ΒΙΑ

Η βία γενικά πρόλογος Η βία είναι μια αποτρόπαιη κίνηση και μια κατάσταση που δυστυχώς μπορεί να βιώσουν όλοι οι άνθρωποι μπορεί όμως και άθελα τους να γίνουν αυτοί οι θύτες και όχι τα θύματα! Οι μορφές βίας είναι πολλές π.χ σωματική, ψυχική , σεξουαλική , λεκτική , ενδοσχολική, εξωσχολική. Η βία αναφέρεται στις πράξεις της επιθετικότητας και της κατάχρησης που προκαλεί ή σκοπεύει να προκαλέσει τον εγκληματική τραυματισμό ή τη ζημιά στα πρόσωπα, και (σε μια μικρότερη έκταση) τα ζώα και την περιουσία. Επίσης η βία όποιας μορφής και αν είναι έχει ως κύριο κίνητρο την οργή και την χρήση σωματικών δυνάμεων προς καταναγκασμό.

Είδη Βίας Τι είναι η σχολική βία; Πολλοί φαντάζονται ότι η σχολική βία έχει να κάνει μόνο με την άσκηση σωματικής βίας. Λαμβάνει όμως ποικίλες μορφές και δεν υπάρχει ένας καθολικός ορισμός της. Εμφανίζεται κυρίως με την μορφή του σχολικού (bullying),ο οποίος περιλαμβάνει τη λεκτική , τη σωματική ,την ψυχική , τη σεξουαλική παρενόχληση, καθώς και το βανδαλισμό. Αποτελεί εσκεμμένη πράξη, που αποσκοπεί στην πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου και στην υποταγή του θύματος! Σωματική βία: Έχει να κάνει με ξυλοδαρμό ,σπρωξίματα, χαστούκια ή και γρονθοκοπήματα. Είναι ίσως οι πιο έντονες και προφανείς μορφές άσκησης βίας.

Λεκτική βία: Εδώ έχει να κάνει με κοροϊδία, βρισιές, σαρκασμό, χειρονομίες, συκοφαντίες, γελοιοποίηση, απειλές. Οι υποτιμητικές αυτές εκφράσεις είναι συχνές στα παιδιά και αν ο αποδέκτης του χαρακτηρισμού είναι ήπιου χαρακτήρα, αυτή η συμπεριφορά θα έχει ως αποτέλεσμα να κλεισθεί στον εαυτό του και να απομονωθεί. Αν όμως είναι ένα παιδί που είναι δυναμικό πιθανόν να έχουμε μια έντονη εκδήλωση βίας. Είναι γνωστό πως πολλοί μαθητές σε αυτές τις ηλικίες δείχνουν μια επιθετική συμπεριφορά κυρίως προσπαθώντας να επιβληθούν. Αυτό όμως συχνά καταλήγει σε καβγάδες. Πολλές φόρες το παιδί που έχει δεχτεί τη φραστική επίθεση και έχει αντιδράσει βίαια αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο όπως το παιδί που ξεκίνησε.

Ψυχολογική βία: Εδώ έχουμε συνδυασμό των παραπάνω, με αποτέλεσμα ο μαθητής που είναι αποδέκτης των παραπάνω, να έχει μια έντονη πίεση. Να μην θέλει να πάει στο σχολείο ,να μην τολμάει να μιλήσει να μην έχει το θάρρος της γνώμης του. Ηλεκτρονικός εκφοβισμός: Μορφή αυτής της βία μπορεί να αποτελέσουν κακόβουλα sms, e-mail, chat με απειλητικό περιεχόμενο, κλήσεις, αναρτήσεις υβριστικών φωτογραφιών και βίντεο προς το πρόσωπο κάποιου μαθητή.

Ενδοσχολεική βία Το προαύλιο δεν είναι άπλα ένας χώρος για παιχνίδι! Είναι μια μικρή κοινωνία και εκεί τα παιδιά μακριά από τα όρια της οικογενείας και το αυστηρό πλαίσιο της τάξης , μπορεί να δείξουν το πιο σκληρό πρόσωπο τους. Όχι γιατί τα παιδία είναι σκληρά. Άλλα γιατί δεν έχουν αναπτύξει ακόμα τις κοινωνικές δεξιότητες των μεγάλων ,γιατί δεν έχουν ακόμα ξεκάθαρη αντίληψη του τι είναι σωστό και τι λάθος ή γιατί πολύ άπλα θέλουν να δοκιμάσουν τη δύναμη του εις βάρος των αδυνάμων! Ο εκφοβισμός και η βία στα σχολείο στην Ελλάδα είναι φαινόμενα τα οποία απαντώνται ολοένα και συχνότερα. Αναγνωρίζονται πλέον ως κοινωνικά προβλήματα και πρέπει για την αρμονική συνύπαρξη των μαθητών και την ασφάλεια αυτών αλλά και των καθηγητών πρέπει να ληφθούν σύντομα μέτρα για την αντιμετώπιση τους. Η σχολική βία αποτελεί παθογένεια της εποχής και σε συνδυασμό με την εμπορία και χρήση εξαρτισιογονων ουσιών μέσα στα σχολεια καθιστα το περιβαλλον του μαθητή ιδιαζόντως επικίνδυνο. Παραλληλα η εξαρτηση από το διαδυκτιο και τα ηλεκτρονικα παιχνιδια αυξανουν τα ποσοστα της παιδικης και εφηβικης καταθλιψης ενώ παραλληλα αυξανεται η συνηδειτιποιηση κινδύνων όπως η κακή δίαιτα των μαθητών και τα ατυχήματα μέσα και έξω από το σχολείο. Η βία στο σχολείο εμπεριέχει στοιχειά εξουσίας/πειθαναγκασμού βαθιά ριζωμένης αντίφασης/αντίθεσης/σύγκρουσης αλλά και ανομίας.

Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Ο εκφοβισμός και η βία ανάμεσα στους μαθητές μπορούν να πάρουν σωματική, λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική μορφή

Συνήθως εκδηλώνονται με: • χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμούς, • φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές, • εκβιασμούς, • καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, • κλοπές, • σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, • αποκλεισμό και απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες.

Σε κάθε περίπτωση, ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο αποτελούν πράξεις επιθετικότητας, σχετίζονται δηλαδή με ένα οικουμενικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης, που εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. Τα μικρότερα παιδιά εκφράζονται περισσότερο με το σώμα τους, ενώ τα μεγαλύτερα χρησιμοποιούν περισσότερο το λόγο και σταδιακά πιο συγκαλυμμένες μορφές επιθετικότητας, όπως η υπονόμευση και η απομόνωση. Επίσης τα αγόρια γενικά είναι πιο άμεσα και σωματικά επιθετικά, ενώ τα κορίτσια πιο έμμεσα.

Η επιθετικότητα, βέβαια, δε στοχεύει πάντα στην εμπρόθετη και επαναλαμβανόμενη τρομοκράτηση των αδύναμων. Αντίθετα, όταν καλλιεργείται μέσα από υγιείς σχέσεις φροντίδας και από την παιδεία, η επιθετικότητα μπορεί να αξιοποιηθεί θετικά και κοινωνικά (π.χ., στις γλωσσικές ικανότητες, στον αθλητισμό, στη μάθηση, στην πρωτοβουλία, στο θάρρος της γνώμης κ.ο.κ.). Όταν όμως δεν καλλιεργείται κατάλληλα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί εις βάρος του εαυτού ή των άλλων, καταστροφικά ή σαδιστικά.

Στην περίπτωση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο, η επιθετικότητα και η δύναμη (σωματική, ψυχολογική ή κοινωνική) διαστρεβλώνονται, γίνονται μέσο επιβολής και μάλιστα ένας τρόπος συσχέτισης με τους άλλους, σε δυαδικό και ομαδικό επίπεδο. Πολλές σύγχρονες έρευνες αναγνωρίζουν μια ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στο παιδί που ασκεί βία και το παιδί που δέχεται τον εκφοβισμό.

Σωματική βία Η σχέση αυτή χαρακτηρίζεται από ανισότητα δύναμης αλλά και από αμοιβαία ανεπαρκή διαχείριση της επιθετικότητας. Ο μεν θύτης κάνει κατάχρηση της δύναμής του, το δε θύμα δε χρησιμοποιεί καθόλου τη δική του ώστε να προστατευτεί. Κατά κάποιον τρόπο ο ένας χρειάζεται και συντηρεί τον άλλο. Επιπλέον, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι και ομαδικό φαινόμενο. Δηλαδή δεν αφορά μόνο το θύμα και το θύτη, αλλά και όλους όσοι είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του, δηλαδή τους παρατηρητές. Σύμφωνα με έρευνες, ο ρόλος των μαθητών-παρατηρητών είναι πολύ σημαντικός. Ακόμα κι αν δε συμμετέχουν ενεργά σε περιστατικά εκφοβισμού, μπορεί να ενθαρρύνουν το θύτη ή και με την παθητική στάση τους να δίνουν το μήνυμα ότι αυτό που συμβαίνει είναι αποδεκτό. Έτσι τροφοδοτούν το φαινόμενο.

Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις τα περιστατικά εκφοβισμού και βίας στα σχολεία δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα αποσιωπώνται, διότι θεωρείται ότι εκθέτουν (ντροπιάζουν) και στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Γενικά παρατηρείται έλλειμμα ενημέρωσης, περιορισμένη ευαισθητοποίηση, σχετική άγνοια για τη διαχείριση του προβλήματος. Οι γονείς μιλούν ελάχιστα για το πρόβλημα με τα παιδιά τους, οι μαθητές-θύματα συχνά αντιδρούν με απόσυρση και αποφεύγουν να ζητήσουν βοήθεια από τους ενήλικες, ενώ οι εκπαιδευτικοί συζητούν ελάχιστα στην τάξη σχετικές συμπεριφορές. Σε κάθε περίπτωση, ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο έχουν πολλές και σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην υγεία και ψυχική υγεία, όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι συνέπειες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες και πιθανόν να καταλήξουν σε τραγικά αποτελέσματα.

ΕΡΕΥΝΑ

• Το 10-15% των μαθητών πέφτουν θύματα διαφόρων μορφών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο. • Οι μαθητές που εκφοβίζουν και ασκούν βία, δηλαδή οι θύτες, υπολογίζεται ότι ξεπερνούν το 5% του συνόλου των μαθητών. • Έχει παρατηρηθεί ότι τα αγόρια εμπλέκονται περισσότερο σε περιστατικά σωματικής βίας σε σύγκριση με τα κορίτσια, τα οποία φαίνεται να εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά λεκτικής βίας, σε αναλογία 3 προς 1. • Τα περιστατικά εκφοβισμού και βίας στο σχολείο εκδηλώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο και μειώνονται στο λύκειο. • Οι μισοί από τους μαθητές-θύματα εκφοβισμού και βίας δεν αναφέρουν πουθενά το γεγονός, ενώ οι υπόλοιποι μισοί συνήθως το αναφέρουν σε φίλους τους και λιγότερο στους εκπαιδευτικούς ή στους γονείς τους.

Σεξουαλική βία Η βία που ασκούν οι δάσκαλοι σε βάρος των μαθητών μπορεί να είναι σεξουαλική παρενόχληση, σωματική και ψυχολογική κακοποίηση. Τέτοιες περιπτώσεις είναι αρκετά σπάνιες με αποτέλεσμα, όταν αποκαλύπτονται, να προσελκύουν το ενδιαφέρον των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Πολύ πιο συχνές είναι οι περιπτώσεις σωματικής τιμωρίας ή ταπείνωσης. Η σωματική βία απαγορεύεται και στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, ωστόσο, η προφορική ταπείνωση αποτελεί πραγματικότητα της σχολικής ζωής για αρκετούς μαθητές και αυτά τα κρούσματα είναι δύσκολο να εντοπιστούν.

Η βία σε συνδυασμό με την κοινωνία Το Υπουργείο Παιδείας ,ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένο σε θέματα ενδοσχολικής βίας, συμμετέχει στο δίκτυο κατά της βίας στα σχολεία στο οποίο είναι μέλη φορείς όπως: η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Έφηβου ,η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, ο Συνήγορος του Πολίτη με την ιδιότητα του ως Συνήγορος του Παιδιού, η Παιδοψυχιατρική Εταιρία Ελλάδος, το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού , η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, το Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του ανθρώπου με στόχο την ευαισθητοποίηση των σχολικών κοινοτήτων και την επαγρύπνηση όλων των μελών τους για την έγκαιρη παρέμβαση, ώστε να περιοριστούν οι εκδηλώσεις της βίας στη ζωή των ανηλίκων και να αποτραπούν οι αρνητικές συνέπειες!

Γ3΄ Μαντά Ηλιάνα Μαροειδή Γεωργία Μεταξά Μαρία-Αναστασία Μπαλάφα Ιωάννα