Κείμενα Νεολληνικής Λογοτεχίας 5η Ομάδα Δημήτρης Παναγιωτίδης Έλλη Μπέκα Μαρία Μπλαχάβα Γιώργος Μπαντής

Κείμενα <<Αν ήξευρα κυράτσα μου…>> Καταλόγια σελ.80 <<Η Ελενίτσα>> Αγνώστου σελ.168 <<Η αναχώρησις της>> Ζαλοκώστας σελ.292

Καταλόγια ή ερωτοπαίγνια Ονομάζονται μία σειρά από ερωτικά ποιήματα τα οποία γράφτηκαν στην περιοχή των Δωδεκανήσων στα μέσα του 15ου αιώνα έως τις αρχές του 16ου ,καθώς μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης πολλοί Έλληνες φεύγουν προς την Δύση όπου ανθεί α) Ο ελληνισμός της Διασποράς ο οποίος προώθησε το νέο ανανεωτικό πνεύμα της αναγέννησης (κυρίως στην Κρήτη) β) Ο Λατινοκρατούμενος ελληνισμός , ο οποίος δεν επηρεάστηκε από την άλωση της Πόλης. Παράλληλα πολλές ελληνικές περιοχές υποδουλώνονται σε Τούρκους και Φράγκους( Δωδεκάνησα-Κρήτη). Στα βυζαντινά χρόνια καταλόγια ονομάζονταν τα ερωτικά δημοτικά τραγούδια, παρ’ όλα αυτά τα ποιήματα δεν είναι δημοτικά αλλά βρίσκονται κοντά στην δημοτική ποίηση.

Στο ποίημα αυτό ο άντρας έχει σκοπό να δείξει την αγάπη που τρέφει για την κοπέλα που του έχει ’’κλέψει’’ την καρδιά, χρησιμοποιεί αρχικά υποκοριστικά. Με αυτόν τον τρόπο δείχνει και την μεγάλη του αγάπη, τον θαυμασμό που τρέφει απέναντι της αφού αξίζει να σημειωθεί ότι προσπαθεί να την προστατέψει από τον ήλιο, άρα δεν θέλει να ’’αλλοιωθεί’’ η ομορφιά της. Επίσης θέλει συνεχώς να την μυρίζει και να τη βλέπει να περπατά σε όμορφα μέρη και με αυτόν τον τρόπο θέλει να δείξει ότι η ομορφιά της είναι τόσο μεγάλη που δεν είναι σωστό να περπατά σε όχι τόσο όμορφους δρόμους. Ακόμα με τον τρόπο αυτό δίνει στον αναγνώστη να καταλάβει πως στο μυαλό του την έχει σαν βασίλισσα ,που όπως ξέρουμε οι βασίλισσες είναι μοναδικές άρα και αυτή είναι μοναδική. Από την άλλη μεριά η γυναίκα χρησιμοποιεί επίθετα που παρουσιάζουν την όψη του άνδρα, Ακόμη κάνει αναφορά στην καρδιά της που είναι ένα στοιχείο που μας δείχνει την έντονη και βαθιά αγάπη της. Επίσης, κάνει άσκοπα ερωτήματα στον εαυτό της για να τονίσει πόσο ερωτευμένη είναι μαζί του. Τέλος ,σημαντικό είναι να αναφερθεί πως δεν υποκύπτει στις συμβουλές που της δίνουν οι γονείς της και οι γείτονες για να τον απαρνηθεί και μάλιστα τονίζει ότι ακόμα και να πεθάνει θα τον αγαπάει. Η αγάπη της δηλώνεται με: μεταφορές (να μην σε πιάνει ο ήλιος, που με κόλλησεν η περρισή σου αγάπη, ετυλίχθηκεν στα φύλλα της καρδιάς μου, εριζόθηκεν και εγέμισεν τα φύλλα) σύνθετες λέξεις( βεργαλεμένε, τετραλίγιστε) υποκοριστικά( κυράτσα, κυδονίτσες, καρδούλα) εικόνες( η εικόνα του δρόμου γεμάτη με δέντρα και λουλούδια, η φανταστική εικόνα της αγάπης που μπαίνει μέσα στην καρδιά και γεμίζει φύλλα)

Ο Άντρας του κειμένου παρουσιάζεται από τον ποιητή με πολλά υποκοριστικά. Χαρακτηρίζεται ως ψηλός, λυγερός και με ένα όμορφο ευλύγιστο κορμί. Αποτυπώνεται στην μνήμη της ερωτευμένης κοπέλας( συμπεραίνουμε ότι είναι αξιομνημόνευτος). Παράλληλα, η κοπέλα παρουσιάζεται επίσης με υποκοριστικά. Αν και δεν υπάρχει ακριβής περιγραφή της καταλαβαίνουμε ότι έχει αρχοντική καταγωγή( παρέα με αρχοντοπούλες). Είναι βαθιά ερωτευμένη και αποφασισμένη να μην ξεχάσει τον έρωτα της( αποφασιστική και επίμονη). Στα καταλόγια συναντούμε τον αμοιβαίο έρωτα δύο νέων, σκέφτονται συνεχώς ο ένας τον άλλο, σε κάθε τους κίνηση, δεν επηρεάζονται από τις γνώμες τρίτων. Αντίθετα, Στο ποίημα ’’Η αναχώρησις της’’ ο έρωτας προκαλεί αισθήματα πόνου και θλίψης στο ερωτευμένο υποκείμενο καθώς τα αισθήματα δεν είναι αμοιβαία και ο ερωτευμένος νέος βιώνει το αίσθημα της απώλειας και ζητάει παρηγοριά από τη θάλασσα και τα κύματα που πήραν μακριά του την αγαπημένη του.

Ο νεαρός εκφράζει την επιθυμία του να γνωρίζει τις κινήσεις της αγαπημένης του με τις αρχοντοπούλες για να μπορέσει να φυτέψει νερατζιές, δάφνες και μυρσίνες στον δρόμο της για να την προφυλάξει από τον ήλιο. Επίσης θέλει σε κάθε πάτημα της να σπείρει μόσχο για να μυρίζει το βήμα της και να μην αλλοιωθεί η ομορφιά της. Έπειτα η κοπέλα δηλώνει την αγάπη της προς τον ψηλό και λυγερό αφέντη της και πιστεύει πως της έχει κάνει μάγια. Αναρωτιέται πού την βρήκε και την επηρέασε η αγάπη του και πώς κατάφερε να την κάνει να τον αγαπήσει και να ριζωθεί μέσα της. Στη συνέχεια η κοπέλα μιλάει για τις συμβουλές που της έδωσαν οι γείτονες της, δηλαδή να τον ξεχάσει. Παρ’ όλα αυτά η ίδια αρνείται και τους κατηγορεί επειδή θέλησαν να τους χωρίσουν. Τέλος δηλώνει την παντοτινή αγάπη της με τέτοιο τρόπο που ακόμα και να πληγωθεί δεν θα τον αρνηθεί ποτέ.

Τα κείμενα ’’Ελενίτσα’’ είναι αφηγηματική πεζογραφία νεοελληνικού διαφωτισμού Αγνώστου συγγραφέα και ’’Η αναχώρησις της’’ του Ζαλοκώστα έχει γραφτεί τον 18ο αιώνα ως και στις αρχές του 19ου. Είναι δείγματα Φαναριωτικής λογοτεχνίας βαθιά επηρεασμένης από τις ιδέες του νεοελληνικού διαφωτισμού. Μέσα από Φαναριώτες, λόγιους αλλά και έμπορους της διασποράς ο διαφωτισμός(18ο αιώνα) επηρέασε την ελληνική σκέψη και αντίληψη καθώς συνέβαλλε στην προετοιμασία για την ελληνική επανάσταση. Το κίνημα του διαφωτισμού βασίζεται στην πίστη της διάνοιας, στη μεγάλη ικανότητα αλλά και στην επιτυχία του ανθρώπου.

α) η αδέσμευτη φαντασία β) το βαθύ και έντονο συναίσθημα Χαρακτηριστικά του 19ου αιώνα: α) η αδέσμευτη φαντασία β) το βαθύ και έντονο συναίσθημα γ) η χαρακτηριστική επιστροφή της φύσης στις τέχνες δ) η μεγάλη ελευθερία στην μορφή. Και όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με την μίζερη πραγματικότητα, αυστηρότητα στους μορφολογικούς κανόνες και στην ισορροπία του λόγου που επικρατούσαν στην Ελλάδα της εποχής( παρελθόν).

Το κείμενο( ιστορία) διαδραματίζεται στο αστικό περιβάλλον Το κείμενο( ιστορία) διαδραματίζεται στο αστικό περιβάλλον. Η ερώτηση της μητέρας ’’σε λείπει κανένα σαρίκι;’’ φανερώνει την οικονομική άνεση και ευημερία της οικογένειας. Οι γονείς έχουν την πολυτέλεια να ασχολούνται με τα ψυχικά προβλήματα των παιδιών τους, άρα δεν τους απασχολούν οι καθημερινές βιοτικές ανάγκες. Η διαδικασία από την γνωριμία ως το γάμο ακολουθεί τη παραδοσιακή ηθική της αστικής κοινωνίας( οι γονείς συζητούν τον γάμο, ακολουθούν οι αρραβώνες που πραγματοποιούνται σε στενό οικογενειακό κύκλο και αργότερα τα στεφανώματα). α) Η συμπεριφορά όλων των προσώπων της ιστορίας είναι υποδειγματική. Δεν παρεκκλίνουν από το πλαίσιο του τότε κοινωνικά αποδεκτού, δεν έχουν αρνητικές πλευρές και αυτοί αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις με τον ιδανικό τρόπο: Οι γονείς είναι καλοί οικογενειάρχες γεμάτοι ενδιαφέρον για τα παιδιά τους και κατανόηση για τα προβλήματα τους. Τα πλησιάζουν με διακριτικότητα και είναι ευγενικοί και στοργικοί. β) Κύριο γνώρισμα της κόρης είναι η συστολή και αιδημοσύνη της( δηλαδή ο σεβασμός απέναντι στους γονείς της). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ντρέπεται να τους φανερώσει ότι είναι ερωτευμένη. Ο Γεωργάκης είναι σεμνός, τίμιος και ο ιδανικότερος γαμπρός.

Η διάθεση της φαίνεται να είναι μελαγχολική αφού είναι συνεχώς στεναχωρημένη, ανόρεχτη και κλεισμένη στον εαυτό της. Είναι συνεχώς παραδομένη στις σκέψεις της και διαρκώς ονειροπολεί επηρεασμένη από τον ’’έρωτα’’ της για τον Γεωργάκη. Τέλος χαρακτηρίζεται από μυστικοπάθεια αφού δεν εμπιστεύεται ούτε τους ίδιους τους γονείς της και δεν εξωτερικεύει τα συναισθήματα της γεγονός που δικαιολογείται από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζει( οικογένεια από το Φανάρι της Κων/πολης τον 18ο αιώνα). Αρνείται να αποκαλύψει τα συναισθήματα και τις έγνοιες της και δεν απαντά στις επίμονες ερωτήσεις της μητέρας της.

Γράφτηκε από το 1830 ως 1880 πιθανότητα στην ηπειρωτική Ελλάδα την περίοδο της συγκρότησης του πρώτου ελληνικού κράτους. Το 1833 στην Αθήνα υπάρχει έντονη λογοτεχνική κίνηση από τους Φαναριώτες οι οποίοι εισάγουν στην καθαρεύουσα τα πρώτα δείγματα ρομαντισμού σύμφωνα με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία.

Χαρακτηρίστηκα του 19ου αιώνα: α) η αδέσμευτη φαντασία β) το βαθύ και έντονο συναίσθημα γ) η χαρακτηριστική επιστροφή της φύσης στις τέχνες δ) η μεγάλη ελευθερία στην μορφή. Και όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με την μίζερη πραγματικότητα, αυστηρότητα στους μορφολογικούς κανόνες και στην ισορροπία του λόγου που επικρατούσαν στην Ελλάδα της εποχής( παρελθόν).

Ο ποιητής με την απώλεια της αγαπημένης του βιώνει μία έντονη συναισθηματική κατάσταση. Την ψυχή του κυριεύουν ο πόνος και η θλίψη για τον έρωτα που τελικά μένει ανεκπλήρωτος, ενώ ένα αγωνιώδες ερώτημα τον βασανίζει :για ποιο λόγο τον εγκατέλειψε η γυναίκα που αγαπούσε. Τα έντονα αυτά συναισθήματα του ερωτευμένου εκφράζονται με τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής: 1.την προσωποποίηση της θάλασσας, των κυμάτων και 2.τον διάλογο που κάνει μαζί τους, 3.τις μεταφορές( τη θάλασσα… την κοκυματούσα, τα αφράτα της τα κάλλη, το κύμα το σκληρό)4. την παρομοίωση( σαν το χαρούμενο πουλί).5. Η αντίθεση που δημιουργείται με την απάντηση του κύματος ότι αυτή απεναντίας έφυγε για τα ξένα χαρούμενη. Έντονο συναίσθημα αγάπης εκδηλώνεται στους στίχους όπου το κύμα παρουσιάζεται να δέχεται στην αγκαλιά του την όμορφη κοπέλα και ύστερα να φιλά με πόθο το ακρογιάλι από πόνο για την απώλεια της.

Τα δύο υποκείμενα δεν περιγράφονται εξωτερικά από τον ποιητή αλλά από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνουμε τον πόνο και την θλίψη που νιώθει ο άντρας καθώς και τα πληγωμένα συναισθήματα( φυγή της αγάπης του). Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τη γυναίκα ως άκαρδη και σκληρή( έφυγε χωρίς στεναχώρια). Αυτό δείχνει και μια κοροϊδία απέναντι στο πρόσωπο του νεαρού.

<<Η αναχώρησις της>> Ξυπνώ και μού `παν έφυγεν η κόρη π’ αγαπούσα και κατεβαίνω στον γιαλό τη θάλασσα παρακαλώ την πικροκυματούσα Εγώ τα πρωτοδέχτηκα τ’ αφράτα της τα κάλη μού `πε ένα κύμα και γι’ αυτό με πόθο και με γογγυτό φιλώ το περιγιάλι Τα μάτια της ερώτησα μην ήταν δακρυσμένα Ένα άλλο κύμα μου μιλεί σαν το χαρούμενο πουλί που πήγαινε στα ξένα Το τρίτο κύμα ερώτησα εμέ γιατί ν’ αφήσει; Να κλαίω και να λαχταρώ περνάει το κύμα το σκληρό χωρίς να μου μιλήσει Στίχοι:   Γεώργιος Ζαλοκώστας Μουσική:   Γιάννης Σπανός

Ερώτηση 1: Σε ποια περίοδο της νεοελληνικής λογοτεχνίας ανήκει καθένα από τα παραπάνω; Ποια τα κύρια χαρακτηριστικά της κάθε περιόδου; Ερώτηση 2: Με ποιους τρόπους εκφράζονται τα συναισθήματα στα δύο ποιήματα; Ερώτηση 3: Ποιο το κοινωνικό πλαίσιο του κειμένου << η Ελενίτσα>> και ποιο το ήθος των προσώπων που μετέχουν; Ερώτηση 4: Σε καθένα από τα παραπάνω κείμενα-ποιήματα πώς περιγράφεται το ερωτευμένο υποκείμενο; Πώς η μεταμορφωτική και λυτρωτική δύναμη του έρωτα λειτουργεί στους ήρωες; Ερώτηση 5: Υποθέστε ότι είστε η ηρωίδα του έργου <<Ελενίτσα>>. Γράψτε σε μία σελίδα του ημερολογίου σας τις σκέψεις και τα συναισθήματα σας. (ή στα Καταλόγια να αποδώσετε σε πεζό λόγο το διάλογο των ερωτευμένων νέων ή να Διασκευάσετε ένα από τα ποιήματα δίνοντας τον προσωπικό σας τόνο γραφής)

Ευχαριστούμε!!! Καλά Χριστούγεννα