ΧΗΜΙΚΟΙ & ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΧΗΜΙΚΟΙ & ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σπύρος Δοντάς Δρ. Χημικός Υπεύθυνος Διασφάλισης Ποιότητας του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.

Ταξινόμηση, συσκευασία και επισήμανση επικίνδυνων ουσιών Τοξικό C Διαβρωτικό Ν Επικίνδυνο για το περιβάλλον Ε Εκρηκτικό Χn Επιβλαβές Χi Ερεθιστικό F Εύφλεκτο O Οξειδωτικό (Συμμόρφωση προς την Οδηγία 67/548/ΕΟΚ, Υ.Α. 378/94, ΦΕΚ/Β/705/20-09-94)

Φράσεις R – Τυποποιημένες φράσεις κινδύνου (όπου R=risk) Π.χ. R9 «Εκρηκτικό όταν αναμιχθεί με καύσιμα υλικά» R10 «Εύφλεκτο» R20/21 «Βλαβερό όταν εισπνέεται και σε επαφή με το δέρμα» Φράσεις S – Τυποποιημένες φράσεις προφυλάξεων ή ασφαλούς χρήσης (όπου S = safety) Π.χ. S15 «Μακριά από θερμότητα» S16 «Μακριά από πηγές ανάφλεξης – Απαγορεύεται το κάπνισμα» S17 «Μακριά από καύσιμες ύλες» S 3/7/9 «Διατηρείστε το σε καλά κλεισμένη συσκευασία και σε χώρο δροσερό καλώς αεριζόμενο»

Ετικέτα συσκευασίας μιας χημικής ουσίας ή παρασκευάσματος

Παροχή πληροφοριών για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες [1] Άρθρο 25 του Ν.1568/1985, Οδηγία 91/155 ΕΟΚ Υποχρεώσεις εργοδοτών, παρασκευαστών, εισαγωγέων και προμηθευτών: Ο εργοδότης οφείλει να γνωρίζει τους κινδύνους τους οποίους συνεπάγονται για την υγεία των εργαζομένων, παράγοντες που χρησιμοποιούνται ή δημιουργούνται στους τόπους εργασίας και, προκειμένου να συμμορφωθεί με τις παραπάνω απαιτήσεις, δικαιούται να ζητά από τον παρασκευαστή, εισαγωγέα ή προμηθευτή των παραγόντων αυτών πληροφορίες για τους κινδύνους που συνεπάγονται για την υγεία των εργαζομένων όσο και τις μεθόδους ασφαλούς χρήσης τους.

Παροχή πληροφοριών για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες [2] Τα πρόσωπα που παρασκευάζουν, εισάγουν, θέτουν σε κυκλοφορία ή παραχωρούν με οποιοδήποτε τρόπο παράγοντες για επαγγελματική χρήση έχουν υποχρέωση: Να βεβαιώνονται, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, ότι οι παράγοντες αυτοί δεν παρουσιάζουν κίνδυνο για την υγεία των προσώπων που τις χρησιμοποιούν εφόσον χρησιμοποιούνται κατάλληλα για την εργασία που έχουν προδιαγραφεί Να παρέχουν γραπτές πληροφορίες σχετικά με τα επικίνδυνα χαρακτηριστικά των παραγόντων και τους κινδύνους για την υγεία των εργαζομένων που εκτίθενται σ’αυτούς, καθώς και γραπτές οδηγίες για την ορθή χρήση και τον τρόπο προφύλαξης από τους γνωστούς κινδύνους Να διεξάγουν μελέτες και έρευνες και να ενημερώνονται με οποιοδήποτε τρόπο για την εξέλιξη των επιστημονικών και τεχνικών γνώσεων, ώστε να ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις των εδαφίων α’ και β’ της παραγράφου αυτής.

Παροχή πληροφοριών για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες [3] 3. Δεν επιτρέπεται η χρήση ή η διακίνηση στους χώρους εργασίας χημικών παραγόντων σε συσκευασίες και με τρόπους που δεν πληρούν τις απαιτήσεις των σχετικών διατάξεων. Οι πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται υπό τη μορφή ενός Δελτίου Δεδομένων Ασφάλειας Προϊόντος (Material Safety Data Sheet, συντομογραφία MSDS ή SDS) Το MSDS περιέχει 16 παραγράφους με συγκεκριμένο περιεχόμενο η κάθε μία. Το MSDS πρέπει να περιέχει τις πληροφορίες στην ελληνική ή και στην ελληνική (άρθρο 3 της Υ.Α. 508/91)

Έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες Επαφή με τον οργανισμό Διείσδυση στον οργανισμό: Εισπνοή Μέσω του δέρματος Κατάποση

Δόση έκθεσης = (Συγκέντρωση ουσίας στον αέρα) x (Χρόνος Έκθεσης) Η έννοια της δόσης Δόση έκθεσης = (Συγκέντρωση ουσίας στον αέρα) x (Χρόνος Έκθεσης)  

Οριακές τιμές έκθεσης (Παρέχονται στο Π.Δ. 90/99. Οι ορισμοί των ΟΤΕ και ΑΟΤΕ τροποποιήθηκαν ελαφρά με το Π.Δ 338/01) Α) Οριακή τιμή έκθεσης σε χημικό παράγοντα: Η τιμή την οποία δεν επιτρέπεται να ξεπερνά η μέση 8ωρη χρονικά σταθμισμένη έκθεση του εργαζομένου στο χημικό παράγοντα, μετρημένη στον αέρα της ζώνης αναπνοής του, κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε 8ωρης ημερήσιας και 40ωρης εβδομαδιαίας εργασίας του.   Β) Ανώτατη οριακή τιμή έκθεσης σε χημικό παράγοντα: Η τιμή την οποία δεν επιτρέπεται να ξεπερνά η μέση χρονικά σταθμισμένη έκθεση του εργαζομένου στο χημικό παράγοντα, μετρημένη στον αέρα της ζώνης αναπνοής του, κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε δεκαπεντάλεπτης περιόδου μέσα στο χρόνο εργασίας του, έστω κι αν τηρείται η οριακή τιμή έκθεσης. Οι οριακές τιμές έκθεσης σε χημικούς παράγοντες εκφράζονται σε mg/m3 και σε ppm (μέρη ανά εκατομμύριο).

Νόημα και χρησιμότητα των οριακών τιμών Οριακές Τιμές Έκθεσης Εκτίμηση Επαγγελματικού Κινδύνου Έλεγχος Χώρων Εργασίας Μέτρα για Προστασία της Υγείας

Εκτίμηση του Χημικού Κινδύνου Σύνταξη ενός καταλόγου ουσιών Ουσίες που χρησιμοποιούνται ή ουσίες που δημιουργούνται 2. Συλλογή πληροφοριών για τις ουσίες αυτές Βιβλιογραφία, βάσεις δεδομένων, δελτία δεδομένων ασφάλειας (ΜSDS) 3. Εκτίμηση της έκθεσης στις χημικές ουσίες Είδος, ένταση, έκταση ή συχνότητα της έκθεσης των εργαζομένων. Συνδυαστική δράση ουσιών και σχετικοί κίνδυνοι. 4. Ιεράρχηση της σοβαρότητας των κινδύνων Κατάλογος με τις προτεραιότητες για τη λήψη μέτρων προστασίας της υγείας των εργαζομένων (Πηγή: European Agency for Safety and Health at Work, 2003)

Κατάργηση και υποκατάσταση χ.ο. Εύρεση εναλλακτικών λύσεων Προσπαθήστε να βρείτε όλες τις εναλλακτικές λύσεις: -- Μεθόδους όπου δεν χρησιμοποιείται μια ουσία -- Μεθόδους όπου αντικαθίσταται μια ουσία από άλλη λιγότερο επικίνδυνη Σύγκριση εναλλακτικών λύσεων Εκτιμείστε τους πιθανούς κινδύνους κάθε λύσης Ελέγξτε τη συμβατότητα των λύσεων με την ευρωπαϊκή ή εθνική νομοθεσία για τα θέματα ΥΑΕ, περιβάλλοντος, κλπ. Επιλογή μιας εναλλακτικής λύσης Λάβετε μια απόφαση βασιζόμενοι στις νομοθετικές απαιτήσεις, τις τεχνολογικές δυνατότητες, τις πιθανές συνέπειες για την ποιότητα των προϊόντων, το κόστος, τις απαραίτητες επενδύσεις και την εκπαίδευση στη χρήση των νέων προϊόντων (Πηγή: European Agency for Safety and Health at Work, 2003)

Έλεγχος χημικών ουσιών Προσπαθήστε να εξαφανίσετε ή αποφύγετε τις ουσίες που: Αυξάνουν τους κινδύνους πυρκαγιάς ή έκρηξης Εκθέτουν σε υψηλές συγκεντρώσεις τους εργαζομένους Εκθέτουν μεγάλο αριθμό εργαζομένων Είναι πτητικές (π.χ. οργανικούς διαλύτες) Διασπείρονται στον αέρα (π.χ. αερολύματα, σκόνη) Προκαλούν άμεσους κινδύνους για την υγεία (π.χ. δηλητήρια, διαβρωτικές, ερεθιστικές ουσίες) Προκαλούν χρόνιες βλάβες στην υγεία (π.χ. αλλεργιογόνα, γενοτοξικές ουσίες) Καλύπτονται από ειδική εθνική νομοθεσία για τη χρήση στους χώρους εργασίας Έχουν ήδη προκαλέσει προβλήματα στην επιχείρησή σας (υγείας, ατυχήματα, ή άλλα συμβάντα) Προκαλούν επαγγελματική ασθένεια (Πηγή: European Agency for Safety and Health at Work, 2003)

Είδη βιολογικών παραγόντων στους χώρους εργασίας Βακτήρια: Μονοκύτταροι μικροοργανισμοί των οποίων το χρωμόσωμα δεν περικλείεται σε μεμβράνη, δε διαθέτουν δηλαδή πραγματικό πυρήνα (προκαρυωτικά). Ιοί: Βιολογική μονάδα που διαθέτει μια απλή ακυτταρική οργάνωση. Έχει ένα πρωτεϊνικό περίβλημα και απλό τύπο νουκλεϊνικού οξέος αλλά δε διαθέτει ανεξάρτητο μεταβολισμό και αναπαράγεται μόνο μέσα σε ξένα ζωντανά κύτταρα (ξενιστές). Μύκητες: Μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι μικροοργανισμοί που διαθέτουν πραγματικό πυρήνα (ευκαρυωτικοί) και οι οποίοι δεν έχουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν ή και να κινούνται. Παράσιτα: Μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι οργανισμοί οι οποίοι προσωρινά ή μονίμως διαβιούν στο σώμα άλλων έμβιων όντων (ξενιστών) και τρέφονται απ’ αυτά.

Βιολογικοί παράγοντες στους χώρους εργασίας Κλινικά και μικροβιολογικά εργαστήρια, νοσοκομεία Εργαστήρια Ε & Α στην ιατρική, τη βιολογία, τη βιοχημεία Βιομηχανίες τροφίμων και ποτών π.χ. παραγωγής γιαουρτιού, τυριών, γλυκισμάτων, μπίρας, κρασιού, κλπ Βιομηχανίες φαρμάκων π.χ. αντιβιοτικών Βιομηχανίες ζυμών Κτηνοτροφικές και γεωργικές εκμεταλλεύσεις π.χ. παραγωγή ζωοτροφών, στάβλοι, σφαγεία Χώροι γραφείων και άλλοι κλιματιζόμενοι χώροι Αποκομιδή και διαλογή απορριμμάτων Αποχωρητήρια

Μετάδοση των μικροοργανισμών στον οργανισμό Πολλοί από τους βιολογικούς παράγοντες μεταφέρονται και διασπείρονται με τον αέρα. Οι μικροοργανισμοί εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω του τραυματισμένου δέρματος ή των βλεννογόνων μεμβρανών. Επίσης εισπνέονται ή καταπίνονται προκαλώντας μολύνσεις της άνω αναπνευστικής οδού ή του πεπτικού συστήματος.

Επιπτώσεις στην υγεία Οι βιολογικοί παράγοντες προκαλούν τα εξής συμπτώματα: Μολύνσεις από παράσιτα, ιούς ή βακτηρίδια Αλλεργίες Δηλητηριάσεις ή τοξικές συνέπειες

Νομοθεσία Οδηγία 2000/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 18ης Σεπτεμβρίου 2000 Π.Δ. 186/1995 (ΦΕΚ 87/Α/30-5-95) «Προστασία των εργαζομένων από κινδύνους που διατρέχουν λόγω της έκθεσής τους σε βιολογικούς παράγοντες κατά την εργασία»

Ομάδες κινδύνου Βιολογικός παράγοντας της ομάδας 1:Απίθανο να προκαλέσει ασθένεια στον άνθρωπο. Βιολογικός παράγοντας της ομάδας 2: Μπορεί να προκαλέσει ασθένεια στον άνθρωπο και θα μπορούσε να προκαλέσει κίνδυνο για τους εργαζόμενους, ενώ δεν υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εξαπλωθεί στο κοινωνικό σύνολο. Γενικώς υπάρχει αποτελεσματική προληπτική ή θεραπευτική αγωγή. Βιολογικός παράγοντας της ομάδας 3: Μπορεί να προκαλέσει ασθένεια στον άνθρωπο και συνιστά σοβαρό κίνδυνο για τους εργαζόμενους. Ενδέχεται να υπάρχει κίνδυνος να διαδοθεί στο κοινωνικό σύνολο, αλλά, γενικώς υπάρχει αποτελεσματική προληπτική ή θεραπευτική αγωγή. Βιολογικός παράγοντας της ομάδας 4: Προκαλεί σοβαρή ασθένεια στον άνθρωπο και συνιστά σοβαρό κίνδυνο για τους εργαζόμενους, ενδέχεται να παρουσιάζει υψηλό κίνδυνο διάδοσης στο κοινωνικό σύνολο και για τον οποίο συνήθως δεν υπάρχει αποτελεσματική προληπτική ή θεραπευτική αγωγή. Αν ένας αξιολογούμενος βιολογικός παράγοντας δεν είναι δυνατόν να καταταχθεί σαφώς σε μία από τις ομάδες της παραγράφου 2 πρέπει να κατατάσσεται στην υψηλότερη εξεταζόμενη ομάδα κινδύνου.

Εντοπισμός και εκτίμηση των κινδύνων Γραπτή εκτίμηση των κινδύνων: Φύση, βαθμός και διάρκεια έκθεσης Συνεκτίμηση όλων των βιολογικών παραγόντων Τακτική επανάληψη, ιδιαίτερα όταν οι συνθήκες μεταβάλλονται Παροχή στην επιθεώρηση εργασίας των στοιχείων της εκτίμησης

Σήμα βιολογικού κινδύνου

Ενημέρωση της επιθεώρησης εργασίας Εκτίμηση κινδύνου Περιπτώσεις έκθεσης – δραστηριότητες Αριθμός εκτεθειμένων Όνομα και προσόντα ΤΑ και ΓΕ Προστατευτικά και προληπτικά μέσα Σχέδιο έκτακτης ανάγκης (Ομάδα 3, Ομάδα 4)

Μεθοδολογία μετρήσεων Οι μετρήσεις του μικροβιακού φορτίου στους εργασιακούς χώρους γίνονται με ειδικά όργανα τα οποία ονομάζονται: μικροβιακοί δειγματολήπτες του αέρα

ΧΗΜΙΚΟΙ & ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΧΗΜΙΚΟΙ & ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σπύρος Δοντάς Δρ. Χημικός Υπεύθυνος Διασφάλισης Ποιότητας του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.