Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου Αποκρυπτογραφώντας τα ρεπερτόρια ενός στόχου: Ανησυχίες, διλήμματα, ευκαιρίες Μιχαλίνος Ζεμπύλας Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Ξεκινώντας με δυο ιστορίες… Η ιστορία της κας Μαρίας Η ιστορία της κας Ελένης

Προβληματισμοί πάνω στις δύο ιστορίες… Τι μπορούμε να μάθουμε για την ειρηνική συμβίωση αντιπαραθέτοντας ιστορίες πόνου, χωρίς να χάνεται η ασυμμετρία; Πώς η «δύσκολη γνώση» (Deborah Britzman) μπορεί να αναδείξει προοπτικές που αναδιαμορφώνουν κάποιες ηγεμονικές μας αφηγήσεις; Ποια παιδαγωγικά «ανοίγματα» μπορεί να μας προσφέρει μια πολυπρισματική οπτική ενός ζητήματος;

Γενικά ερωτήματα της παρουσίασης Πώς μπορεί να είναι συμβατός ο στόχος της «ειρηνικής συμβίωσης» με το στόχο του «Δεν Ξεχνώ»; Ποια ρεπερτόρια χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του στόχου για καλλιέργεια της ειρηνικής συμβίωσης; Πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε στην πράξη μια κριτική προσέγγιση πάνω στην παιδαγωγική της ειρήνης, χωρίς να παραγνωρίσουμε τις ανησυχίες μας, αλλά ούτε και να τις αφήσουμε να εμποδίσουν πιθανά παιδαγωγικά «ανοίγματα»;

Η ειρηνική συμβίωση ως πρόκληση Το άλυτο πρόβλημα, οι «ανοικτές πληγές» του παρελθόντος και η συνεχιζόμενη κατοχή. Κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα προωθήσουμε την ειρηνική συμβίωση στα σχολεία; Οι ανησυχίες μας ότι οι Άλλοι (ως μονολιθική κατηγορία) είναι Κακοί, απειλούν το Εμείς (άλλη μια μονολιθική κατηγορία) και δεν μπορούμε να τους εμπιστευτούμε. Μπορεί να υπάρξει ειρηνική συμβίωση, όταν συνεχίζεται η αδικία και δεν υπάρχει σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μας;

Η ειρηνική συμβίωση ως ευκαιρία Ενθαρρύνει την ενδοσκόπηση σχετικά με τις προϋποθέσεις ειρηνικής συνύπαρξης και ουσιαστικής συμμετοχής στο ίδιο κοινωνικό σύστημα ατόμων/ομάδων που υπέφεραν στο παρελθόν από αλληλο-βιαιότητες (ενσυναίθηση) Θέτει με νέους όρους το ζήτημα της μνήμης (Δεν ξεχνώ), δίνοντας ευκαιρίες για ανοίγματα που δεν αναπαραγάγουν τους διπολισμούς του παρελθόντος (Καλοί-Κακοί), αλλά εμπλουτίζουν τη μνήμη ώστε να αποδομήσει ηγεμονικές αφηγήσεις (αλληλεγγύη, κριτική γνώση)

Τι είναι ακριβώς που ‘Δεν Ξεχνώ’; Δεν ξεχνώ μόνο όσα υπέφερα εγώ; Ή μήπως υπέφεραν και οι Άλλοι; (ή δεν με ενδιαφέρει;) Δεν ξεχνώ μόνο αυτούς που υπέφεραν από τη «δική μου» εθνοτική ομάδα (π.χ. αγνοούμενους); Ή μήπως αναγνωρίζω ότι και οι Άλλοι έχουν τραύματα, φόβους, αγνοούμενους; Μήπως αναγνωρίζοντας τον πόνο του Άλλου σημαίνει υποβαθμίζω το δικό μου πόνο; Δεν ξεχνώ μόνο την παραβίαση των δικών μου ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Ή μήπως υπάρχει θέμα παραβίασης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Άλλων;

Δύο προσεγγίσεις 1. «Αδρανής προσέγγιση» Δεν κάνουμε τίποτε στα σχολεία για την ειρηνική συμβίωση, αν δε λυθεί πρώτα το πολιτικό πρόβλημα. Όταν λυθεί, ξεκινάμε την επόμενη μέρα… 2. «Κριτική προσέγγιση»: (α) πιο σημαντικές οι παιδαγωγικές μας (π.χ. κριτική ανάλυση, πολυπρισματικότητα) παρά το καθαυτό περιεχόμενο (π.χ. ήθη και έθιμα Ε/Κ και Τ/Κ) (β) η ειρήνη και η συμφιλίωση κτίζονται πολύ δύσκολα και απαιτούν πολύ χρόνο. Αρχίζουμε δειλά-δειλά τώρα…

Παιδαγωγική της Ειρήνης Δεν σκοπεύει να μας διδάξει ότι οι άλλοι είναι «καλοί» και ότι πρέπει να ξεχάσουμε τα τραύματα του παρελθόντος. Kαλλιεργεί θετικές στάσεις & πρακτικές που ενδυναμώνουν την ειρήνη προβληματίζουν για τις επιπτώσεις της βίας, των στερεοτύπων και της μονολιθικότητας Δεν είναι μια συγκεκριμένη δραστηριότητα αλλά μια διάσταση που διαχέεται σ’ ολόκληρο το σχολικό πρόγραμμα Συνδέεται στενά με άλλες εκπαιδευτικές φιλοσοφίες (εκπαίδευση για αντιρατσισμό, διαπολιτισμικότητα, δημοκρατική πολιτότητα, ανθρώπινα δικαιώματα)

Σκοπός & μεθοδολογία της έρευνας ΣΚΟΠΟΣ Η διερεύνηση των απόψεων και της συναισθηματικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών για τη συμφιλίωση και την καλλιέργεια κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης Συνδυασμός 2 μεθοδολογιών: Ι. ΦΑΣΗ Α΄: Ποσοτική έρευνα (660 ερωτηματολόγια) ΙΙ. ΦΑΣΗ Β΄: Ποιοτική έρευνα (40 συνεντεύξεις)

Αποτελέσματα της έρευνας

ΦΑΣΗ Α΄: Ετοιμότητα εκπαιδευτικών για την προώθηση του στόχου ΦΑΣΗ Α΄: Ετοιμότητα εκπαιδευτικών για την προώθηση του στόχου 93.4% σημαντική η καλλιέργεια της ειρηνικής συνύπαρξης 97% ο στόχος έχει δυσκολίες στην πρακτική του εφαρμογή 23.8% διαφωνώ με το στόχο της ειρηνικής συνύπαρξης 20.2% ο στόχος δεν είναι εφικτός 85.2% ο στόχος συμβάλλει στην επίλυση του πολιτικού προβλήματος 55,4% ΔΕΝ νιώθουν έτοιμοι να προωθήσουν τη συμφιλίωση Μόνο 7,7% νιώθουν έτοιμοι να προωθήσουν τη συμφιλίωση 64,3% δεν είναι σίγουροι αν είναι εφικτή η συμφιλίωση

Τα ρεπερτόρια της συμφιλίωσης ΦΑΣΗ Β’ Τα ρεπερτόρια της συμφιλίωσης

Το ρεπερτόριο της αρνητικότητας ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ συμφιλίωση: - ανέφικτη - μη επιθυμητή συναισθήματα : έχθρα, μίσος, θυμός, οργή, αγανάκτηση Ερ.: οκ, εσένα η προοπτική να συμφιλιωθείς, να συνυπάρξεις ας πούμε με τους ΤΚ, τι αισθήματα σου προκαλεί; Απ.: Εμένα προσωπικά δεν μου αρέσει η συμφιλίωση, εν μπορώ να…. ένεν εύκολο να τους δεχτώ. Νιώθουμε έτσι ένα μίσος για τούτους Ερ.: Είσαι πρόσφυγας; Απ.: Ναι

Το ρεπερτόριο του φόβου & της αμφιβολίας ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ συμφιλίωση: - εφικτή αλλά πολύ δύσκολη, στο μακρινό μέλλον - αμφιταλάντευση, σκεπτικισμός , ερωτήματα συναισθήματα: αγωνία, φόβος, ανασφάλεια, απαισιοδοξία συχνά συνδέεται με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων Ερ.: Τι συναισθήματα σου προκαλεί τούτη η προοπτική της συμφιλίωσης; Απ.: Αμφιβολίες, προκαλεί μου έτσι αμφιβολίες, συναισθήματα ας πούμε εννα πετύχει, εθθα πετύχει, αγωνία, τι πάμε να κάμουμε, και μεγάλες έτσι ας πούμε αμφιβολίες και αμφισβήτηση για τον τρόπο που γίνονται.

Το ρεπερτόριο της αδιαφορίας ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ συμφιλίωση: - έλλειψη προσωπικής εμπλοκής (έμμε κόφτει) - δεν επηρεάζει την καθημερινότητα τους (να περνώ καλά) συναισθήματα: - ούτε θετικά ούτε αρνητικά, απάθεια - παραίτηση/απογοήτευση για τις προοπτικές λύσης Ερ.: Είπατε ψυχρότητα, εννοείτε σε σχέση με τα συναισθήματα που σας προκαλεί; Απ.: Μια απάθεια γενικώς. Νομίζω ότι δεν με πολυαφορά αυτό το θέμα. Δηλαδή εν νιώθω α ουάου θα συμφιλιωθούμε, χαίρομαι, νιώθω θετικά. Ούτε ότι α Παναγία μου εννα συμφιλιωθούμε. Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Όπως και με τους μετανάστες, δεν νιώθεις τίποτε, απλώς τους αποδέχεσαι.

Το ρεπερτόριο της αναγκαιότητας ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ συμφιλίωση: - αναπόφευκτη, ‘η μόνη λύση’, ‘είμαστε αναγκασμένοι’ - απαραίτητη για ειρήνη & ευημερία στο μέλλον -‘φυσική εξέλιξη’, η διαδικασία ήδη έχει ξεκινήσει συναισθήματα: λογική/ρεαλισμός  συναισθηματικές αντιστάσεις Ε ναι γιατί πρέπει να καταλάβουμε ότι πρέπει να γίνει κάτι ας πούμε για τούτο το θέμα. Που τη στιγμή που δεν μπορούμε να εξαφανίσουμε τους τούρκους, τους Τ/Κ κάτι άλλο πρέπει να γίνει. Άρα πρέπει να γίνει κάτι. Να σταματήσουμε να υποκρινόμαστε ότι εν συμβαίνει τίποτε.

Το ρεπερτόριο της δυνατότητας ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ συμφιλίωση: εφικτή και επιθυμητή, παρά προβλήματα & ενδοιασμούς συναισθήματα: προθυμία, αισιοδοξία ‘φτάνει να υπάρχει θέληση’ αναφορές σε: ειρηνική συμβίωση προ-1974, τα κοινά των δύο κοινοτήτων Αντι-πολεμικός & ανθρωπιστικός λόγος ‘είναι και κείνοι άνθρωποι, θέλω ειρήνη’ προσωπικές σχέσεις με ΤΚ Εντάξει, οι ΤΚ δεν είναι έποικοι, δεν είναι Τούρκοι με την έννοια που γνωρίζουμε εμείς για την τουρκική εισβολή. Οπόταν τα συναισθήματα μου είναι μάλλον θετικά χωρίς να είμαι σίγουρος. Το λέω με επιφύλαξη γιατί όλοι γνωρίζουμε τα γεγονότα του 74. Οι ΤΚ ζούσαν αρμονικά προηγουμένως οπόταν. Αλλά δεν γνωρίζουμε τις εξελίξεις των ΤΚ, δηλαδή τον τρόπο ζωής τους, είμαστε ακόμα πριν το 74. Οπόταν εξακολουθεί να υπάρχει αυτό το χάσμα

Το ρεπερτόριο του ενθουσιασμού ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ συμφιλίωση: - ενθουσιώδης υποστήριξη ‘ καταπληκτικό’, ‘θα με χαροποιούσε’ - τα βήματα μέχρι τώρα δεν είναι αρκετά - επίγνωση δυσκολιών & προτάσεις για υπέρβαση τους συναισθήματα: χαρά, συγκίνηση, αισιοδοξία, ελπίδα για το μέλλον Ερ. Η προοπτική συμφιλίωσης ΕΚ και ΤΚ τι συναισθήματα σας προκαλεί; Απ. Βασικά είναι το όνειρο, αυτό που θα ήθελα να συμβεί στην Κύπρο. Απλά με πιάνει και ένα είδος θλίψης ουσιαστικά, πίκρα μπορώ να πω, γιατί είναι τόσο αργή η διαδικασία που κάποιες φορές εγώ προσωπικά χάνω λίγο την ελπίδα μου. Θα ήθελα να δω έτσι μια πιο μεγάλη βούληση, όχι απλά προς την ειρηνική συνύπαρξη αλλά προς την εμβάθυνση ουσιαστικά της σχέσης μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Διάφορα είδη πρακτικών Διάφορα είδη πρακτικών σε σχέση με: Πχ: Έκταση: δικοινοτικές εκδηλώσεις ↔ επίπεδο τάξης Διάρκεια: ολόκληρη ενότητα ↔ μικρή αναφορά Περιεχόμενο: ειδικά για το στόχο ↔ έμμεση αναφορά Μορφή: π.χ. υλικό εκτός ΑΠ - ύλη ΑΠ, συζήτηση, αυθόρμητες δραστηριότητες

Είδη & διαβαθμίσεις πρακτικών === ΔΙΑ-ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ === == ΕΝΔΟΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ == --- ΔΙΑΣΧΟΛΙΚΕΣ --- -- ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΕΣ -- - επίπεδο τάξης - Ενότητα μαθημάτων Μάθημα-αφιέρωμα Δραστηριότητες Μικρή συζήτηση Αναφορά 21

Παραδείγματα πρακτικών (1) Σχολικές εκδηλώσεις π.χ. γιορτή, ημερίδα, συνέδριο, διαγωνισμοί, κλπ … Αφιέρωμα μαθημάτων/ενότητας με σκοπό την καλλιέργεια ειρηνικής συνύπαρξης π.χ. θέματα: πόλεμος - ειρήνη, πρόσφυγες, Κύπρος, Τουρκοκύπριοι, κλπ … Τροποποίηση μαθημάτων εντός ΑΠ π.χ. Λογοτεχνικά κείμενα από Τούρκους &ΤΚ λογοτέχνες, μουσική, τέχνη, κλπ … Συζήτηση στην τάξη χώρος για να ακουστούν διαφορετικές απόψεις νομιμοποίηση διαφορετικών ρεπερτορίων κριτική αποδόμηση στερεοτύπων

Παραδείγματα πρακτικών (2) Δραστηριότητες που καλλιεργούν τις αξίες του στόχου πχ. Θεατρικά παιχνίδια, συζήτηση σεναρίων, οργάνωση debate στην τάξη, κλπ … Αυθόρμητες  δραστηριότητες/ συζήτηση πχ. αφορμή κάτι που λέχθηκε αυθόρμητα στην τάξη από  μαθητές σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα (αναφορά, απορία, διαφωνία, σλόγκαν  κτλ), κλπ… Μικρές αναφορές Προσοχή στη διατύπωση (πχ. Η λέξη ‘Κύπριοι’ αναφέρεται σε όλες τις κυπριακές κοινότητες) Χρήση Τουρκικών ονομάτων σε δραστηριότητες (πχ. σε μαθηματικά προβλήματα), κλπ…

Συμπερασματικά… Ο στόχος της ειρηνικής συμβίωσης και της συμφιλίωσης ΔΕ σημαίνει να ‘ξεχαστεί το παρελθόν και να προχωρήσουμε’ (είναι συμβατοί οι δύο στόχοι, κάτω από προϋποθέσεις) Η πρακτική εφαρμογή του στόχου της ειρηνικής συνύπαρξης είναι για τους περισσότερους εκπαιδευτικούς πολύ δύσκολη για διάφορους λόγους (έλλειψη υποστήριξης, ασάφεια κτλ) Η συμφιλίωση θεωρείται από τους εκπαιδευτικούς απαραίτητη σε αρκετά μεγάλο βαθμό, παρόλο που τη θεωρούν ως μια συναισθηματικά οδυνηρή διαδικασία Μεγάλο ποσοστό εκπαιδευτικών θεωρεί ότι η συμφιλίωση είναι ανέφικτη υπό τις περιστάσεις

Πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε στην πράξη μια κριτική προσέγγιση πάνω στην παιδαγωγική της ειρήνης, χωρίς να παραγνωρίσουμε τις ανησυχίες μας, αλλά ούτε και να τις αφήσουμε να εμποδίσουν πιθανά παιδαγωγικά «ανοίγματα»;

Καταληκτικές ιδέες… Ανάδειξη εκείνων των προοπτικών του στόχου που είναι παιδαγωγικά σημαντικές, ακόμη και για εκείνους από μας που έχουμε ανησυχίες και προβληματισμούς για το στόχο ή για τη συμφιλίωση (κριτική γνώση, ενσυναίσθηση, πολυπρισματικότητα, αλληλεγγύη, αποδόμηση στερεοτύπων, αντι-ρατσισμός, ανθρώπινα δικαιώματα για όλους, όχι επιλεκτικά) Συνεχής διερεύνηση για το τι «χάνουμε» και τι «κερδίζουμε» από την προώθηση διαφόρων μορφών του ‘Δεν ξεχνώ’ (όσον αφορά τα μαθησιακά και συναισθηματικά αποτελέσματα των παιδαγωγικών μας παρεμβάσεων)