Προοπτικές Σύγκλισης & Μεγέθυνσης στην ΕΕ & τη Νοτιοανατολική Ευρώπη: Μια βαθύτερη αιτία της κρίσης Γρηγόρης Ζαρωτιάδης, Αριστέα Γκάγκα, Οικονομικό Επιμελητήριο – 6 ο Περιφ. Τμ. Ηπείρου Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων – Τμ. Οικονομικών Επιστημών

Εισαγωγή (1)  Ο πυρήνας της νεοκλασικής σκέψης: απελευθέρωση αγορών, διεθνοποίηση οικονομιών, εντατικοποίηση του διεθνούς ανταγωνισμού, με στόχο: Την ενίσχυση της δυναμικής της μεγέθυνσης, Την εξισορρόπηση των ανισοτήτων, Την πρόκληση σύγκλισης ανάμεσα στις διαφορετικές οικονομίες.  Από τη δεκαετία του 1980, ξεκίνησε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που αφορά το πώς επιδρά η εντατικοποίηση του διεθνούς εμπορίου στην οικονομική μεγέθυνση, καθώς και στις τάσεις διακρατικής σύγκλισης.  Υποκειμενικοί λόγοι – που σχετίζονται με το διαφορετικό σημείο εκκίνησης διαφόρων κοινωνικοπολιτικών ρευμάτων – καθώς και αντικειμενικοί λόγοι που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά των επιμέρους εμπειρικών ερευνών – διαφορές που εντοπίζονται στις μεταβλητές που χρησιμοποιούνται, στο δείγμα και τα στατιστικά δεδομένα, καθώς και στις οικονομετρικές τεχνικές που εφαρμόζονται – δημιούργησαν ένα πλήθος από βιβλιογραφικές αναφορές με αντικρουόμενα συμπεράσματα.

Εισαγωγή (2)  Πιο συγκεκριμένα ως προς τις ευρωπαϊκές χώρες, μερικοί συγγραφείς παρέχουν ενδείξεις υπέρ της σύγκλισης, άλλοι καταλήγουν σε μικτά αποτελέσματα, ενώ αρκετοί συγγραφείς επιχειρηματολογούν υπέρ της απόκλισης, κυρίως επειδή εστιάζουν σε ανόμοια σύνολα χωρών και χρονικών περιόδων. Για παράδειγμα: Yin et al. (2003) Also Hoen (2000) Barro and Sala-i-Martin (1991, 1995) Veiga (1999) Neven and Gouyette (1994) Neven (1995) López-Bazo et al. (1999) Barrios and Strobl (2005) Cappelen et al. (2003) Basile et al. (2001) … με ενδείξεις υπέρ της σύγκλισης … με ενδείξεις υπέρ της απόκλισης

Εισαγωγή (3)  Η εικόνα που εισπράττουμε από τη σχετική βιβλιογραφία, είναι ότι, ειδικά για την ΕΕ, κάτι «τρέχει» στη δεκαετία του 1980! Πολλοί ερευνητές το βλέπουν ως μια προσωρινή επίδραση: η μεγάλη ύφεση του ή η ένταξη των νότιων ευρωπαϊκών χωρών (Ελλάδα, Πορτογαλία και Ισπανία) θεωρούνται ως οι αιτίες.  Βεβαίως, οι υφιστάμενες μελέτες εμφανίζουν μια βασική αδυναμία: όλες καλύπτουν μια χρονική περίοδο που διαρκεί, τις περισσότερες φορές, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του  Άρα αποτυγχάνουν να εντοπίσουν αυτό που εμείς παρουσιάζουμε σε αυτή την εργασία: το πρόβλημα με τη δεκαετία του 1980 δεν είναι ότι έχουμε ένα βραχυπρόθεσμο «διάλειμμα» μιας συνεχούς τάσης, αλλά μια πλήρη μεταβολή των εξελίξεων, μια διαρθρωτική μεταβολή μιας προηγούμενης μακροπρόθεσμης σύγκλισης σε μια διαρκή περίοδο συνεχούς απόκλισης!  Προκειμένου να συζητήσουμε πιο αναλυτικά τα παραπάνω και να εκτιμήσουμε την ισχύ της νεοκλασικής θεωρίας στα τεκταινόμενα στην ΕΕ θα προσεγγίσουμε εμπειρικά (χρησιμοποιώντας στοιχεία από Eurostat AMECO Database) τρία επιμέρους ερωτήματα: Πως εξελίσσεται η σύγκλιση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, Πως εξελίσσεται η ενδοκρατική ανισότητα μεταξύ των διαφορετικών τάξεων στο εσωτερικό των κρατών και Ποιες είναι οι τάσεις μεγέθυνσης στην ΕΕ, σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο.

Ερώτημα 1ο: Σύγκλιση στην ΕΕ-15 Διάγραμμα 1: Η σύγκλιση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην ΕΕ- 15 απεικονιζόμενη από την ετήσια τυπική απόκλιση των κατά κεφαλήν εισοδημάτων  Εκτιμώντας την τυπική απόκλιση μεταξύ των κατά κεφαλήν εισοδημάτων των χωρών μελών της ΕΕ-15 και βλέποντας την ετήσια εξέλιξής από το 1960 έως το 2005, γίνεται φανερό ότι μια προηγούμενη περίοδος σύγκλισης μετατρέπεται από τις αρχές του 1980 σε μια συνεχή πορεία απόκλισης και διεύρυνσης των διακρατικών ανισοτήτων.

Σύγκλιση πραγματικών μισθών & ΑΕΠ στην ευρωζώνη Διάγραμμα 2: Η σύγκλιση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ευρωζώνη απεικονιζόμενη από την ετήσια τυπική απόκλιση των κατά κεφαλήν εισοδημάτων  Την ίδια εικόνα παρατηρούμε όταν επαναλαμβάνουμε την εκτίμηση της τυπικής απόκλισης μεταξύ των κατά κεφαλήν εισοδημάτων των χωρών μελών της Ευρωζώνης.

Η Σύγκλιση των Αδριατικών και των Βαλκανικών Χωρών  Οι βαλκανικές χώρες αναπαράγουν μια τάση απόκλισης από το μέσο όρο της ΕΕ, αν και μελετήσαμε, λόγω περιορισμένων στα διαθέσιμα στοιχεία μόνο από τις αρχές της δεκαετίας του  Βεβαίως, χώρες που εισχώρησαν στην ΕΕ ή/και είναι χωροθετημένες δίπλα στην ΕΕ (Σλοβενία, Βουλγαρία και Ρουμανία) φαίνεται να έχουν μια καλύτερη πορεία σύγκλισης. Διάγραμμα 3: Εξέλιξη του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ

Ερώτημα 2ο: Η Εγχώρια Ανισότητα  Προκειμένου να διερευνήσουμε τις εσωτερικές, ενδοκρατικές ανισότητες, απεικονίζουμε την εξέλιξη του λόγου μέσος πραγματικός μισθός ως προς κατά κεφαλήν ΑΕΠ (w/y). Η εικόνα που προκύπτει είναι ανάλογη με αυτήν για τη διακρατική απόκλιση: στις δεκαετίες του 1960 και ’70, ο λόγος αυξάνει, δηλώνοντας μια σταδιακή σύγκλιση στο εσωτερικό των κοινωνιών, ενώ, πάλι, από το 1980 και μετά η τάση μεταλλάσσεται πλήρως: για ο υπόλοιπο διάστημα ακολουθεί ένα συνεχές βάθεμα των εγχώριων ανισοτήτων. Διάγραμμα 5: Η εξέλιξη του πραγματικού μισθού ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην ευρωζώνη Διάγραμμα 4: Η εξέλιξη του πραγματικού μισθού ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην ΕΕ-15

Η Εγχώρια Ανισότητα στις Αδριατικές και Βαλκανικές Χώρες  Παρά την ιδιαίτερη εικόνα της Ρουμανίας και της Τουρκίας το 2000 και το 2001 (λόγω ασυνεχειών που δημιουργούνται από τον υπερπληθωρισμό), οι βαλκανικές χώρες αναπαράγουν επίσης μια προοδευτική όξυνση της εγχώριας ανισότητας (μειούμενο w/y).  Μάλιστα αν υπάρχει μια τάση «σύγκλισης» μεταξύ των ευρωπαϊκών οικονομιών, αυτή αφορά την ολοένα και μεγαλύτερη ταύτιση της εσωτερικής τους ανισότητας (του λόγου w/y) Διάγραμμα 6: Η εξέλιξη του λόγου w/y

Η Εγχώρια Ανισότητα στην Ελλάδα Διάγραμμα 7: Η εξέλιξη της εγχώριας ανισότητας στην Ελλάδα (απεικονιζόμενη μέσα από την εξέλιξη του λόγου w/y)

Ο ρυθμός μεγέθυνσης στην ΕΕ συγκριτικά με την παγκόσμια οικονομία  Η EΕ-15, η ευρωζώνη και κυρίως 7 χώρες παρουσιάζουν μια αυξανόμενη υστέρηση συγκριτικά με τους ρυθμούς μεγέθυνσης στον κόσμο: Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία και Ισπανία.  Το αντίθετο ισχύει μόνο για το Λουξεμβούργο, την ιδιαίτερη περίπτωση της Ιρλανδίας και το Ηνωμένο Βασίλειο.  Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι παρά, ή εξαιτίας της περιφερειακά περιορισμένης διαδικασίας διεθνοποίησης, η προοπτική των Ευρωπαϊκών χωρών να μεγεθυνθούν έχει επηρεαστεί αρνητικά. ` Διάγραμμα 8: Ρυθμός ανάπτυξης της ΕΕ-15 σε ετήσια βάση (κόκκινη καμπύλη) και ως προς τον αντίστοιχο ρυθμό της παγκόσμιας οικονομίας (μπλε καμπύλη) Διάγραμμα 9: Ρυθμός ανάπτυξης στην ευρωζώνη σε ετήσια βάση (κόκκινη καμπύλη) και ως προς τον αντίστοιχο ρυθμό της παγκόσμιας οικονομίας (μπλε καμπύλη)

Συμπεράσματα (1)  Τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν φαίνεται να κερδίζουν από τη συμμετοχή τους σε μια περιφερειακή ζώνη απελευθέρωσης του εμπορίου και οικονομικής ενοποίησης / ολοκλήρωσης. Εξαιρουμένης της Ιρλανδίας, η ευρωζώνη μεγεθύνεται από το 1960 με έναν προοδευτικά μικρότερο ρυθμό από ό,τι η παγκόσμια οικονομία.  Επιπλέον, σύμφωνα και με προσφάτως δημοσιευμένες διαπιστώσεις του ΟΟΣΑ, η ανάπτυξη των Ευρωπαϊκών οικονομιών συμβαδίζει με μια όξυνση της ανισότητας στο εσωτερικό τους: καθώς ο ρυθμός μεγέθυνσης γίνεται πιο ισχυρός, ο λόγος w/y πέφτει σημαντικά.  Τέλος, υπάρχει μια ξεκάθαρη ένδειξη για μια ριζική διαρθρωτική μεταβολή ως προς τα διανεμητικά πρότυπα, η οποία προσδιορίζεται χρονικά γύρω στις αρχές της δεκαετίας του 1980: Κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες της υπό μελέτη περιόδου, τόσο η διακρατική όσο και η εγχώρια ανισότητα περιορίστηκαν. Αυτή η εικόνα άλλαξε εντελώς μετά το 1980! Η προηγούμενη τάση αντιστράφηκε πλήρως με την ανισότητα να βαθαίνει τόσο μεταξύ των χωρών μελών όσο και στο εσωτερικό τους. Μια εξέλιξη, η οποία θα μπορούσε να γίνει αντιληπτή ως μια βαθύτερη αιτία της έντασης με την οποία εξελίσσεται η παγκόσμια κρίση στην ΕΕ, καθώς επίσης και της αδυναμίας αντιμετώπισης.

Συμπεράσματα (2)  Η αναγνώριση των λόγων που κρύβονται πίσω από αυτή τη διαρθρωτική αλλαγή βρίσκεται πέρα από τους σκοπούς αυτής της εργασίας. Παρόλα αυτά, επιδιώκοντας μια πρώτη εξήγηση, πρέπει να συμφωνήσουμε ότι η εμφάνιση μιας διαρκούς περιόδου μιας συνεχούς απόκλισης μπορεί να ερμηνευτεί μόνο από μόνιμες, διαρθρωτικές εξελίξεις!  Το 1974, ορίστηκε το ECU (European Currency Unit - Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα) και στις 13 Μαρτίου 1979, τέθηκε σε ισχύ το European Monetary System (EMS), βάσει της συμφωνίας που υπογράφτηκε την ίδια μέρα μεταξύ των κεντρικών τραπεζών των κρατών-μελών.  Είναι μήπως η προοδευτική μετατροπή της Ευρωπαϊκής ζώνης ελεύθερου εμπορίου σε μια οικονομική και νομισματική ένωση, η οποία συνοδεύεται από την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής, η βαθύτερη αλλαγή που ανέστρεψε την προηγουμένως παρατηρούμενη σύγκλιση;