Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ) Παύλος Σπυράκης (google: Paul Spirakis) Διευθυντής, Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών

Ημερίδα "Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα: Στην Εκπαίδευση, στη Δημόσια Διοίκηση και στις Επιχειρήσεις. Η διεθνής εμπειρία και η ελληνική πραγματικότητα»

Σκοπός της Ημερίδας Ανάδειξη όλων των πλευρών του θέματος. Ανάδειξη όλων των πλευρών του θέματος. ελληνική και διεθνής εμπειρία πλεονεκτήματα / μειονεκτήματα χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ πολιτικές και οι κατευθύνσεις της Ε.Ε. απόψεις της πολιτείας, των εταιρειών και των διαφόρων φορέων.

Σκοπός της παρουσίασης Σύντομη εισαγωγή στο θέμα Σύντομη ιστορική αναδρομή Ορισμός ΕΛ/ΛΑΚ Άδειες χρήσης και μοντέλα ανάπτυξης Το σύστημα GNU και ελεύθερες εφαρμογές Διεθνής και Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ Ο αντίλογος και τα επιχειρήματα Ερωτήματα

Σύντομη ιστορική αναδρομή Δεκαετίες ’50, ’60 και ’70 Λογισμικό (μαζί με πηγαίο κώδικα) διανέμεται ελεύθερα σε διάφορα forums και σε ακαδημαϊκού κύκλους 1983 O Richard Stallman γράφει το GNU Manifesto 1984 Αρχίζει το GNU Project για τη δημιουργία ενός πλήρως ελεύθερου λειτουργικού συστήματος 1985 Ιδρύεται το Free Software Foundation

Σύντομη ιστορική αναδρομή 1991 Ελεύθερο BSD Unix σε PC (με i386) O Linus Torvalds αναγγέλλει και διαθέτει ελεύθερα τον πυρήνα Linux 1991 - σήμερα Συνεχείς ανακοινώσεις βελτιώσεων αλλά και νέων ελεύθερων προγραμμάτων 1997 Δημοσίευση “The Cathedral and the Bazaar” του Eric S. Raymond (γιατί η κατανεμημένη ανάπτυξη λογισμικού λειτουργεί καλά)

Σύντομη ιστορική αναδρομή 1998 Χρήση του όρου “open source” και κατοχύρωσή του ως σήμα κατατεθέν για προϊόντα ελεύθερου λογισμικού Ορισμός του “open source” (Open Source Definition) προερχόμενος από τις οδηγίες DFSG - Debian Free Software Guidelines Ίδρυση του Open Source Initiative (OSI) 1998 - σήμερα Το ΕΛ/ΛΑΚ κερδίζει όλο και μεγαλύτερη αναγνώριση

Ελεύθερο Λογισμικό (ΕΛ) Το Ελεύθερο Λογισμικό (Free Software) είναι θέμα ελευθερίας και όχι κόστους/τιμής Σύγχυση με τον αγγλικό όρο free στο free software “free” as in “free speech,” not as in “free beer.” Φιλοσοφία του ΕΛ Το θέμα είναι η ελευθερία· είναι όλο το θέμα και το μόνο θέμα. Το Ελεύθερο Λογισμικό (Free Software) σχετίζεται με την ελευθερία του χρήστη να χρησιμοποιήσει/εκτελέσει, να αντιγράψει, να διανείμει, να μελετήσει, να αλλάξει και να βελτιώσει το λογισμικό.

Ορισμός Ελεύθερου Λογισμικού Είναι Ελεύθερο Λογισμικό αν ο χρήστης έχει: την ελευθερία να χρησιμοποιήσει/εκτελέσει το λογισμικό (πρόγραμμα) για κάθε σκοπό (ελευθερία 0) την ελευθερία να μελετήσει πως λειτουργεί το πρόγραμμα και να το προσαρμόσει στις ανάγκες του (ελευθερία 1) - προαπαιτεί πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα την ελευθερία να (ανα)διανείμει αντίγραφα για να βοηθήσει τους άλλους (ελευθερία 2) την ελευθερία να βελτιώσει το πρόγραμμα και να διαθέσει τις βελτιώσεις στο ευρύ κοινό, ώστε όλοι να επωφεληθούν (ελευθερία 3) - προαπαιτεί πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα

Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΛΑΚ) Ανακοίνωση της Netscape οτι θα διαθέσει τον πηγαίο κώδικα του φυλλομετρητή της (browser) Ευκαιρία να πεισθεί ο επιχειρηματικός κόσμος για την ανοικτή διαδικασία ανάπτυξης λογισμικού Ανάγκη να εκλείψει η νοοτροπία αντιπαράθεσης που είχε συνδεθεί με το ελεύθερο λογισμικό και να προωθηθεί η ιδέα σε ρεαλιστική επιχειρηματική βάση Δημιουργία του όρου “open source” Έμφαση στη διαμοίραση του πηγαίου κώδικα και στη διαδικασία ανάπτυξης

Ορισμός Ανοικτού Κώδικα (Open Source Definition) Ανοικτός Κώδικας δεν σημαίνει μόνο πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα. Η διανομή πρέπει να συμμορφώνεται με τα κριτήρια 1. Ελεύθερη αναδιανομή 2. Διανομή και του πηγαίου κώδικα 3. Διανομή με τους ίδιους όρους αλλαγών και λογισμικού που βασίζεται στο αρχικό. 4. Άδεια αλλαγής του πηγαίου κώδικα (η μέθοδος εφαρμογής αρχείων αλλαγών - patches) 5. Καμία διάκριση απέναντι σε άτομα ή ομάδες 6. Καμία διάκριση απέναντι σε πεδία εφαρμογής 7. Ελεύθερη διανομή της άδειας χρήσης 8. Άδεια χρήσης που δεν εξαρτάται από συγκεκριμένη διανομή 9. Άδεια χρήσης που δεν περιορίζει άλλο λογισμικό 10. Άδεια χρήσης που είναι τεχνολογικά ουδέτερη

ΕΛ/ΛΑΚ Χωριστά κινήματα ΕΛ και ΛΑΚ Υπάρχει διαφωνία ανάμεσα στις κοινότητες του ΕΛ και του ΛΑΚ, σχετικά με τη φιλοσοφία Ωστόσο σε πρακτικό επίπεδο υπάρχει γενικά συμφωνία! Έτσι οι όροι ΕΛ και ΛΑΚ μπορούμε να πούμε πως αναφέρονται λίγο-πολύ στο ίδιο πράγμα Μερικές άδειες χρήσης αναγνωρίζονται ως άδειες χρήσης ΛΑΚ αλλά όχι ως άδειες χρήσης ΕΛ Χρήση του όρου ΕΛ/ΛΑΚ (FLOSS Free/Libre - Open Source Software)

ΕΛ, ΛΑΚ, και εμπορικό λογισμικό σε μια εικόνα

Άδειες χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ Πάνω από 50 άδειες χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ συμβατές με τη GPL (και το GNU project, και μη συμβατές με τη GPL με αδυναμία επιβολής επιπλέον περιορισμών (Copyleft) και με δυνατότητα επιβολής επιπλέον περιορισμών (Non-copyleft) Πολλές άδειες χρήσης που δεν ήταν ελεύθερες τροποποιούνται ώστε να γίνουν ελεύθερες Ενδεικτικά: GNU GPL και GNU LGPL X11 License Expat License (MIT license) BSD license, original/modified OpenSSL licence Apache license (ver. 1.0, 1.1) Public Domain. νομική κατάσταση, όχι άδεια ισοδύναμο με άδεια που επιτρέπει τα πάντα. … και πολλές άλλες

Μοντέλα ανάπτυξης Σύνδεση της ανάπτυξης ΕΛ/ΛΑΚ με την κατανεμημένη ανάπτυξη κώδικα από πολλούς προγραμματιστές αυτό το μοντέλο ανάπτυξης αποδείχτηκε οτι μπορεί να «δουλέψει» Όμως αυτό δεν είναι το μόνο μοντέλο ανάπτυξης το ΕΛ/ΛΑΚ δεν συνδέεται με κάποια μεθοδολογία ανάπτυξης Πολλές φορές ΕΛ/ΛΑΚ αναπτύσσεται από μικρές ομάδες Σε κάθε περίπτωση υπάρχει όφελος από διορθώσεις πρόβλημα που συνεισφέρει μεγαλύτερη βάση ΕΛ/ΛΑΚ αναπτύσσουν ακόμη και εταιρείες παραγωγής λογισμικού !!!

Το GNU project Το GNU project ξεκίνησε το 1984 με σκοπό να υλοποιήσει ένα πλήρες λειτουργικό σύστημα (παρόμοιο με το Unix), το GNU system, που θα είναι ελεύθερο λογισμικό GNU: αρχικά του “GNU’s Not Unix!” Για την υποστήριξη και χρηματοδότησή του δημιουργήθηκε το Free Software Foundation - FSF Υπάρχει διαθέσιμη η παραλλαγή του GNU system βασισμένη στον πυρήνα Linux (GNU/Linux)

Το GNU/Linux Συνήθως γνωστό σήμερα απλά ως Linux (αν και Linux είναι μόνο ένας πυρήνας για το σύστημα GNU) Έχει ευρεία χρήση σε συστήματα εξυπηρετητών Με τα γραφικά περιβάλλοντα γνωρίζει επιτυχία και στους προσωπικούς σταθμούς εργασίας Κυκλοφορεί σε διάφορες διανομές (εμπορικές και μη) Debian, Slackware, RedHat, SuSe, Mandrake, Knoppix, Gentoo, ... Περιλαμβάνουν και πλήθος ελεύθερων εφαρμογών Δεν είναι όμως το μόνο ελεύθερο λειτουργικό σύστημα FreeBSD, NetBSD, OpenBSD, Darwin, FreeDOS

Ενδεικτικές ελεύθερες εφαρμογές KDE, Gnome, XFCE (desktop environments) Mozilla, Konqueror, Epiphany, Galeon (browsers) Ximian Evolution,, Mozilla Thunderbird (e-mail) OpenOffice.org, Koffice, Gnome Office GIMP, Sodipodi (graphics) Kollab, Kroupware (groupware) MySQL, PostgreSQL, FirebirdSQL, SAP DB (databases) Postnuke, Envolution, Scoop (content management) Whiteboard, ILAIS, Moodle (learning support) GAP, MAXIMA, NTL, R (maths, statistics) Apache, Jakarta tomcat, Zope (web servers)

Κατάλογος εφαρμογών Προσπάθεια καταγραφής ΕΛ/ΛΑΚ Free Software Directory ξεκίνησε το Σεπτέμβριο 1999 από το FSF από τον Απρίλιο του 2003 υποστηρίζεται από την UNESCO http://www.gnu.org/directory/ ΕΛ/ΛΑΚ στην εκπαίδευση και κατάρτιση FREEDUC CATALOG http://www.ofset.org/freeduc/

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΕΛ/ΛΑΚ Εκδήλωση ενδιαφέροντος για το θέμα και παρακολούθησή του. Free and Open Source Software site http://europa.eu.int/information_society/activities/opensource/ IDA Open Source Observatory http://europa.eu.int/ISPO/ida/jsps/index.jsp?fuseAction=showChapter&chapterID=452&preChapterID=0

Χρήση ΕΛ/ΛΑΚ από το δημόσιο τομέα Χρήση ΕΛ/ΛΑΚ από το δημόσιο τομέα Αρκετές χώρες (ευρωπαϊκές και μη) έχουν οδηγίες ή/και πολιτικές σχετικά με τη χρήση ΕΛ/ΛΑΚ Πολλές πόλεις, περιφέρειες, χώρες στρέφονται στη χρήση ΕΛ/ΛΑΚ από τις υπηρεσίες τους π.χ. Extremadura, Spain Σε μερικές περιπτώσεις προτιμήθηκε το ΕΛ/ΛΑΚ αν και ήταν ακριβότερο ως συνολική λύση για να μην υπάρξει δέσμευση με συγκεκριμένη εταιρεία και πολιτική αναβάθμισης π.χ. Μόναχο

Λόγοι χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ Μικρό κόστος απόκτησης λογισμικού Δυνατότητα εγκατάστασης και χρήσης σε απεριόριστο αριθμό σταθμών εργασίας Ελευθερία στην πολιτική αναβάθμισης Δυνατότητα προσαρμογής Έλλειψη δέσμευσης με συγκεκριμένη εταιρεία ή/και προμηθευτή Αρκετά προγράμματα ΕΛ/ΛΑΚ είναι πια τουλάχιστον τόσο ώριμα και εύχρηστα όσο και τα εμπορικά ισοδύναμα τους

Υποστήριξη του ΕΛ/ΛΑΚ από το δημόσιο τομέα; Με την απλή χρήση ΕΛ/ΛΑΚ το δημόσιο πιθανά κερδίζει, αλλά δεν επιστρέφει τίποτα στην κοινότητα του ΕΛ/ΛΑΚ. TANSTAAFL There Ain't No Such Thing As A Free Lunch from Robert Heinlein's classic "The Moon is a Harsh Mistress” Η δημιουργία ΕΛ/ΛΑΚ (όπως και κάθε λογισμικού) έχει κόστος Η ανάπτυξη ΕΛ/ΛΑΚ χρηματοδοτείται μέσω προσφορών στα έργα ανάπτυξης ΕΛ/ΛΑΚ από συγκεκριμένες εταιρείες (με χρήματα αλλά και εργασία) κ.λπ.

Υποστήριξη του ΕΛ/ΛΑΚ από το δημόσιο τομέα; Η Κίνα χρηματοδότησε την ανάπτυξη ΕΛ/ΛΑΚ λειτουργικού συστήματος & γραφικού περιβάλλοντος (στην κινεζική) Το δημόσιο μπορεί να χρηματοδοτήσει το ΕΛ/ΛΑΚ π.χ. για περιπτώσεις που δεν υπάρχει ΕΛ/ΛΑΚ που να καλύπτει κάποιες ανάγκες του δημοσίου, να χρηματοδοτηθεί ανάπτυξη σχετικού λογισμικού ως ΕΛ/ΛΑΚ π.χ. για παροχή στις επιχειρήσεις (ελεύθερων) λύσεων που θα τονώσουν την ανάπτυξη π.χ. για παροχή στους πολίτες (ελεύθερων) λύσεων που θα εξυπηρετούν βασικές τους ανάγκες

Ο αντίλογος Ο αντίλογος θέλει το ΕΛ/ΛΑΚ να μην είναι και τόσο ελκυστικό και εστιάζει τη διαφωνία το σε διάφορα σημεία: Κόστος το συνολικό κόστος (που περιλαμβάνει το κόστος εγκατάστασης, υποστήριξης, εκμάθησης κ.λπ.) είναι μεγαλύτερο για το ΕΛ/ΛΑΚ Ποιότητα / Αξιοπιστία το ΕΛ/ΛΑΚ δεν αναπτύσσεται μέσα από αυστηρά ελεγχόμενες διαδικασίες εξασφάλισης ποιότητας και δεν είναι τόσο αξιόπιστο Ασφάλεια διάφοροι κακόβουλοι μελετώντας τον πηγαίο κώδικα μπορούν να βρουν και να εκμεταλλευτούν κενά ασφαλείας

Ο αντίλογος ... Πρωτοτυπία Επενδύσεις το ΕΛ/ΛΑΚ δεν συνεισφέρει στην καινοτομία αφού οτι αναπτύσσεται μιμείται τη λειτουργικότητα υπάρχοντος εμπορικού λογισμικού Επενδύσεις η εξάπλωση του ΕΛ/ΛΑΚ μπορεί να δημιουργήσει οικονομικά προβλήματα στις εταιρείες ανάπτυξης λογισμικού που δεν θα μπορούν να επενδύουν στην έρευνα με αποτέλεσμα η πρόοδος στην ανάπτυξη λογισμικού να σταματήσει.

... και η απάντηση Στα παραπάνω η κοινότητα του ΕΛ/ΛΑΚ αντιτείνει τα επιχειρήματά της Κόστος και το εμπορικό λογισμικό έχει κόστη διαχείρισης, υποστήριξης, εκμάθησης κ.λπ.) και αν υπολογιστεί το κόστος αγοράς και αναβαθμίσεων τότε το ΕΛ/ΛΑΚ είναι συνολικά ποιο φθηνό Ποιότητα / Αξιοπιστία το ΕΛ/ΛΑΚ είναι ποιοτικό και αξιόπιστο οι διαδικασίες ανάπτυξης αποδείχθηκαν καλές τα παραγόμενα προϊόντα είναι πολλές φορές ανώτερα των αντίστοιχων εμπορικών (π.χ. Apache web server) η συμμετοχική διαδικασία εντοπισμού και διόρθωσης λαθών οδηγεί σε προϊόντα με λιγότερα bugs

... και η απάντηση ... Ασφάλεια Πρωτοτυπία η κοινότητα ανακαλύπτει τα κενά ασφαλείας και τα ασφαλίζει πριν αυτά γίνουν αντικείμενο κακόβουλης εκμετάλλευσης Πρωτοτυπία το ΕΛ/ΛΑΚ συνεισφέρει στην καινοτομία υπάρχουν καινοτόμα προγράμματα που εμφανίστηκαν πρώτα ως ΕΛ/ΛΑΚ (π.χ. ΤΕΧ, emacs) γίνονται καινοτόμες βελτιώσεις ακόμη και σε ελεύθερα προγράμματα που υλοποιούν υπάρχουσα λειτουργικότητα (π.χ. μέθοδοι περιήγησης με χειρονομίες στο Mozilla browser, reiser4 filesystem, XML-UI στο Mozilla, scripting γλώσσες όπως Parrot και Perl 6 κ.λπ.)

... και η απάντηση ... … αλλά δεν θα επιλύσουμε αυτή τη διαφορά εδώ Επενδύσεις υπάρχουν επιχειρηματικά μοντέλα που μπορούν να εφαρμοστούν ώστε ΄να υπάρχει επιχειρηματική δραστηριότητα γύρω από το ΕΛ/ΛΑΚ επενδύσεις μπορούν να γίνουν και σε ΕΛ/ΛΑΚ έρευνα γίνεται και στα πανεπιστήμια και τα αποτελέσματα αποτελούν σημεία απαρχής ανάπτυξης ΕΛ/ΛΑΚ … αλλά δεν θα επιλύσουμε αυτή τη διαφορά εδώ

Άνοιγμα του κώδικα σε εμπορικό λογισμικό Πάντως το ΕΛ/ΛΑΚ έχει δημιουργήσει και νέο τρόπο σκέψης σχετικά με τον πηγαίο κώδικα Αποτέλεσμα της εξάπλωσης του ΕΛ/ΛΑΚ ήταν διάφορες εταιρείες να επιτρέψουν κατά περιπτώσεις σε πελάτες τους να μπορούν να δουν τον πηγαίο κώδικα επιλεγμένων τμημάτων των προϊόντων τους Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πλήρη ελευθερία αλλά δείχνει οτι οι εταιρείες αντιδρούν στον αντίκτυπο που έχει το ΕΛ/ΛΑΚ

Ερωτήματα Μπορούν ΕΛ/ΛΑΚ και εμπορικό λογισμικό να συνυπάρξουν; μάλλον ναι Που και πως είναι καλύτερο να χρησιμοποιηθεί ΕΛ/ΛΑΚ; έναντι εμπορικού λογισμικού και αντίστροφα; Πρέπει η πολιτεία να υποστηρίξει το ΕΛ/ΛΑΚ; Αν ναι, πως θα γίνει αυτό χωρίς να βλαφτεί ο υγιής ανταγωνισμός; …

Επίλογος Ελπίζουμε η Ημερίδα να φωτίσει κάποια από τα σημεία, αλλά πολύ περισσότερο να προκαλέσει προβληματισμό και αποτελέσει την απαρχή για σκέψεις γύρω από το θέμα