ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΚΥΠΕΛΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΤΟΥ ΒΑΦΕΙΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Τομέας:Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΚΥΠΕΛΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΤΟΥ ΒΑΦΕΙΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: ''Μυκηναϊκός Πολιτισμός'' ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ανδρέας Βλαχόπουλος ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: Χελιδώνη Αδαμαντία Α.Μ. 7297 ΕΞΑΜΗΝΟ: 9ο ΚΑΤΕΥΘΗΝΣΗ: Αρχαιολογική ΙΩΑΝΝΙΝΑ 18/1/2013

ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΚΥΠΕΛΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΤΟΥ ΒΑΦΕΙΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ

Εισαγωγή Το θέμα της εργασίας είναι τα χρυσά κύπελλα του Βαφειού. Θα εξεταστούν η τεχνική κατασκευής,αγγεία ίδιου τύπου,η εικονογραφία τους, διαφορές μεταξύ τους,παράλληλα εικονογραφίας και τέλος η προέλευσή τους . Από την πρώτη στιγμή της ανακάλυψης τους έως σήμερα τα κύπελλα θεωρούνται τα κορυφαία αριστουργήματα της μεταλλοτεχνίας του προϊστορικού Αιγαίου. Όμως αναπάντητο είναι ακόμη το ερώτημα της προέλευσης των χρυσών κυπέλλων που είναι από τα ευρήματα με τις πιο πλούσιες ανάγλυφες διακοσμήσεις της εποχής του χαλκού.1 Μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,084 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,079 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 1.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.2 1

Η Λακωνία Από την πρώιμη μυκηναϊκή εποχή η Λακωνία έχει μια πολύ σημαντική θέση για της επαφές της Ηπειρωτικής Ελλάδας με των Μινωικό πολιτισμό.2 Σπάρτη Βαφειό Τα κύπελλα βρέθηκαν το 1888 στον ασύλητο τάφο του Βαφειού που βρίσκεται νότια της Σπάρτης 3και φαίνεται να είναι παλαιότερα από τον τάφο4 μαζί με αλλά σημαντικά ευρήματα που υποδηλώνουν αφ' ενός τις στενές εμπορικές και πολιτισμικές σχέσεις του Μυκηναϊκού κόσμου της ηπειρωτικής Ελλάδας με την Κρήτη αλλά και την ύπαρξη μιας πρώιμης μυκηναϊκής ηγεμονικής τάξης.5 2.Αρχαιολογία, ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ, επιμ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Εκδόσεις Μέλισσα 2012 σελ 507 3.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 202 4..ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ,Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 128 5. Αρχαιολογία ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ, επιμ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Εκδόσεις Μέλισσα 2012 σελ 508 2

Η ανασκαφή Ο θολωτός τάφος του Βαφειού είναι ανασκαφή του αρχαιολόγου και ερευνητή Χρήστου Τσούντα. Είναι το μεγαλύτερο ταφικό μνημείο της Λακωνίας και από τα πλουσιότερα του μυκηναϊκού κόσμου.6 Φωτογραφία της ανασκαφής του θολωτού τάφου του Βαφειού στην Λακωνία. Σχεδιαστική απόδοση του θολωτού τάφου του Βαφειού σε κάτοψη και σε τομή. Ο τάφος ήταν είχε ήδη συληθεί αλλά οι τυμβωρύχοι δεν είχαν προσέξει την ύπαρξη ενός λάκκου στο έδαφος του θαλάμου που απέφερε πολύ πλούσια ευρήματα σε ποσότητα και σε σημασία για τους μελετητές της εποχής του χαλκού. Βρέθηκαν δαχτυλίδια χρυσά και ασημένια μαχαίρια και εγχειρίδια με ένθετη διακόσμηση,ψηφίδες από κεχριμπάρι αλαβάστρινα δοχεία αλλά το εντυπωσιακότερο εύρημα ήταν τα δύο χρυσά κύπελλα που βρέθηκαν στα σημεία όπου θα ακουμπούσαν τα χέρια του νεκρού.7 Ακόμη στον ίδιο τάφο και δύο ιδίου σχήματος κύπελλα από άργυρο.8 6.Αρχαιολογία ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ, επιμ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Εκδόσεις Μέλισσα 2012 σελ 508 7.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 119 8.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 204 3

Αγγεία από πολύτιμα μέταλλα Αγγεία από πολύτιμα μέταλλα Υπάρχει μεγάλη διάδοση των μεταλλικών αγγείων από πολύτιμα μέταλλα ως αντικείμενα κύρους στην ηπειρωτική Ελλάδα.9 Χρυσά κύπελλα από τον θολωτό τάφο της Περιστεριάς ,Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας.10 Από τα χρυσά κτερίσματα αυτής της μυκηναϊκής περιόδου συμπεραίνουμε ότι ο χρυσός την χρήση του χρυσού σε σημαντικές ποσότητες ήδη από το τέλος της μεσοελλαδικής εποχής και την πρώιμη μυκηναϊκή και σε άλλες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας εκτός από τις Μυκήνες. Ακόμη το γεγονός ότι ο χρυσός ήταν προϊόν ανταλλαγών με αγροτικά προϊόντα αφού δεν τεκμηριώνεται η εχθρική εισβολή ξένων φύλων.11 Τα πιο συνηθισμένα αγγεία που κατασκευαζόταν από πολύτιμα μέταλλα στην Κρήτη ήταν τα αγγεία πόσης. Το ίδιο ίσχυε και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αυτά προοριζόταν για χρήση από τους βασιλείς και τους επιφανείς άρχοντες που πιθανόν ο κάθε ένας είχε τα δικά του προσωπικά χρυσά κύπελλα.12 Χάλκινο κύπελλο πόσης “τύπου Βαφειού” από τον Μοχλό Χάλκινο κύπελλο “τύπου Βαφειού” από τον Μοχλό. 9.OLIVER DICKINSON,Αιγαίο Εποχή Χαλκού, μετ. Θεόδωρος Ξένος ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ -Α. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ -ΑΘΗΝΑ 2003 σελ.200 10.Αρχαιολογία ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ, επιμ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Εκδόσεις Μέλισσα 2012 σελ 507 11.ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ, επιμ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Εκδόσεις Μέλισσα 2012 σελ 461 12.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 190 4

Κύπελλα τύπου Βαφειού Τα κύπελλα “τύπου Βαφειού” είναι σε σχήμα κόλουρου κώνου τυπικό σχήμα στην Κρήτη από το 2.000 π.Χ περίπου είναι σε ευρεία χρήση .Είναι κατασκευασμένα από ένα φύλλο χρυσού ή αργύρου με τις λαβές να είναι κατασκευασμένες χωριστά Αυτές είναι δύο τύπων ή ταινιωτές, συνήθους κρητικού τύπου, με τις ακμές τούς να ενισχύονται με χάλκινο σύρμα Σχεδιαστική απόδοση χρυσών αγγείων τύπου Βφειού από τον λακκοειδή τάφο του Ταφικού Περιβόλου Α των Μυκηνών 1550-1400 13 . ή σε σχήμα πηνίου που αποτελούνται από δύο οριζόντια φύλλα ένα πάνω και ένα κάτω που ενώνονται με ένα παχύ κάθετο καρφί ελαφρά αμφίκυρτο στις άκρες του που στερεωνόταν στο κύπελλο με αμφικέφαλα καρφιά. Τέτοιου τύπου λαβές δηλαδή πηνιόσχημες έχουν και τα χρυσά κύπελλα από την ανασκαφή του Βαφειού.14 13.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 191 14.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 192 5

Τα χρυσά κύπελλα από τον τάφο του Βαφειού Τα χρυσά κύπελλα χρονολογούνται τέλη 16ου αρχές 15 ου αιώνα.15 Το πρώτο έχει ύψος0,084 και το δεύτερο 0,079 είναι κατασκευασμένα από έλασμα χρυσού και εκτίθενται στην Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,084 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Στα δύο κύπελλα απεικονίζεται το ίδιο θέμα δηλαδή η σύλληψη ενός ταύρου αλλά διαφορετικό τρόπο το κάθε ένα.16 Μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,079 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Όμως υπάρχουν βαθιές μορφολογικές διαφοροποιήσεις. Το κύπελλο Β είναι πιο κοντά στην φυσιοκρατική Μινωική παράδοση ενώ το κύπελλο Α παρουσιάζει χαρακτηριστικά της Μυκηναϊκής τέχνης 17 15.Αρχαιολογία ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ, επιμ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Εκδόσεις Μέλισσα 2012 σελ 508 16.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 125 17.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 128 6

Προεικονογραφική περιγραφή Το πρώτο, κύπελλο Α, εικονίζονται τρεις ταύροι να τρέχουν μέσα σε βραχώδες τοπίο με ελιές και φοίνικες. Ο ένας που αποτελεί και το κεντρικό μέρος της σύνθεσης έχει πέσει στο έδαφος εγκλωβισμένος σε σχοινένιο δίχτυ που είναι δεμένο σε δύο ελιές ο άλλος τρέχει ορμητικά πίσω από ένα φοινικόδεντρο και ο τρίτος έχει ρίξει κάτω έναν νέο άνδρα ενώ μια άλλη ανθρώπινη μορφή δυσδιάκριτη πιθανόν νέος κατά τον Έβανς νέα είναι μπλεγμένος ανάμεσα στα κέρατα του ταύρου.18 Σχεδιαστική απόδοση των χρυσών κυπέλλων που βρέθηκαν στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. Το δεύτερο, κύπελλο Β,περιγράφει την σύλληψη ενός ταύρου με δόλωμα μια αγελάδα σε τρία επεισόδια. Ο ταύρος οσφραίνεται μια αγελάδα που βρίσκεται σε έναν ελαιώνα την πλησιάζει και ερωτοτροπεί μαζί της. Στην επόμενη σκηνή φαίνεται να έχει συλληφθεί αφού ένας νέος άνδρας τον έχει ήδη δέσει με σχοινί από το πόδι.19 18.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 202 19. ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 125 7

Η τεχνική κατεργασίας των κυπέλλων Τα κύπελλα είναι διακοσμημένα με την έκτυπη τεχνική (repousse) που είναι από τις πιο παλαιότερες και πιο διαδεδομένες τεχνικές στην μεταλλοτεχνία του Αιγιακού πολιτισμού και απαιτεί τεχνίτες με μεγάλη δεξιοτεχνία. Οι τεχνίτες που τα κατασκεύασαν χρησιμοποίησαν πιθανόν προσχέδιο .Στην έκτυπη τεχνική δεν χρησιμοποιούν συνήθως μήτρα.20 Κατά την έκτυπη τεχνική η παράσταση σχεδιάζεται πρόχειρα από τον τεχνίτη με την εξωτερική πλευρά του κυπέλλου να ακουμπά σε ένα μαλακό υλικό που μπορεί να έχει σαν βάση την ρητίνη ή το κερί. Η επεξεργασία για την διακόσμηση του αγγείου γίνεται από την εσωτερική πλευρά με σφυράκι, που ο τεχνίτης δημιουργεί κοιλότητες και χτυπώντας με κατάλληλα εργαλεία από διάφορες γωνίες δημιουργεί την επιθυμητή ανάγλυφη παράσταση. Η επόμενη φάση για την ολοκλήρωση του έργου είναι η πλήρωση των κοιλοτήτων που έχουν δημιουργηθεί εσωτερικά με μαλακό υλικό και η εργασία του αναγλύφου από την εξωτερική του (καλή) πλευρά ώστε να τελειοποιηθεί η παράσταση. Τέλος η εργασία ολοκληρώνεται με την γλυφή δηλαδή το σκάλισμα όπου γίνεται χρήση ενός είδους σμίλης, η γλυφίδα. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί για την έκτυπη τεχνική να χρησιμοποιηθεί και μήτρα δηλαδή σφυρηλάτηση σε αρνητικό καλούπι. 21 Λεπτομέρεια από το μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,079 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Την εργασία αυτή την έκαναν οι χρυσοχόοι και με αυτό το όνομα εννοούνται οι χαλκείς όπως και αναφέρεται στην Οδύσσεια του Ομήρου όπου κάποιος Λαέρκης ονοματίζεται και χρυσοχόος και χαλκεύς.22 Οι τεχνίτες που τα κατασκεύασαν χρησιμοποίησαν πιθανόν προσχέδιο. Στην έκτυπη τεχνική δεν χρησιμοποιούν συνήθως μήτρα όμως η υψηλή ποιότητα του αναγλύφου αλλά και οι πυκνότητα των παραστάσεων οδηγούν στο συμπέρασμα ότι για αυτά τα κύπελλα έχει γίνει χρήση μήτρας από μαλακό υλικό που είχαν σκαλιστεί αδρομερώς τουλάχιστον οι παραστάσεις πάνω στο οποίο σφυρηλατήθηκαν τα ελάσματα.23 Χρυσό κρεμαστό κόσμημα κεφαλής ταύρου από τον Κάτο Ζάκρο συλλογής Γιαμαλάκη Η χρήση της έκτυπης τεχνικής (repousse) ήταν σε χρήση και στην μικροτεχνία όπως στην κεφαλή ταύρου από χρυσό σε κρεμαστό κόσμημα από τον Κάτω Ζάκρο συλλογής Γιαμαλάκη.24 20.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 126 21.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 43 22.Χρήστος Τσούντας, ΜΥΚΗΝΑΙ ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,Αθηνήσιν,παρά τω βιβλιοπωλείω της Εστίας,1893 σελ.177 23.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 127 24.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.100 8

Τεχνοτροπικές διαφορές Κύπελλο με αγελάδα (Β)‏ Τεχνοτροπικές διαφορές Κύπελλο με τον ταύρο στο δίχτυ (Α)‏ Προσεκτική μελέτη στην σύνθεση των δύο κυπέλλων δείχνει την διαφορετική αντίληψη στην σύλληψη και αυτές οι διαφορές κάνουν ευδιάκριτη την διαφορά μεταξύ του μινωικού και μυκηναϊκού στύλ. Στο κύπελλο με την σκηνή σύλληψης της αγελάδας υπάρχουν όρια που ορίζουν την περιοχή που πρέπει να διακοσμήσει ο καλλιτέχνης στο άλλο κύπελλο δεν υπάρχουν όρια που να υποδηλώνουν και να περιορίζουν τον χώρο 25 Παράσταση χωρίς όρια πάνω και κάτω Οι Μινωίτες καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν τον εικαστικό χώρο ως ενιαία επιφάνεια και από τις εικόνες τους εκπέμπεται μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα 26 Λεπτομέρεια από το μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,079 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Παράσταση με όρια πάνω και κάτω και η σκηνή στην περίπτωση του φυσικού τοπίου νοητά μπορεί να επεκτείνεται και πέραν του αντικειμένου. Ακόμη η κυκλική φορά της σκηνής δίνει την αίσθηση του τρισδιάτατου του αντικειμένου 27 Το βραχώδες έδαφος στο κάτω μέρος των κυπέλλων αποδίδεται με διαφορετικό τρόπο.28 25.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.8 26.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 127 27.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.8 28.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 202 9

Τεχνοτροπικές διαφορές Στο κύπελλο Α τα σώματα ανθρώπων και ζώων είναι σε αγωνιώδεις συ στρεφόμενες κινήσεις με τις οποίες αποδίδεται η ορμή, η κίνηση, η ταχύτητα.29 και η αίσθηση του στιγμιαίου. Σχεδιαστική απόδοση (λεπτομέρεια)του χρυσού κυπέλλου Α που βρέθηκε στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. Στο κύπελλο Α η χάραξη δεν είναι τόσο πλούσια και ίχνη από την εργασία υπάρχουν στην επιφάνεια του ελάσματος τα περιγράμματα δεν είναι σαφή και οι μορφές ανθρώπων και ζώων δεν έχουν πλαστικότητα και αποδίδονται περισσότερο ζωγραφικά παρά γλυπτικά. Οι γωνίες στις νοητές γραμμές της σύνθεσης είναι σε χρήση και στην δυτική τέχνη για να εκφραστεί η αγωνία του ανθρώπινου σώματος όπως παρατηρούμε και στον πίνακα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου “Ανάσταση” “Ανάσταση” λεπτομέρεια , Δομίνικος Θεοτοκόπουλος,Μουσείο Prado, Μαδρίτη Λεπτομέρεια από το μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,084 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η βία δεν είναι αγαπητό θέμα στην μινωική τέχνη. Το κυνήγι ένα από τα αγαπητά θέματα των Μυκηναίων είναι σχεδόν παντελώς άγνωστο στην Μινωική Κρήτη.30 29.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 128 30.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.27 10

Στο κύπελλο Α το φυσικό τοπίο αποδίδεται περισσότερο αδέξια και είναι πιο συμβατικό με την γραμμή εδάφους να μην ορίζεται πάντα με σαφήνεια και το πολύ μικρό μέγεθος των δένδρων να επιτείνει το πρόβλημα της κλίμακας η φυσιοκρατία θυσιάζεται για εκφραστικούς σκοπούς. Ένα άλλο στοιχείο που είναι έντονο στο κύπελλο Α είναι η ολοφάνερη αγωνία του καλλιτέχνη να γεμίσει όλη την επιφάνεια που μπορούμε να μιλήσουμε για τον τρόμο του κενού31 ένα είναι μυκηναϊκό στοιχείο. Η παράσταση γεμίζει ασφυκτικά με με στοιχεία της σύνθεσης που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρη την υπό διακόσμηση επιφάνεια μην αφήνοντας παρά μόνο πολύ μικρές περιοχές που δεν καλύπτονται από την παράσταση. Η όλη σύνθεση δεν έχει την ενότητα του Β κυπέλλου και διασπάται από στοιχεία στο πρώτο επίπεδο όπως στην περίπτωση του φοίνικα που χωρίζει το σώμα του ταύρου στα δύο ενώ τα πίσω πόδια του επιτιθέμενου ταύρου βρίσκονται πίσω από το δίχτυ.32 Χάλκινο εγχειρίδιο από τον ταφικό κύκλο Α,Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 31.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.23 32.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 128 . 11

Τεχνοτροπικές διαφορές Στο κύπελλο Β η σκηνή είναι ειδυλλιακή και η προσέγγιση του καλλιτέχνη είναι φυσιοκρατική απόδοση μιας σκηνής από την αγροτική ζωή που εκπέμπει γαλήνη και ηρεμία. Τα περιγράμματα είναι καθαρά και ξεχωρίζουν εντελώς από το βάθος, το ανάγλυφο είναι βαθύ αλλά λεπτοδουλεμένο στο τελικό φινίρισμα και δεν φαίνονται ίχνη των εργαλείων. Με αρμονική σύνθεση και πλούσιο σχέδιο η παράσταση απλώνεται και διατηρεί την ενότητά της με φυσική μετάβαση από το ένα επεισόδιο στο άλλο.32 Σχεδιαστική απόδοση (λεπτομέρεια)του χρυσού κυπέλλου Β που βρέθηκε στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. Τα στοιχεία με κατιούσα κατεύθυνση στο Β κύπελλο είναι σύμφωνα με την Ellen N. Davis σύννεφα και όχι συμβατική απόδοση του εδάφους που προτείνουν άλλοι μελετητές και αυτή η άποψη ενισχύεται από την σφαιρικότητα των στοιχείων και από την διαφορετική απόδοση των στοιχείων του εδάφους με κυματιστές γραμμές στο ίδιο κύπελλο.33 Φωτογραφική ανάπτυξη (σε τμήμα) στο χρυσό κύπελλο Β από το Βαφειό Λακωνίας 32.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 127 33.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.19 12

Ομοιότητες ανθρώπινων μορφών με μινωική εικονογραφία Οι δύο άνδρες στο κύπελλο Α έχουν μακριά μαλλιά αλλά και η ενδυμασία τους τους κάνει να έχουν αναγνωριστεί σαφώς σαν Μινωίτες. Η μορφή που έχει μπλεχτεί στα κέρατα του ταύρου σύμφωνα με τον Έβανς είναι νέα. Οι προσπάθειές τους να συλλάβουν τους επικίνδυνους ταύρους χωρίς όπλα δείχνει ότι αυτό δεν είναι ένα συνηθισμένο κυνήγι αλλά για τελετουργικούς σκοπούς ίσως για την διεξαγωγή των ταυροκαθαψίων.34 Το λίθινο “Κύπελλο της αναφοράς” από την Αγία Τριάδα,Νεοανακτορική περίοδος,Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Λεπτομέρεια από το μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,079 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η ανθρώπινη μορφή στο κύπελλο Β μορφή φορά σκληρό περίζωμα και αιδοιοθύλακα κατά τον κρητικό τρόπο.35 Οι μορφές αποδίδονται με εμπρεσιονιστικός τρόπο με αδιαφορία για τις ανατομικές λεπτομέρειες, χαρακτηρίζονται από κινητικότητα σύμφωνα με το νόμο κίνησης και αντικίνησης στοιχεία της σύνθεσης προς μια ορισμένη κατεύθυνση εξισορροπούνται από αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση και η λεπτή μέση στην ανθρώπινη μορφή λειτουργεί ως άξονας περιστροφής. 36 Σχεδιαστική απόδοση (λεπτομέρεια)του χρυσού κυπέλλου Α που βρέθηκε στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. 34.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.36 35.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 202 36.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 13 13

Αφηγηματικότητα Τα δύο χρυσά κύπελλα αλληλοσυμπληρώνονται και το πιθανότερο είναι να μην προέρχονται από το χέρι του ίδιου καλλιτέχνη. Η εργασία στο κύπελλο με την αγελάδα είναι με πιο λεπτοδουλεμένη. Υπάρχει καλύτερη σύνθεση ξεκάθαρη δήλωση των βράχων και απαλείφονται οι περιττές λεπτομέρειες που πνίγουν το άλλο κύπελλο όπως τα πλεονάζοντα φοινικόδεντρα. Το κύπελλο του εφορμωντος ταύρου είναι τραχύτερο αλλά και συγχρόνως πιο ρωμαλέο.35 Σχεδιαστική απόδοση των χρυσών κυπέλλων που βρέθηκαν στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. Ο τεχνίτης ή οι τεχνίτες είχαν κατανόηση σπουδαιότητα στην απόδοση των μυών σε κίνηση στα ζώα και στους ανθρώπους αν και στην εκτέλεση αποδόθηκαν με κάποια υπερβολή και προεξέχουν σχεδόν αφύσικα. Αυτό είναι μεν χαρακτηριστικό της Αρχαϊκής τέχνης αλλά ιδιαιτέρως είναι χαρακτηριστικό της Μυκηναϊκής τέχνης αυτής της περιόδου γιατί τέτοιον τρόπο εργασίας συναντούμε σε πολλά σημεία της περιοχής του Μυκηναικού πολιτισμού.36 Σύμφωνα με τον Έβανς οι σκηνές στο Β κύπελλο παρουσιάζουν μια αφηγηματική σειρά από αριστερά προς τα δεξιά αρχίζοντας από την λαβή, 37αντίθετα στο άλλο κύπελλο με την σύλληψη του ταύρου σε δίχτυ δεν υπάρχει αντίστοιχη σειρά αφήγησης σε υποτιθέμενη κυκλική πορεία.38 35,SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 203 36.Χρήστος Τσούντας, ΜΥΚΗΝΑΙ ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,Αθηνήσιν,παρά τω βιβλιοπωλείω της Εστίας,1893 σελ.182 37.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.13 38.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.15 14

Ομοιότητες στην σύνθεση με Μινωικά αγγεία Το κύπελλο Α του Βαφειού με την ειρηνική σκηνή η σύνθεση και η προσέγγιση δεν είναι καθόλου γεωμετρική. Δεν υπάρχει ξεκάθαρος διαχωρισμός των τριών σκηνών και υπάρχει η συνεχής ροή της σκηνής αριστερά σε αντίθεση με τις γραμμές εδάφους που που στρέφουν προς την αντίθετη κατεύθυνση αυτή η αντίθετη φορά στην κατεύθυνση με άλλο στοιχείο εξισορρόπησης συναντάται στην μινωική τέχνη όπως μπορεί κανείς να παρατηρήσει και στο Ρυτό των θεριστών.39 Φωτογραφική ανάπτυξη στο χρυσό κύπελλο Β από το Βαφειό Λακωνίας.40 Ρυτό των Θεριστών”από την έπαυλη της Αγ.Τριάδας, Νεοανακτορική περίοδος,1500-1450 π.Χ. Λεπτομέρεια του Ρυτού των Θεριστών”από την Αγ.Τριάδα. Ανάπτυγμα της σύνθεσης του “ Ρυτού των Θεριστών”από την Αγ.Τριάδα. 39.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.13 40.Νίκος Καλτσάς, ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση σελ.120 15

Σφραγίδες με εικονογραφία ταύρου Σφραγίδα από όνυχα με παράσταση ταύρου. Σχεδιαστική απόδοση (λεπτομέρεια)του χρυσού κυπέλλου Β που βρέθηκε στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. Ταύρος σε σφραγίδα από όνυχα με ανθρώπινη μορφή στα κέρατά του που αντιπαραβάλλεται σύμφωνα με τον Έβανς με την εικόνα του ταύρου από το κύπελλο του Βαφειού. Σφραγίδα από τον κάτω Ζάκρο με ταύρο σε αγώνισμα ταυροκαθαψίων Σχεδιαστική απόδοση (λεπτομέρεια)του χρυσού κυπέλλου Α που βρέθηκε στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. Σφραγίδα από το Ζάκρο με ταύρο σε ταυροκαθάψια, παρ όλη την διαφορετική κατεύθυνση της ουράς και των κεράτων η υπόλοιπη στάση του σώματος η απόδοση της έντασης και η ορμή έχει αξιοσημείωτη ομοιότητα με τον ταύρο από το κύπελλο του Βαφειού με την βίαιη σκηνή. 16

Εικονογραφία με βίαιη αγροτική σκηνή έχουμε και στο χρυσό δακτυλίδι με ελλειψοειδή σφενδόνη από την Μεσσηνία όπου εικονίζεται λιοντάρι που επιτίθεται στην αγελάδα που θηλάζει το νεογέννητο μοσχαράκι της 41 παρατηρούμε στο βάθος της παράστασης πυκνόφυλλο δένδρο και τον φοίνικα με ομοιότητες στην απεικόνιση του τοπίου με τα κύπελλα του Βαφειού. Χρυσό δακτυλίδι με ελλειψοειδή σφενδόνη από Ανθεια Ελληνικών στη Μεσσηνία,15ος π.Χ. Αιώνας Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας. Σφραγίδα με ταύρους από την ανασκαφή του Βαφειού. Σχεδιαστική απόδοση (λεπτομέρεια)του χρυσού κυπέλλου Α που βρέθηκε στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. Σφραγίδα από το Ρούτσι στην Πύλο με ζώο παγιδευμένο πιθανόν σε δίχτυ Ομοιότητες μπορούμε να δούμε και στον τρόπο σύλληψης με δίχτυ που εικονίζεται και στην σφραγίδα από το Ρούτσι της Πύλου. 41.ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ, επιμ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Εκδόσεις Μέλισσα 2012 σελ 436 17

Το κύπελλο από την Μιδέα Η τεχνική στην κατασκευή των κυπέλλων του Βαφειού με την έκτυπη διακόσμηση είναι διαφορετική από το κύπελλο της Μιδέας. Το κύπελλο της βασίλισσας αποτελείται από ένα εσωτερικό φύλλο χρυσού και ένα εξωτερικό φύλλο ασήμι και ένθετη διακόσμηση από κεφάλια ταύρου με χρυσό και νιέλλο.42 Μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,079 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Σχεδιαστική απόδοση του χρυσού κυπέλλου της βασίλισσας από την Μιδέα με ένθετα κεφάλια ταύρων 1400 π.Χ. Αυτού του τύπου η λαβή συναντάται και σε κύπελλα που έχουν βρεθεί στην Κρήτη αλλά ανήκουν σε περίοδο μετά την καταστροφή των ανακτόρων όταν οι μυκηναίοι ήταν πια κυρίαρχοι στην Κρήτη και σύμφωνα με τον η καταγωγή του κυπέλλου είναι έργο καλλιτέχνη από την ηπειρωτική Ελλάδα.43 Χρυσό κύπελλο της βασίλισσας από την Μιδέα με ένθετα κεφάλια ταύρων 1400 π.Χ. 42.Axel W. Persson, THE ROYAL TOMBS AT DENDRA NEAR MIDEA XV,London,OXFORD UNIVERSITY PRESS,1931.σελ.49 43.Axel W. Persson, THE ROYAL TOMBS AT DENDRA NEAR MIDEA XV,London,OXFORD UNIVERSITY PRESS,1931.σελ.50 18

Τεχνική με Νιέλλο Την τεχνική αυτή την συναντούμε σε ένα κύπελλο από τον λακκοειδή τάφο IV των Μυκηνών με παράσταση από φύλλα δίκταμου από ήλεκτρον (χρυσάργυρος) με ένθετο χρυσό σε βάθος από νιέλλο, αλλά πιο εντυπωσιακά στα περίφημα εγχειρίδια από της Μυκήνες44 αλλά και από τον θολωτό τάφο του Βαφειού Κύπελλο με παράσταση από φύλλα δίκταμου από ήλεκτρον (χρυσάργυρος) με ένθετο χρυσό σε βάθος από νιέλλο από τον λακκοειδή τάφο IV των Μυκηνών,165ο-1500 π.Χ. Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Χάλκινα εγχειρίδια με εμπίεστη διακόσμηση από τον Ταφικό κύκλο Α των Μυκηνών τάφος V, Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Εξαιρετικά δείγματα της τεχνικής με νιέλλο με αφηγηματικές παραστάσεις που έχουν περιγραφεί σαν ζωγραφική με χρυσό. Χάλκινα εγχειρίδια με εμπίεστη διακόσμηση από τον θολωτό τάφο του Βαφειού, 15ος αιώνας π.Χ .Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 44.Axel W. Persson, THE ROYAL TOMBS AT DENDRA NEAR MIDEA XV,London,OXFORD UNIVERSITY PRESS,1931.σελ.49 19

Εικονογραφικές συγκρίσεις Το σχήμα του κυπέλλου είναι όμοιο με τα κύπελλα από το Βαφειό και οι ταύροι είναι παρόμοιοι με αυτά αλλά είναι περισσότερο κοντά στο αγγείο από την έπαυλη της Αγ. Τριάδας η ίδια έκταση του σώματος του ταύρου και το σχετικά μικρό μέγεθος του σώματος.45 Ανάπτυγμα των συνθέσεων του “Ρυτού των αγωνισμάτων” της Αγ. Τριάδας με σιγμιότυπα πυγμαχίας και Ταυροκαθαψίων 1500-1450π.Χ. Σχεδιαστική απόδοση του κυπέλλου της βασίλισσας από την Μιδέα με ένθετα κεφάλια ταύρων 1400 π.Χ. Σχεδιαστική απόδοση των χρυσού κύπελλου Β με την παράσταση του εφορμωντος ταύρου από τον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. 45.Axel W. Persson, THE ROYAL TOMBS AT DENDRA NEAR MIDEA XV,London,OXFORD UNIVERSITY PRESS,1931.σελ.50 20

Σύγκριση των κυπέλλων του Βαφειού ιδιαίτερα στο κεφάλι του ταύρου μπορεί να γίνει και με το κύπελλο της βασίλισσας από την Μιδέα με ένθετα κεφάλια ταύρων 1400 π.Χ. Αλλά και με τις τοιχογραφίες του τάφου του Senmout.46 Σχεδιαστική απόδοση του κυπέλλου της βασίλισσας από την Μιδέα με ένθετα κεφάλια ταύρων 1400 π.Χ. Σχεδιαστική απόδοση (λεπτομέρεια)του χρυσού κυπέλλου Α που βρέθηκε στον θολωτό τάφο του Βαφειού Λακωνίας. Τμήμα τοιχογραφίας με μορφή ταύρου από τις Μυκήνες Τμήμα τοιχογραφίας με μορφή ταύρου από τις Μυκήνες. 46.Axel W. Persson, THE ROYAL TOMBS AT DENDRA NEAR MIDEA XV,London,OXFORD UNIVERSITY PRESS,1931.σελ.49 21

Ταυρόμορφα ρυτά από την Κρήτη Ο ταύρος συναντάται στην τέχνη της μινωικής σε διάφορες εκφάνσεις της. Στα ζωόμορφα σπονδικά αγγεία( ρυτά) όπως το Ταυρόμορφο ρυτό από το “Μικρό Ανάκτορο” της Κνωσσού από στεατίτη με κέρατα πιθανό από ξύλο καλυμμένο με φύλλα χρυσού που δεν έχουν διασωθεί.47 Στα ρουθούνια έχει ένθεση από όστρεο πιθανή η τριδάκνη εισαγωγή των Μινωιτών από τον Ερυθρά θάλασσα.Ένθετος ερυθρός ίασπις περιβάλλει τα μάτια ο φακός του ματιού είναι από ορεία κρύσταλλο. 48 Εξαιρετικό έργο της Μινωικής φυσιοκρατικής τέχνης Ταυρόμορφο ρυτό από το “Μικρό Ανάκτορο” της Κνωσσού. Στεατίτης με ενθέσεις από σεντέφι,ίασπι και ορεία κρύσταλλο,ύψος 0,206 Νεοανακτορική Περίοδος 1600-1500 π.Χ.,Ηράκλειο Αρχαιολογικό Μουσείο. Ρυτό από χλωρίτη σε σχήμα κεφαλής ταύρου από το “Θησαυροφυλάκιο του Ιερού”του ανακτόρου της Ζάκρου τέλος Νεοανακτορικής περιόδου 1450π.Χ 47.ARTHUR EVANS ,The Palace of Minos Volume II Part II,Biblo and Tannen, 68 fourth ave,New York City,1964, σελ 527 48.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993, σελ. 174 22

Ταυρόμορφα ρυτά και κύπελλα τύπου Βαφειού Τα κύπελλα είναι από τα πιο εξαιρετικά δείγματα της πρώιμης ελληνικής τέχνης και σίγουρα είχαν μεγάλη αξία ακόμη από την εποχή τους όπως και άλλα κύπελλα από πολύτιμα μέταλλα που αναφέρονται στις πινακίδες της Γραμμικής Β αριστουργήματα μινωικού τύπου που έδειχναν τον πλούτο και έδιναν κύρος σε κάθε Μυκηναίο ηγεμόνα που μπορούσε να τα αποκτήσει49 Σχεδιαστική απόδοση του χρυσού κυπέλλου της βασίλισσας από την Μιδέα με ένθετα κεφάλια ταύρων 1400 π.Χ. Το αργυρό κεφάλι ταύρου από τις Μυκήνες πρέπει να αναγνωριστεί ως εργασία Μινωική και χωρίς καμία αμφιβολία ανακτορικού εργαστηρίου. Ταυρόμορφα ρυτά από πολύτιμα μέταλλα σε πήλινη ενεπίγραφη πινακίδα που βρέθηκε στο παλάτι της Κνωσσού και κύπελλα τύπου Βαφειού. 50 Σε αυτή την πινακίδα γραμμικής Β, σχετίζονται τα κύπελλα τύπου Βαφειού με τα ταυρόμορφα ρυτά51 Στην καταγραφή αυτής της πινακίδας τα κύπελλα τύπου Βαφειού καταγράφονται μαζί με τα ταυρόμορφα ρυτά ως αντικείμενα ως αντικείμενα υψηλής αξίας. Αργυρό Ρυτό σε σχήμα κεφαλής Ταύρου με χρυσά κέρατα και ρόδακα στο μέτωπο, Μυκήνες Ταφικός κύκλος Α ,τάφος IV, 16 π.Χ αιώνας,Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Λεπτομέρεια από πινακίδα γραμμικής Β από την Κνωσσό με απεικόνιση κυπέλλου τύπου Βαφειού,Μουσείο Ashmolean. Σχεδιαστική απεικόνιση ταυρόμορφου ρυτού από το από το “Μικρό Ανάκτορο” της Κνωσσού. 49.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ,Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 128 50.ARTHUR EVANS ,The Palace of Minos Volume II Part II,Biblo and Tannen, 68 fourth ave,New York City,1964, σελ 533 51.51.ARTHUR EVANS ,The Palace of Minos Volume II Part II,Biblo and Tannen, 68 fourth ave,New York City,1964, σελ 534 23

Κύπελλα τύπου Βαφειού με παράσταση ταύρου από τον τάφο του Semnout Κύπελλο από χαλκό τύπου Βαφειού διακοσμημένο με χρυσό ήλεκτρο και άργυρο μετά την αποκατάστασή του,Λονδίνο Ιδιωτική συλλογή. Πιθανή ανασκαφή από την Κρήτη. Κύπελλα τύπου Βαφειού με παράσταση ταύρου από τον τάφο του Semnout Μινωικά δώρα μεταφέρονται: από τον τάφο του Semnout. Σχεδιαστική απόδοση ασημένιου κυπέλλου τύπου Βαφειού από την Μιδέα με κρανίο ταύρου και ροζέτες.Nauplia Μουσείο . Κρανίο ταύρου είναι σπάνιο στην αιγιακή τέχνη το παραπάνω κύπελλο έχει μια μεγάλη ομοιότητα με το ασημένιο κύπελλο από την Μιδέα51 Κύπελλο από χαλκό τύπου Βαφειού σε ζωγραφική αποκατάσταση από την Μιδέα-Δενδρά,Nauplia Μουσείο 51.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.121 24

Κύπελλα τύπου Βαφειού στην Αίγυπτο Μινωικές προσφορές στον τάφο του USER-AMON κατά την διάρκεια του Φαραώ Τούθμωσις ΙΙΙ Κύπελλα τύπου Βαφειού με παράσταση ταύρου από τον τάφο του Semnout Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το ότι αυτά τα δύο αντικείμενα ήταν τα πιο χαρακτηριστικά εμφανίζονται στην Αίγυπτο με τους ανθρώπους από την Κεφτιού και των νησιών της Θάλασσας που τα προσφέρουν σαν δώρο στους Φαραώ την 18ης δυναστείας.52 Τα αγγεία τύπου Βαφειού ήταν πολύτιμα αντικείμενα και άξια να προσφερθούν ως δώρα στον Φαραώ εφάμιλλα με τα ρυτά με σχήμα ταυροκεφαλής αλλά και κεφάλια άλλων ζώων ακόμη και ράβδων χρυσού. Ανδρική μορφή με μακριά μαλλιά κατά των μινωικό τρόπο,σανδάλια και ενδυμασία μινωικού τύπου. Πιθανόν μινωίτης απεσταλμένος που προσφέρει ως δώρο ρυτό κεφαλής ταύρου.Από τον τάφο του USER-AMON. Ταυρόμορφο ρυτό πάνω σε 3 ράβδους χρυσού από τον τάφο του REKHMARA 52.ARTHUR EVANS ,The Palace of Minos Volume II Part II,Biblo and Tannen, 68 fourth ave,New York City,1964, σελ 534 25

Προέλευση Η σχετικά με την προέλευση των κυπέλλων η άποψη του Χρήστου Τσούντα είναι ότι τα δύο αγγεία είναι αντίστοιχα και έχουν κατασκευαστεί από τον ίδιο καλλιτέχνη που μπορεί να είχε εργαστεί στην Ελλάδα αλλά οι παραστάσεις φέρουν όλα τα βασικά γνωρίσματα της κρητικής τέχνης ,δηλαδή την ελευθερία στην σύνθεση την ορμή των κινήσεων τις παράτολμες στάσεις των σωμάτων,τα νευρώδη λυγερά σώματα των ανδρών και τέλος την φυσιοκρατική απόδοση της φύσης και των ζώων.53 Όμως οι βαθιές μορφολογικές διαφοροποιήσεις των δύο κυπέλλων οδηγούν σε διαφορετικά συμπεράσματα. Το κύπελλο Β είναι πιο κοντά στην φυσιοκρατική Μινωική παράδοση ενώ το κύπελλο Α παρουσιάζει χαρακτηριστικά της Μυκηναϊκής τέχνης 54 Μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,079 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μόνωτο κύπελλο από το θολωτό τάφο του Βαφειού 1500-1450 π.Χ. Χρυσός ύψος 0,084 Αθήνα,Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Νεώτεροι μελετητές που έχουν ασχοληθεί εκτεταμένα με το θέμα όπως η Ellen Davis υποστηρίζει ότι η αντίθεση στην σύλληψη και εκτέλεση της παράστασης δείχνει ότι στο κύπελλο με την ειρηνική σκηνή σχεδιάστηκε και φιλοτεχνήθηκε από Μινωίτη καλλιτέχνη και το κύπελλο με τη σύλληψη του ταύρου σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από Μυκηναίο καλλιτέχνη.55 53.ΧΡΙΣΤΟΥ ΤΣΟΥΝΤΑ, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης, Αθήνα, Εκδοτική Εταιρεία “ΑΘΗΝΑ” 1928 σελ.43 54.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 128 55.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 σελ.3 26

Επίλογος Η εξακρίβωση του εργαστηρίου από όπου προέρχονται τα κύπελλα δεν έχει γίνει ακόμη. Τα δυο κύπελλα φαίνονται σύγχρονα. Είναι πιθανόν ο τεχνίτης του κυπέλλου Α να είναι μινωίτης που εργαζόταν στην ηπειρωτική Ελλάδα ή και οι δύο να ήταν Μυκηναίοι που είχαν επηρεαστεί από τον μινωική τέχνη και ο κάθε ένας το την εξέφρασε ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία αλλά και την δεξιοτεχνία του και για αυτό υπήρξε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα56 Το βέβαιο είναι ότι ο πρίγκιπας του Βαφειού ήταν ένας Μυκηναίος αρκετά πλούσιος για να έχει στην κατοχή του τόσο πολύτιμα αντικείμενα και με θέση εξουσίας ώστε να τοποθετηθούν στον τάφο του ακόμη αρκετά εκλεπτυσμένος ώστε να εκτιμά την κομψή μινωική τέχνη όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα στον τάφο του.57 56.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ,Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 128 57. ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ, Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995,σελ. 119 27

Βιβλιογραφία 1.Ellen N. Davis, The Vapheio Cups and Aegean Gold and Silver Ware,Garlad Publishing,Inc. New York & London 1977 2.Αρχαιολογία, ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ, επιμ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, Εκδόσεις Μέλισσα 2012 3.SINCLAIR HOOD,H Τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, μετ. Μ. Παντελίδου, Θ. Ξένος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993 4.ΝΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ,Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός ,Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αριθ.152 Αθήνα 1995 5.OLIVER DICKINSON,Αιγαίο Εποχή Χαλκού, μετ. Θεόδωρος Ξένος ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ -Α. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ -ΑΘΗΝΑ 2003 6..Χρήστος Τσούντας, ΜΥΚΗΝΑΙ ΚΑΙ ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,Αθηνήσιν,παρά τω βιβλιοπωλείω της Εστίας,1893 7.Νίκος Καλτσάς, ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση 8.Νώτας Δημητροπούλου-Ρεθυμιωτάκη,Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου,Ίδρυμα Ι.Σ.Λάτση 9.Axel W. Persson, THE ROYAL TOMBS AT DENDRA NEAR MIDEA XV,London,OXFORD UNIVERSITY PRESS,1931 10.ARTHUR EVANS,The Palace of Minos Volume II Part II,Biblo and Tannen, 68 fourth ave,New York City,1964 11.ΧΡΙΣΤΟΥ ΤΣΟΥΝΤΑ, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης, Αθήνα, Εκδοτική Εταιρεία “ΑΘΗΝΑ” 1928 *Οι έγχρωμες φωτογραφίες είναι κυρίως από το βιβλίο του Νίκου Καλτσά ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, Κοινωφελές Ίδρυμα Ι. Σ. Λάτση και της Νώτας Δημητροπούλου-Ρεθυμιωτάκη,Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου,Ίδρυμα Ι.Σ.Λάτση 28