα με δική της εννοιολογική υπόσταση) Η σημασιολογία (κανόνες που διέπουν την έννοια των λέξεων και των προτάσεων). Διάκριση ανάμεσα στην γλωσσική κατανόηση (κατανόηση του λόγου) και στην γλωσσική παραγωγή (χρήση της γλωσσας για επικοινωνία).

Οι πρώτοι ήχοι και η αρχή της επικοινωνίας Οι πρώτοι ήχοι και η αρχή της επικοινωνίας   Προγλωσσική επικοινωνία είναι η επικοινωνία μέσω ήχων, εκφράσεων προσώπου, χειρονομιών, μίμησης και άλλων μη γλωσσικών μέσων. Το πιο εμφανές δείγμα προγλωσσικής επικοινωνίας είναι το βάβισμα [παραγωγή ήχων που μοιάζουν με λόγο αλλά στερούνται νοήματος, επανάληψη του ίδιου φωνήεντος ξανά και ξανά (2-3 μήνες)].   Το βάβισμα αποτελεί καθολικό φαινόμενο και εμφανίζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτου πολιτισμικού πλαισίου. Ακόμα και τα κωφα βρέφη παρουσιάζουν το δικό τους είδος βαβίσματος (μέσω της νοηματικής γλώσσας). Οι περιοχές του εγκεφάλου που διεγείρονται κατά την εκτέλεση των χειρονομιών είναι παρόμοιες με τις περιοχές που ενεργοποιούνται κατά τη παραγωγή του λόγου. Περίπου στον 6ο μήνα, το βάβισμα αντικατοπτρίζει πλέον τους ήχους της γλώσσας στην οποία εκτίθεται το βρέφος.

Οι πρώτες λέξεις Το βρέφος αρθρώνει την πρώτη του λέξη γύρω στους 10-14 μήνες αλλά αυτό μπορεί να γίνει για κάποια βρέφη και στους 9 μήνες. Οι γλωσσολόγοι διαφωνούν ως πρός το πως αναγνωρίζει κανείς οτι το βρέφος έχει πραγματικά εκφέρει την πρώτη του λέξη: 1.Oρισμένοι υποστηρίζουν οτι η πρώτη πραγματική λέξη αρθρώνεται όταν το βρέφος κατανοεί το νόημα των λέξεων και μπορεί να παραγάγει έναν ήχο που μοιάζει με κάποια λέξη των ενηλίκων, 2.Άλλοι γλωσσολόγοι θεωρούν οτι η πρώτη λέξη (π.χ. μαμά) είναι αυτή που χρησιμοποιείται συστηματικά για το ίδιο πρόσωπο που κάνει διαφορετικά πράγματα και οχι μόνο για την κατονομασία του.   Αν και υπάρχουν διαφωνίες για το πότε αρθρώνεται η πρώτη λέξη, όλοι συμφωνούν οτι απο τη στιγμή που το βρέφος αρχίζει να παράγει λέξεις, το λεξιλόγιο του αυξάνεται θεαματικά.

Οι πρώτες λέξεις (2) Αν και υπάρχουν διαφωνίες για το πότε αρθρώνεται η πρώτη λέξη, όλοι συμφωνούν οτι απο τη στιγμή που το βρέφος αρχίζει να παράγει λέξεις, το λεξιλόγιο του αυξάνεται θεαματικά. Οι πρώτες λέξεις ονομάζονται συγκρητικός λόγος, μονολεκτικές προτάσεις που αντιπροσωπεύουν μια ολόκληρη φράση, το νόημα της οποίας εξαρτάται απο τις συγκεκριμένες συνθήκες στις οποίες χρησιμοποιείται (Παράδειγμα). Το πολιτισμικό πλαίσιο επηρεάζει το είδος των πρώτων λέξεων που αρθρώνει το βρέφος.

Οι πρώτες προτάσεις (συνδυασμός μεμονωμένων λέξεων για την κατασκευή προτάσεων που μεταφέρουν συγκεκριμένο μήνυμα, 8-12 μήνες με διαφοροποιήσεις)   Ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός οτι οι περισσότερες απο τις πρώτες προτάσεις του παιδιού δεν δηλώνουν απαίτηση ουτε απαραίτητα απαιτούν απάντηση απο τους άλλους αλλά είναι απλά σχόλια/παρατηρήσεις σχετικά με γεγονότα του περίγυρου.   Τηλεγραφικός λόγος=λόγος στον οποίο δεν συμπεριλαμβάνονται λέξεις που δεν είναι απαραίτητες για την ολοκλήρωση του νοήματος. Κυριολεξία=η χρήση των λέξεων με υπερβολικά στενή σημασία, κοινή στα παιδιά που μόλις αρχίζουν να χειρίζονται τον προφορικό λόγο.