Γεωργία Καπλάνογλου Βασίλης Θ. Ράπανος Ποιοι πληρώνουν τους έμμεσους φόρους; Πρώτες ενδείξεις στην περίοδο της κρίσης Γεωργία Καπλάνογλου Βασίλης Θ. Ράπανος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1

Το δημοσιονομικό πρόβλημα της Ελλάδας Επιτακτική ανάγκη για φορολογικά έσοδα που θα στηρίξουν την πορεία δημοσιονομικής προσαρμογής. Πηγή: European Commission, General Government Data (spring 2013) 2

Πόσο σημαντική είναι η έμμεση φορολογία; Συνήθως παρατηρούμε τους φόρους που πληρώνουμε στο εισόδημα και την περιουσία, όμως: Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Εισηγητικές Εκθέσεις (διάφορα τεύχη)

Πόσο σημαντική είναι η έμμεση φορολογία; Μετά την κρίση, το 2011 (συσσωρευμένη ύφεση 15%) Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Εισηγητικές Εκθέσεις (διάφορα τεύχη)

Πόσο σημαντική είναι η έμμεση φορολογία; Μετά την κρίση, το 2013 (συσσωρευμένη ύφεση 25%) Λιγότερα έσοδα και από τις δυο κατηγορίες φόρων Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Εισηγητικές Εκθέσεις (διάφορα τεύχη)

Πόσο σημαντική είναι η έμμεση φορολογία; Μερικά παραδείγματα για κατηγορίες φορολογικών εσόδων : Έσοδα σε δισεκ. ευρώ, στόχοι 2013

Βασικό ερώτημα: Ποιος πληρώνει τους έμμεσους φόρους; Βασικό ερώτημα: Ποιος πληρώνει τους έμμεσους φόρους; Υπάρχουν στοιχεία για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα. Κάθε χρόνο η ΕΛΣΤΑΤ πραγματοποιεί «Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών», δηλαδή μια στατιστική έρευνα που: Αφορά αντιπροσωπευτικό δείγμα νοικοκυριών της χώρας (περίπου 3.500 νοικοκυριά) Συλλέγει πληροφορίες για τα οικονομικά, κοινωνικά, δημογραφικά, κ.α. χαρακτηριστικά των νοικοκυριών Συλλέγει πληροφορίες για τις δαπάνες των νοικοκυριών σε πολύ αναλυτικό επίπεδο (π.χ. σε περίπου 500 κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών το 2011). Συλλέγει πληροφορίες για τα εισοδήματα των νοικοκυριών. Χρησιμοποιείται κυρίως για την αναθεώρηση του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ποιο είναι το καλάθι της νοικοκυράς)

Μεθοδολογικές επιλογές Προκειμένου να μπορέσουμε να επεξεργαστούμε τα στοιχεία, πρέπει να κάνουμε κάποιες μεθοδολογικές επιλογές για την επιστημονική ανάλυση των δεδομένων Οι έμμεσοι φόροι επιβαρύνουν τους τελικούς καταναλωτές. Δε λαμβάνονται υπόψη οι φόροι στις εισροές (π.χ. ο ειδικός φόρος κατανάλωσης που επιβαρύνει το πετρέλαιο που χρησιμοποιείται ως εισροή στην παραγωγική διαδικασία)

Μεθοδολογικές επιλογές Προκειμένου να αναλύσουμε τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις των έμμεσων φόρων, πρέπει να κατατάξουμε τα νοικοκυριά με βάση έναν δείκτη ευημερίας. Ποιο δείκτη ευημερίας χρησιμοποιούμε για το νοικοκυριό; Για το εισόδημα δε διαθέτουμε αξιόπιστα στοιχεία (στην ΕΟΠ τα άτομα τείνουν να υποδηλώνουν τα εισοδήματά τους σε μεγάλο βαθμό). Χρησιμοποιούμε την συνολική καταναλωτική δαπάνη του νοικοκυριού Αφού αφαιρέσουμε δαπάνες για διαρκή αγαθά (π.χ. αυτοκίνητα, ψυγεία), επειδή ένα νοικοκυριό δεν τα αγοράζει συχνά. Τέλος, λαμβάνουμε υπόψη διαφορές στο μέγεθος και τη σύνθεση των νοικοκυριών, χρησιμοποιώντας την τροποποιημένη κλίμακα ισοδυναμίας του ΟΟΣΑ.

Μεθοδολογικές επιλογές Τα νοικοκυριά με υψηλότερα εισοδήματα ξοδεύουν μικρότερο ποσοστό του εισοδήματός τους από ό,τι τα νοικοκυριά με χαμηλότερα εισοδήματα. Επομένως, το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε τις δαπάνες, και όχι το εισόδημα, του νοικοκυριού ως δείκτη ευημερίας σημαίνει ότι υποεκτιμούμε την αντίστροφη προοδευτικότητα των έμμεσων φόρων. Αν χρησιμοποιούσαμε το εισόδημα ως δείκτη ευημερίας, τα αποτελέσματα θα ήταν πολύ χειρότερα.

Φορολογικοί συντελεστές σε αγαθά και υπηρεσίες, 2008 Οι φορολογικοί συντελεστές που επιβαρύνουν διαφορετικά αγαθά και υπηρεσίες διαφέρουν πολύ, π.χ.: Υπηρεσίες υγείας (π.χ. επισκέψεις για γιατρούς): 0% ΦΠΑ Φάρμακα: 9% ΦΠΑ Τρόφιμα: 9% ΦΠΑ Ρούχα, οικιακές συσκευές: 19% ΦΠΑ Ουίσκι: 19% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 44% της λιανικής τιμής είναι φόρος Βενζίνη: 19% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 47% της λιανικής τιμής είναι φόρος Τσιγάρα: 19% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 73,5% της λιανικής τιμής είναι φόρος

Ποιοι πληρώνουν τους έμμεσους φόρους, 2008 φόροι ως % της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης του νοικοκυριού Οι έμμεσοι φόροι απορροφούν κατά μέσο όρο το 11,4% της καταναλωτικής δαπάνης των νοικοκυριών και επιβαρύνουν αναλογικά περισσότερο τα μεσαία στρώματα.

Όμως οι έμμεσοι φόροι σε ορισμένες κατηγορίες αγαθών πληρώνονται κυρίως από τους φτωχούς… Οι φόροι στην υγεία, τα είδη διατροφής, τον καπνό και τη στέγαση έχουν έντονα αρνητικό αναδιανεμητικό χαρακτήρα, δηλαδή επιβαρύνουν αναλογικά περισσότερο τους φτωχούς.

… ενώ οι έμμεσοι φόροι σε άλλες κατηγορίες αγαθών εμφανίζονται προοδευτικοί Η αρνητική αυτή εικόνα ανατρέπεται εν μέρει από τους φόρους στην αγορά και χρήση αυτοκινήτων (οι πλουσιότεροι έχουν περισσότερα αυτοκίνητα, η χρήση των οποίων επιβαρύνεται με πολλούς φόρους)

Πώς μεταβλήθηκαν οι φόροι και η επιβάρυνση των νοικοκυριών μετά την κρίση; Το πιο πρόσφατο έτος για το οποίο διαθέτουμε στοιχεία ΕΟΠ είναι το 2011. Με εξαίρεση τη μεγάλη αύξηση στον ειδικό φόρο κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρμανσης, οι αυξήσεις στους έμμεσους φόρους ήδη είχαν ολοκληρωθεί μέχρι το 2011.

Οι φορολογικοί συντελεστές σχεδόν σε όλα τα αγαθά αυξήθηκαν σημαντικά μεταξύ 2008-2011 Αύξηση ΦΠΑ (όλων των συντελεστών) Περίπου διπλασιάστηκαν οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης στη βενζίνη, το αλκοόλ. Τριπλασιάστηκε ο ειδικός φόρος κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρμανσης. Αύξηση τελών κυκλοφορίας, κλπ. Π.χ.: Υπηρεσίες υγείας (π.χ. επισκέψεις για γιατρούς): 0% ΦΠΑ Φάρμακα: 6,5% ΦΠΑ (9% το 2008) Τρόφιμα: 13% ΦΠΑ (9% το 2008) Ρούχα, οικιακές συσκευές: 23% ΦΠΑ (19% το 2008) Ουίσκι: 23% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 62% της λιανικής τιμής είναι φόρος (44% το 2008) Βενζίνη: 23% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 59% της λιανικής τιμής είναι φόρος (47% το 2008) Τσιγάρα: 23% ΦΠΑ + ΕΦΚ = το 84% της λιανικής τιμής είναι φόρος (73,5% το 2008) Πραγματικά φαίνεται να έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια αύξησης των έμμεσων φόρων

Ποιοι πληρώνουν τους έμμεσους φόρους, 2011 φόροι ως % της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης του νοικοκυριού Οι έμμεσοι φόροι το 2011 απορροφούν κατά μέσο όρο το 14,6% της καταναλωτικής δαπάνης των νοικοκυριών. 2011 2008

Οι φόροι στα είδη διατροφής είναι πλέον με διαφορά οι πιο αντίστροφα προοδευτικοί φόροι… Είδη διατροφής Καπνός Στέγαση (+θέρμανση)

… ενώ ορισμένα αγαθά αποκτούν χαρακτήρα αγαθών πολυτελείας Οι φόροι στην ένδυση, την αναψυχή και τα εστιατόρια εμφανίζουν αυξημένο προοδευτικό χαρακτήρα, αυτά τα αγαθά αποκτούν χαρακτήρα αγαθών πολυτελείας στην κρίση

Αν κατατάξουμε τα νοικοκυριά με βάση το εισόδημά τους και υπολογίσουμε τους έμμεσους φόρους που πληρώνουν, ως % του εισοδήματός τους

Η επίδραση των έμμεσων φόρων στην ανισοκατανομή έχει επιδεινωθεί Μεταβολή στην ανισότητα μετά την επιβολή των έμμεσων φόρων Δείκτης ανισότητας 1988 2005 2008 2011 Όλα τα αγαθά Συντελεστής Gini -1,8% -0,8% 0,0% 0,7% Atkinson A0.5 -3,5% -0,1% 2,1% Atkinson A1 -3,7% 1,2% Theil index (N) -3,9% -1,9% 2,0%

Οι αυξήσεις των έμμεσων φόρων μετά την κρίση έχουν πλήξει αναλογικά περισσότερο τις οικογένειες με παιδιά Ποσοστιαία αύξηση της επιβάρυνσης από έμμεσους φόρους, 2008-2011 Όλα τα νοικοκυριά 27,2% Οικογένειες με παιδιά 31,2% Νοικοκυριά με αρχηγό συνταξιούχο 27,6% Νοικοκυριά με αρχηγό άνεργο 18,0% Λοιπά νοικοκυριά 28,3% Ομάδα με την μεγαλύτερη αναλογική επιβάρυνση: Οικογένειες με παιδιά στο μέσο της κατανομής 40,0% Οι οικογένειες με παιδιά έχουν πληγεί και από τις αλλαγές στη φορολογία εισοδήματος (κατάργηση πρόσθετου αφορολόγητου, επιδοματική πολιτική τέκνων, κλπ.)

Αύξηση στην επιβάρυνση από έμμεσους φόρους σε ορισμένες βασικές κατηγορίες αγαθών, 2008-2011

Η φτώχεια αυξάνεται κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες αν κρατήσουμε το όριο φτώχειας σταθερό στο 2008 % Πληθυσμού κάτω από το όριο της φτώχειας 2008 - σχετικό όριο φτώχειας (614 ευρώ το μήνα για μονομελές νοικοκυριό) δείκτης ευημερίας: συνολικές δαπάνες 19,1% 2011 - σχετικό όριο φτώχειας (522 ευρώ το μήνα για μονομελές νοικοκυριό) 19,5% 2011 - όριο φτώχειας του 2008 (614 ευρώ το μήνα για μονομελές νοικοκυριό) 28,6% 2011 - όριο φτώχειας του 2008 (760 ευρώ το μήνα για μονομελές νοικοκυριό) δείκτης ευημερίας: συνολικές δαπάνες + τεκμαρτές δαπάνες 24,2% Όριο φτώχειας: 60% της διάμεσης ισοδύναμης δαπάνης (ορισμός Eurostat)

Τι γίνεται με το πετρέλαιο θέρμανσης; Το 2008  ΦΠΑ 19% και ΕΦΚ 21€/1.000λιτρο Το 2011  ΦΠΑ 23% και ΕΦΚ 60€/1.000λιτρο Πόσο περισσότερο φόρο πλήρωσαν τα φτωχά και πλούσια νοικοκυριά αναλογικά (δηλαδή ως ποσοστό της συνολικής τους δαπάνης);

Η αύξηση του φόρου στο πετρέλαιο θέρμανσης επιβάρυνε αναλογικά περισσότερο τα μεσαία στρώματα…

… επειδή το φτωχότερο 20% του πληθυσμού μείωσε δραματικά τις δαπάνες του για πετρέλαιο θέρμανσης ήδη από το 2011

Τι γίνεται με το πετρέλαιο θέρμανσης; Το 2008  ΦΠΑ 19% και ΕΦΚ 21€/1.000λιτρο Το 2011  ΦΠΑ 23% και ΕΦΚ 60€/1.000λιτρο Το 2013  ΦΠΑ 23% και ΕΦΚ 330€/1.000λιτρο Δεν έχουμε αναλυτικά στοιχεία κατανάλωσης για το 2012, όμως αν τα νοικοκυριά κατανάλωναν το 2012 τόσο πετρέλαιο όσο κατανάλωσαν το 2008…

… η αύξηση στις πληρωμές φόρων ιδιαίτερα για τους φτωχούς θα ήταν πολύ μεγάλη