ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ: ΒΛΑΧΟΜΗΤΡΟΥ ΕΥΑ ΔΗΜΟΚΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΚΟΣΜΑΣ

ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 2009-2010 ΘΕΜΑ: ΤΟ ΠΙΑΝΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 2009-2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ.4 «Εισαγωγή» Σελ.5 «Το κλειδόχορδο και το αρπίχορδο» Σελ.9 «Η κατασκευή και η λειτουργία του πιάνου» Σελ.10-18 «Η ιστορική εξέλιξη του πιάνου»

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΙΑΝΟΥ Ο βασιλιάς των οργάνων κατά το Λιστ, ο κρουστός αυτοκράτορας κατά τον Προκόφιεφ, η ολοκληρωμένη φόρμα κρουστού οργάνου, κατά τον Μιγιό, το αινιγματικό κουτί με τις μακριέ χορδές κατά το Σνίτκε. Χρειάστηκαν 300 χρόνια έρευνας για να καταλήξουμε στη συγκρότηση του σημερινού μηχανισμού, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.

Το κλειδόχορδο και το αρπίχορδο : δύο πρόγονοι του πιάνου Το πιάνο βρίσκεται στις πιο παλιές καινοτομίες της τεχνολογίας. Τα πρώτα έγχορδα όργανα ήταν αυτά που προέρχονταν από το περσικό παραδοσιακό μουσικό όργανο σαντούρι. Τον 17ο αιώνα, οι μηχανισμοί των πληκτροφόρων οργάνων όπως το κλαβίχορδο και το αρπίχορδο ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένοι. Ενώ το κλειδόχορδο επέτρεπε μεγάλη δυνατότητα έκφρασης μέσα από τον ήχο του, ήταν πάρα πολύ σιγανό για τις παραστάσεις σε μεγάλους χώρους. Το αρπίχορδο παρήγαγε έναν αρκετά-δυνατό ήχο, αλλά δεν είχε μεγάλη δυνατότητα έκφρασης μέσα από αυτόν. Το πιάνο διαμορφώθηκε έτσι ώστε να συνδυάζεται ο δυνατός ήχος και η δυνατότητα έκφρασης μέσα από αυτόν. Η μεγάλη επιτυχία του Christofori ήταν το γεγονός ότι κατάφερε να λύσει το βασικό μηχανικό πρόβλημα στην κατασκευή του πιάνου: το σφυρί πρέπει να χτυπήσει τη χορδή, αλλά να μην παραμείνει σε επαφή μαζί της επειδή αυτό θα υποβάθμιζε τον ήχο. Επιπλέον, το σφυρί πρέπει να επιστρέψει στη θέση του χωρίς να αναπηδήσει βίαια, και πρέπει να είναι δυνατό να χτυπήσει μια άλλη νότα γρήγορα.

Το κλαβίχορδο

Το αρπίχορδο

Λίγες πληροφορίες για την κατασκευή του και την λειτουργία του Το πιάνο είναι ένα σόλο μουσικό όργανο, που μπορεί να θεωρηθεί έγχορδο ή κρουστό. Παίζεται με πλήκτρα, τα οποία όταν πατηθούν από τον πιανίστα σηκώνουν σφυράκια που χτυπούνε τις χορδές του, παράγοντας έτσι ήχους. Η δυνατότητα να δίνει μια διαφορετική νότα από το κάθε δάχτυλο και να κάνει κάθε νότα απαλή ή δυνατή, δίνει στο πιάνο μια εκπληκτική ποικιλία έκφρασης. Το πιάνο μπορεί να αποδώσει μουσική είτε ως σόλο όργανο, είτε μέσα σε μια ορχήστρα. Αν και πολλοί πιστεύουν πώς χρησιμοποιείται κυρίως στην κλασική μουσική, το πιάνο κατέχει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο και στην τζαζ, την μπλουζ και το ροκ εν ρολ, καθώς και στη λαϊκή μουσική όπου είτε κυριαρχεί είτε λειτουργεί ως βοηθητικό για άλλα όργανα. Όσον αφορά τη λειτουργία του, πατώντας κάποιο πλήκτρο η χορδή που του αντιστοιχεί "χτυπιέται" από ένα μαλακό σφυράκι καλυμμένο από τσόχα που επιστρέφει πίσω στη θέση του όταν χτυπηθεί η χορδή. Επιπρόσθετα το πιάνο έχει και δύο ή τρία πεντάλ κατω στο κέντρο στο ύψος του πέλματος. Το αριστερό είναι το σιγανό (una corda): πατώντας το, σηκώνεται ένας μοχλός που στα όρθια πιάνα μετακινεί τα σφυράκια κοντύτερα στις χορδές με αποτέλεσμα ο ήχος να είναι σαφώς σιγανότερος ενώ στα πιάνα με ουρά κινεί τα σφυράκια παράλληλα με τις χορδές έτσι ώστε να χτυπούν μόνο την μία από τις διπλές και τριπλές χορδές (εξ' ου και το όνομα una corda - μια χορδή) κάνοντας τον ήχο πάλι πιο απαλό. Το δεξί πεντάλ που ονομάζεται πεντάλ διαρκείας ή δυνατό πεντάλ ανασηκώνει τους σιωπητήρες από τις χορδές και διατηρεί τον ήχο.

Η ιστορική του εξέλιξη Τώρα, αντί για το τσίμπημα (νυγμό) των χορδών που είχαμε στο τσέμπαλο, χρησιμοποίησε μια σειρά σφυριών τα οποία μόλις χτυπούσαν πάνω στη χορδή, επανέρχονταν στη θέση τους επιτρέποντάς της να πάλλεται λίγο χρόνο μετά. Ακριβώς αυτό το στοιχείο ήταν που έδωσε στους εκτελεστές του οργάνου νέα δυνατότητα ελέγχου του βαθμού δύναμης με την οποία πατούσαν τα πλήκτρα. Τα πιάνα του Κριστοφόρι είχαν 4 ως 4.5 οκτάβες έκταση. Σήμερα σώζονται μόλις τρία από αυτά. Το σύγχρονο πιάνο εφευρέθηκε από τον Bartolomeo Cristofori (1655-1731) ο οποίος είχε προσληφθεί από τον πρίγκιπα Φερδινάνδο των Μεδίκων ως φύλακας των οργάνων. Ήταν ειδικός κατασκευαστής αρπίχορδων και είχε πολλές γνώσεις για τα πληκτροφόρα όργανα. . Ο Κριστοφόρι ονόμασε το όργανο αυτό ";gravicembalo col piano e forte"; και στόχος του ήταν να ικανοποιήσει την επιθυμία των μουσικών της εποχής του να παίζουν σε μια ευρεία δυναμική γκάμα, από πολύ σιγά ως (πολύ) δυνατά.

Το νέο όργανο παρέμεινε σχετικά άγνωστο μέχρι που ένας Ιταλός συγγραφέας, ο Scipione Maffei, έγραψε ένα ενθουσιώδες άρθρο σχετικά με αυτό , συμπεριλαμβανομένου ενός διαγράμματος του μηχανισμού. Αυτό το άρθρο διανεμήθηκε ευρέως, και οι περισσότεροι της επόμενης γενιάς των κατασκευαστών πιάνου άρχισε να εφαρμόζουν τις δικές τους ιδέες τους χάρη σε αυτό. Ένας από αυτούς τους κατασκευαστές ήταν ο Gottfried Silbermann, ο οποίος έθεσε τα πιάνα του υπό την κρίση του Μπαχ που η μάλλον αρνητική του γνώμη οδήγησε σε βελτιώσεις. Τα πιάνα του ήταν ουσιαστικά αντίγραφα αυτών του Cristofori', με μια σημαντική προσθήκη: ο Silbermann εφεύρε τον πρόδρομο του σύγχρονου πεντάλ που χαμηλώνει τον ήχο , γνωστό και ως σουρντίνα. Τα πιάνα βιενέζικος-ύφους κατασκευάστηκαν από ξύλο, είχαν δύο χορδές ανά νότα και τα σφυριά είχαν δερμάτινη κάλυψη. Μερικά από αυτά τα πιάνα είχαν τον αντίθετο χρωματισμό των σημερινών πιάνων τα φυσικά κλειδιά ήταν μαύρα και τα σημεία αλλοίωσης άσπρα. Τέτοιο ήταν το πιάνο στο οποίο ο Βολφγκαγκ Αμαντέους Μότσαρτ σύνθεσε τα κονσέρτα και τις σονάτες του .

ΠΙΑΝΑ BOSENDORFER

Νέα ώθηση στη κατασκευή των πιάνων θα δοθεί στην Αγγλία από τους Τσούμπε (Zumpe) και Γ.Κρ.Μπαχ και στη Βιέννη από τους Streicher- Stein οι οποίοι θα δώσουν μεγαλύτερη σημασία όχι τόσο στη δυναμική όσο στη ποιοτική προβολή του ήχου. Παρ' όλες όμως τις βελτιώσεις, οι εκτελεστές δεν μένουν ακόμα ικανοποιημένοι. Η έλλειψη μηχανισμού γρήγορης επανάκρουσης της χορδής παραμένει το βασικό μειονέκτημα. Σε αυτή την αδυναμία του μηχανισμού, ο Εράρ (Εrard) στη Γαλλία θα προτείνει το μηχανισμό του διπλού χτυπήματος τον οποίο θα ολοκληρώσει το 1823 και με τον οποίο θα γίνει δυνατό το γρήγορο παίξιμο που οδήγησε στη δεξιοτεχνική εκτέλεση του πιάνου του 19ου και 20ου αιώνα.

Στα μέσα του 19ου αιώνα κατασκευάζονται 3 τύποι οργάνων: Το τραπεζοειδές για μικρούς χώρους και τα πιάνα με οριζόντιο (πιάνα με «ουρά») και κάθετο (όρθια πιάνα) χορδικό σύστημα. Το όρθιο πιάνο εξελίχθηκε από τον Τ. Χόουκινς στη Φιλαδέλφεια (1800) και τον Ρ. Ουώρνεμ τον νεότερο στο Λονδίνο (1811, τελειοποιήθηκε το 1829).Το μοντέλο που υπάρχει σήμερα είναι ως επί το πλείστον βασισμένο σε εκείνο του Ουόρνεμ.

ΠΙΑΝΑ YAMAHA

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα έχει πια βελτιωθεί ριζικά η κατασκευή πιάνων τόσο σε επίπεδο υλικών όσο και στο επίπεδο του μηχανισμού. Σε αυτό συνέβαλε επίσης και η συνεργασία των κατασκευαστών με τους συνθέτες και εκτελεστές για τη δημιουργία οργάνων που θα ήταν σύμφωνα με τις συνθετικές και ερμηνευτικές ανάγκες τους. Κατά τη περίοδο αυτή εμφανίστηκαν μερικοί από τους σημαντικότερους κατασκευαστές πιάνων σε παγκόσμιο επίπεδο ακόμα και σήμερα: ο Bοsendorfer στη Βιέννη, ο Bechstein στο Βερολίνο, ο Steinway στη Νέα Υόρκη και προς το τέλος του 19ου αιώνα η Yamaha στην Ιαπωνία. Σήμερα το σύγχρονο πιάνο έχει σιδερένιο σκελετό και είναι είτε όρθιο είτε με ουρά. Η έκτασή του είναι 71/3 οκτάβες με 88 πλήκτρα αν και ορισμένα μοντέλα Bοsendorfer έχουν έκταση 8 οκτάβες. Έχει επίσης 1 χορδή για μερικές από τις χαμηλές νότες, 2 για το μεσαίο τμήμα, και 3 για το υψηλότερο. Οι χαμηλότερες χορδές περιβάλλονται από χάλκινο σπείρωμα που αυξάνει τον όγκο τους δίχως να μειώνει πολύ την ευελιξία τους. Σε ένα πιάνο υπάρχουν συνήθως 52 λευκά πλήκτρα (από ελεφαντόδοντο ή άσπρο πλαστικό υλικό) και 36 μαύρα πλήκτρα ( είτε από έβενο είτε από μαύρο πλαστικό υλικό).

ΠΙΑΝΑ STEINWAY

Τελειώνοντας αυτή την επισκόπηση κατασκευής του «βασιλιά των οργάνων» κατά τον Φ. Λίστ να θυμίσουμε πως εκτός του ( πολύτιμου) κάματου των κατασκευαστών του οργάνου, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη συμβολή όλων εκείνων των συνθετών και εκτελεστών (από το 17ο αιώνα και μετά), που με το δημιουργικό τους έργο προέβαλαν και καταξίωσαν στη συνείδηση ειδημόνων και μη αυτό το εξαιρετικών, πραγματικά, δυνατοτήτων όργανο.

ΤΡΕΙΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΠΙΑΝΙΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΦΡΕΝΤΕΡΙΚ ΣΟΠΕΝ ΦΡΑΝΤΣ ΛΙΣΤ ΣΕΡΓΚΕΙ ΡΑΧΜΑΝΙΝΟΦ

ΦΡΕΝΤΕΡΙΚ ΣΟΠΕΝ O Φρεντερίκ Σοπέν, 1 Μαρτίου 1810 - 17 Οκτωβρίου 1849) ήταν Πολωνός συνθέτης. Ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του ρομαντισμού στη μουσική και από τους μεγαλύτερους πιανίστες της εποχής του. Αρκετές συνθέσεις του συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα έργα του πιανιστικού ρεπερτορίου. Ο Φρεντερίκ από μικρός έδειξε το ταλέντο που είχε στη μουσική. Παρακολουθούσε μαθήματα από 6 ετών και όταν ήταν 7 ετών τυπώθηκε η πρώτη του σύνθεση, μια Πολονέζα σε σολ ελάσσονα. Σε ηλικία 8 ετών εμφανίστηκε πρώτη φορά δημοσίως ως πιανίστας. Η φήμη του γρήγορα έγινε μεγάλη και στην Βαρσοβία τον θεωρούσαν δεύτερο Μότσαρτ. Ο δάσκαλός της σύνθεσης στο Ωδείο της Βαρσοβίας, Γιόζεφ Έλσνερ, μιλούσε για εξαιρετικές ικανότητες και μουσική ιδιοφυία. Το 1829 έδωσε τις πρώτες μεγάλες του συναυλίες στη Βιέννη, και εν τω μεταξύ είχε συνθέσει ήδη μερικά σημαντικά έργα. Το έργο του Σοπέν προορίζεται αποκλειστικά για πιάνο, με εξαίρεση μερικά έργα μουσικής για πιάνο και ορχήστρα, ένα τρίο για πιάνο, βιολί και βιολοντσέλο, μερικά έργα για πιάνο και βιολοντσέλο και ορισμένα τραγούδια για φωνή και πιάνο. Αρκετά από τα έργα του είναι πολύ απαιτητικά δεξιοτεχνικά, όπως οι Μπαλάντες και τα Σκέρτσι, αλλά αυτό που προέχει δεν είναι η δεξιοτεχνία αλλά ο μελωδικός χαρακτήρας. Μάλιστα έχει επισημανθεί ότι η δομή των μουσικών φράσεων είναι τέτοια, σαν να επρόκειτο να ερμηνευθούν από τραγουδιστή.

ΦΡΑΝΤΣ ΛΙΣΤ Φραντς Λιστ (1811-1886) : . Γεννήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 1811 στο Ράιντινγκ της Ουγγαρίας, κοντά στα σύνορα με την Αυστρία. Οι γονείς του ήταν γερμανικής καταγωγής και ο συνθέτης μεγάλωσε με μητρική γλώσσα τα γερμανικά. Από μικρός έδειξε το ταλέντο του στο πιάνο και σύντομα η οικογένειά του μετακόμισε στη Βιέννη για να λάβει συστηματική διδασκαλία. Εκεί πήρε μαθήματα πιάνου από τον συνθέτη Καρλ Τσέρνυ (Carl Czerny) και σύνθεσης από τον συνθέτη Αντόνιο Σαλιέρι. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους βιρτουόζους του πιάνου, ενώ υπήρξε και αρκετά αξιόλογος συνθέτης. Ηταν παιδί-θαύμα, αλλά και με μυστικιστικές τάσεις, που τον οδήγησαν σε μεγαλύτερη ηλικία να γίνει ιερέας. Εκανε συνέχεια ταξίδια στην Ευρώπη. Βοήθησε πάρα πολύ κόσμο, και πολλούς μουσικούς, και ειδικά τον γαμπρό του, Βάγκνερ. Οι συνθέσεις του ίσως δεν έχουν τύχει της προσοχής που θα έπρεπε λόγω του δεξιοτεχνικού χαρακτήρα που συχνά εμπεριέχουν. Μαζί με τον Φρεντερίκ Σοπέν, θεωρούνται οι σημαντικότεροι ρομαντικοί συνθέτες για πιάνο και δύο από τους σπουδαιότερους πιανίστες της εποχής.Το 1822 έδωσε την πρώτη του συναυλία και εντυπωσίασε το κοινό. Στη δεύτερη συναυλία του, το 1823, ανάμεσα στους ενθουσιασμένους ακροατές ήταν και ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν. Το έργο του είναι πλούσιο: περιλαμβάνει έργα για ορχήστρα, για πιάνο και ορχήστρα, χορωδιακά και έργα για σόλο πιάνο. Τα τελευταία είναι και τα πιο δεξιοτεχνικά, αφού ο ίδιος, με την εκπληκτική τεχνική του, εκμεταλλεύτηκε όλες τις δυνατότητες του οργάνου. Στα έργα του εναλλάσσονται στιγμές υπερβολικής δεξιοτεχνίας με στιγμές λυρισμού και ποιητικότητας και εμφανίζονται πολλές αρμονικές και μορφολογικές καινοτομίες.

ΣΕΡΓΚΕΙ ΡΑΧΜΑΝΙΝΟΦ Ο Σεργκέι Βασίλιεβιτς Ραχμάνινοφ (1 Απριλίου 1873– 28 Μαρτίου 1943) ήταν Ρώσος συνθέτης, πιανίστας και διευθυντής ορχήστρας. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους πιανίστες του 20ου αιώνα, εξ αιτίας των εξαιρετικών τεχνικών δυνατοτήτων του. Υπάρχουν πολλές ηχογραφήσεις με τον ίδιο να εκτελεί έργα δικά του αλλά και άλλα σημαντικά έργα του πιανιστικού ρεπερτορίου. Το 1891 αποφοίτησε από την τάξη πιάνου και ένα χρόνο αργότερα από την τάξη σύνθεσης, ενώ είχε ήδη ολοκληρώσει το 1ο κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα. Πρόκειται για έναν "όψιμο" εκφραστή της Ρωσικής εθνικής σχολής που κινήθηκε σαφώς σε καθαρά ρομαντικά πλαίσια ακολουθώντας όμως πιο "δυτικούς" δρόμους στην έκφραση από άλλες φιγούρες της εθνικής σχολής της πατρίδας του. Κατανικώντας διάφορες δυσκολίες - προσωπικές και μη - που παρουσιάζονταν στην αρχή της καριέρας του και στην ζωή του γενικά, κατάφερε τελικά να καταξιωθεί σαν δεξιοτέχνης πιανίστας, διευθυντής ορχήστρας, αλλά και σαν ρομαντικός συνθέτης, διαμένοντας τελικά μόνιμα εκτός Σοβιετικής Ένωσης λόγω της πολιτικής κατάστασης που υπήρχε τότε εκεί. Το στυλ του είναι πολύ ρομαντικό και μάλιστα την εποχή που πολλοί άλλοι δημιουργοί είχαν περάσει σε εντελώς διαφορετικές οπτικές γωνίες όσον αφορά τη μουσική τεχνοτροπία. Οι συνθέσεις του γενικά περιλαμβάνουν πιάνο και είναι πολύ δεξιοτεχνικές - ειδικά τα κοντσέρτα του για πιάνο μερικά από τα οποία εκτελούνται σπάνια λόγω της εξαιρετικής τους δυσκολίας ! Το γράψιμο και η υφή της ορχήστρας παραπέμπουν σε αρκετά μοντέρνο ήχο, η αρμονία είναι αρκετά προχωρημένη σε σχέση με τους ρομαντικούς αλλά παραμένει σε αυστηρά τονικά πλαίσια. Πολλά κομμάτια του για πιάνο είναι μόνιμο - και αναντικατάστατο - μέρος του διεθνούς πιανιστικού ρεπερτορίου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Οι πληροφορίες πάρθηκαν από τις εξής πηγές: 1)Εγκυκλοπαίδεια «Νέα Δομή, Τόμος 28» 2)Ιντερνετ « Wikipedia» 3)Ιντερνετ «www.musicheaven.gr»