ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΝΤΑΠΟΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΘΕΜΑ: ΠΕΝΤΑΠΟΛΗ, ΤΟΥΜΠΑ, ΕΜ. ΠΑΠΑ: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥΣ ΟΠΩΣ ΑΝΤΑΝΑΚΛΩΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΞΗ ΤΗΣ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟ ΛΙΟΥΣΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2007 -2008

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αρχιτεκτονική γεννήθηκε από τη στιγμή που ο άνθρωπος εγκατέλειψε τα σπήλαια και άρχισε να κατασκευάζει ο ίδιος χώρους κατάλληλους να προστατευθεί από τους εχθρούς και τις καιρικές συνθήκες. Η μορφή της κατοικίας εξελίχθηκε σταδιακά μαζί με τις ανθρώπινες κοινωνίες και, κάθε φορά, εξέφραζε τις κυρίαρχες ανάγκες, τα ήθη και τις συνήθειες. Ο κάθε τόπος διαμόρφωσε τη δικιά του αρχιτεκτονική η οποία όφειλε να ικανοποιεί υπαρκτές ανάγκες, δηλαδή να εξασφαλίζει στους κατοίκους ασφάλεια, υγιεινή και να τους προστατεύει από τους εχθρούς και τις καιρικές συνθήκες. Έχοντας όλα αυτά κατά νου, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στη μελέτη των κατοικιών των χωριών μας για να αντλήσουμε στοιχεία της ιστορίας τους και του τοπικού πολιτισμού τους που ουσιαστικά, αποτελεί το δικό μας πολιτισμό και τη δικιά μας ιστορία. Με άλλα λόγια τις ρίζες μας.

ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΑΠΟΛΗΣ Αυτό που εντυπωσιάζει στην Πεντάπολη είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα σπίτια ήταν με 3 ορόφους.

Συνήθως το ισόγειο χτιζόταν με πέτρα και πουρί (το σημερινό τσιμέντο) για να έχουνε δροσιά, διότι το καλοκαίρι καθόταν και περνούσανε καπνό (μπουρλιάζανε). Ακόμη με την πέτρα εξασφάλιζαν αντοχή στην υγρασία και γερά θεμέλια . Ο πρώτος και ο δεύτερος όροφος χτιζόταν με πλιθιά τα οποία φτιαχνόταν από νερό χώμα και άχυρο. Για να ισχυροποιούν τα πλιθιά τα κάλυπταν με οριζόντιες σειρές από σανίδια.

Τα σπίτια που ήταν πάνω σε δρόμο είχαν την αυλή στο εσωτερικό ώστε να μη γίνονται ορατοί οι ιδιοκτήτες όταν κινούνταν σ’ αυτήν.

Σε κάθε σπίτι υπήρχε ένα υπόγειο μεγάλο δωμάτιο (μπουντρούμι) όπου είχε υγρασία και βάζανε τα καπνά να μαλακώσουνε.

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΟΡΟΦΟΣ Ήταν το κυρίως σπίτι στο οποίο ζούσε η οικογένεια. Συνήθως το αποτελούσαν τέσσερα δωμάτια, δηλαδή μία κουζίνα ,δύο υπνοδωμάτια και ένας μεγάλος ανοιχτός χώρος όπου καθόταν όλη οικογένεια.

Σε κάποια δωμάτια υπήρχε τζάκι για τη θέρμανση του χώρου.

Οι εσωτερικές σκάλες ήταν ξύλινες και στην κορυφή τους υπήρχε πόρτα ώστε να απομονώνεται ο ένας όροφος από τον άλλο.

Επειδή οι τοίχοι του ισογείου ήταν πέτρινοι δημιουργούσαν παράθυρα με μεγάλα εσωτερικά πρεβάζια τα οποία χρησιμοποιούνταν σαν ράφια και στα οποία τοποθετούσαν διάφορα αντικείμενα.

Στην αυλή υπήρχαν η βρύση, η τουαλέτα (χρεία για τους ντόπιους), ο φούρνος για το ψήσιμο του ψωμιού και άλλοι βοηθητικοί χώροι. Η τουαλέτα

Η βρύση

Το πηγάδι

Αποθηκευτικοί χώροι.

ο φούρνος

Οι εσοχές που υπήρχαν σε κάποιους τοίχους της αυλής αποτελούσαν το σημάδι ότι ο τοίχος αυτός ήταν κοινός με το διπλανό οικόπεδο.

ΣΤΕΓΗ: Ήταν κατασκευασμένη από τούρκικα κεραμίδια (ντόπια) ΣΤΕΓΗ: Ήταν κατασκευασμένη από τούρκικα κεραμίδια (ντόπια). Πριν να βάλουνε κεραμίδια βάζανε μια στρώση ξύλα και από πάνω βάζανε καλαμωτές (ενωμένα καλάμια δεμένα με σκοινί ) και μετά βάζανε τα κεραμίδια. Αυτό γινόταν για να έχει το σπίτι ζέστη και να είναι σταθερή η σκεπή.

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ιδιαίτερη εντύπωση μας έκαναν τα διακοσμητικά στοιχεία που υπήρχαν σε πολλά από τα σπίτια, κάτι που δε συνηθιζόταν στα σπίτια των Δαρνακοχωρίων.

Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα γωνιακά μπαλκόνια των σπιτιών που βρίσκονται σε διασταυρώσεις και που επίσης, δε συναντιούνται σε άλλα χωριά.

Τέλος σε κάποια σημεία του χωριού ο πρώτος όροφος των σπιτιών βρίσκεται πάνω από το στενό πέρασμα που αποτελεί παράδρομο του κεντρικού δρόμου.

Σε πολλά σημεία του χωριού σώζεται το παλιό πλακόστρωτο από κυβόλιθους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά από μία περίοδο εγκατάλειψης, σήμερα αρκετά παλιά σπίτια της Πεντάπολης διορθώνονται και διατηρούνται από τους ιδιοκτήτες τους. ,

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑ Υλικά κατασκευής: Τα πιο πολλά παλαιά σπίτια ήταν διώροφα. Χτίζονταν με πέτρες, ξύλο, λάσπη και άχυρο που ονομάζονταν και πλιθιά. Χρησιμοποιούσαν αυτά τα υλικά γιατί εκείνα τα χρόνια οι άνθρωποι δεν είχαν αρκετά χρήματα ώστε να κατασκευάσουν τα σπίτια τους με καλύτερα υλικά.

Στον κάτω όροφο δηλ. στο ισόγειο ήταν οι στάβλοι Στον κάτω όροφο δηλ. στο ισόγειο ήταν οι στάβλοι. Τα ταβάνια στους στάβλους ήταν χαμηλά για να ζεσταίνονται τα ζώα. Επίσης υπήρχαν και σπίτια τα οποία είχαν ψηλά ταβάνια περίπου 4 μέτρα, έτσι ώστε όταν κρεμούσαν τα σαντάλια να μπορούσαν να περνάνε από κάτω. Όταν έμπαινες στο σπίτι έβλεπες στη μέση το σαλόνι και δεξιά και αριστερά τα δωμάτια. Επειδή τότε τα παιδιά ήταν παραπάνω από 5 κοιμόταν ανά δύο σε ένα δωμάτιο.

Επίσης υπήρχε μια ξύλινη σκάλα την οποία τη χρησιμοποιούσαν για να ανέβουν στον επάνω όροφο και ανεβαίνοντας έβλεπες ένα μεγάλο μπαλκόνι.

Οι εξωτερικοί χώροι: που είχε ένα σπίτι ήταν η τουαλέτα, ο μαγαζάς που ήταν ένα μεγάλο, σκοτεινό και μακρόστενο δωμάτιο δίπλα στο σπίτι στο οποίο έβαζαν τα δέματα απ ‘τα καπνά και μερικά σπίτια είχαν και αποθήκες που χρησίμευαν στο να φυλάνε κάποια πράγματα. Επίσης υπήρχαν και στάβλοι. Ο τοίχος που ήταν περικυκλωμένα τα σπίτια ήταν ψηλός για λόγους ασφαλείας. Στις αυλές υπήρχαν και φούρνοι φτιαγμένοι με τούβλα. Πολλά σπίτια από έξω φαινόταν αρχοντικά και ελάχιστα ήταν σκαλιστά.

Σε κάποια σπίτια επίσης υπήρχαν παραπόρτια τα οποία ήταν πόρτες με μικρές διαστάσεις οι οποίες χρησίμευαν στον εμφύλιο πόλεμο δηλ. όταν οι εχθροί έμπαιναν στα σπίτια και έψαχναν τους άντρες, αυτοί μπορούσαν να διαφύγουν στα διπλανά σπίτια.

Υπήρχε και η λεγόμενη νίζμπα που αποθήκευαν μέσα διάφορα πράγματα και κυρίως τα «σαντάλια» του καπνού για να μαλακώσουν πριν τα πασταλιάσουν.

Η σκεπή ήταν φτιαγμένη από μικρά κλωναράκια προφανώς από δέντρα τα οποία στηρίζονταν πάνω σε σανίδια.

Ένα πράγμα που μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι βρήκαμε ένα παράθυρο το οποίο έχει μια τρύπα που δεν ξέρουμε σε τι χρησίμευε.

ΤΟΥΜΠΑ Η Τούμπα, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής, είναι ένα νέο, σύγχρονο, μοντέρνο και πανέμορφο χωριό. Γι’ αυτό το λόγω έχει πολύ λίγα παλαιά σπίτια, τα οποία, ωστόσο είναι ενδιαφέροντα.

Τα υλικά με τα οποία είναι κατασκευασμένα τα σπίτια αυτά είναι χώμα, νερό, άχυρο, ξύλα, σύρμα καρφιά και τα θεμέλια των σπιτιών ήταν από πέτρα. Ο λόγος της επιλογής των συγκεκριμένων υλικών ήταν γιατί δεν υπήρχαν άλλα υλικά τα παλαιά χρόνια. Οι εξωτερικοί χώροι ήταν : τα μπαλκόνια, τα οποία ήταν φτιαγμένα από ξύλο, η αυλή, την οποία την είχαν πίσω από το σπίτι, και οι άνθρωποι που είχαν τριώροφα σπίτια, τα ζώα τους τα έβαζαν στον πρώτο όροφο. Ο φούρνος ήταν στις αυλές, το ίδιο και οι τουαλέτες. Οι ανάγκες που εξυπηρετούσαν ήταν : είχαν τον φούρνο έξω και έκαναν μόνοι τους το ψωμί τους, και είχαν διάφορους χώρους για τα ζώα τους π.χ κότες, και στάβλους για αγελάδες.

Στους τρεις ορόφους του σπιτιού υπήρχαν οι εξής χώροι : στον πάνω όροφο υπήρχαν δύο δωμάτια και ένα σαλόνι, και μια μικρή σοφίτα οπού υπήρχε ο νεροχύτης που πλένονταν. Ο μεσαίος όροφος ήταν για τα καπνά, και ο κάτω όροφος χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη για τις δουλείες τους Επιπλέον, οι σκάλες ήταν εσωτερικές, και στο ισόγειο υπήρχε αμπάρι που έβαζαν το σιτάρι.

Έπιπλα πολλά δεν υπήρχαν Έπιπλα πολλά δεν υπήρχαν. Είχαν δύο ξύλινους καναπέδες, μια ντουλάπα για ρούχα, ένα διπλό κρεβάτι και δύο μικρά ξύλινα ντιβάνια. Το καλοκαίρι η οικογένεια κοιμόταν κυρίως στρωματσάδα στο σαλόνι.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την εργασία που κάναμε διαπιστώσαμε ότι η αρχιτεκτονική των σπιτιών στα τρία χωριά που εξετάσαμε, παρουσιάζει τόσο στοιχεία κοινά, όσο και στοιχεία που διαφέρουν από χωριό σε χωριό.

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή των σπιτιών ήταν τα ίδια και στα τρία χωριά. Πέτρα για τα θεμέλια και το ισόγειο, πλιθιά για τους πάνω ορόφους. Το ισόγειο ήταν ο χώρος για τα ζώα της οικογένειας και ο αποθηκευτικός χώρος του σπιτιού. Στην Πεντάπολη και στον Εμ. Παπά κάθε σπίτι είχε το υπόγειο –νίζμπα- που ήταν απαραίτητο για την επεξεργασία του καπνού. Οι αυλές στα περισσότερα σπίτια ήταν εσωτερικές και προφυλαγμένες από έναν ψηλό τοίχο για λόγους ασφαλείας, μια που η περιοχή γνώριζε πολεμικές συγκρούσεις αρκετά συχνά τα παλαιότερα χρόνια. Κάθε σπίτι είχε τον φούρνο, την τουαλέτα και τις απαραίτητες αποθήκες στην αυλή.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ Διαπιστώσαμε, ότι μόνο στην Πεντάπολη σχεδόν όλα τα σπίτια ήταν τριώροφα και πολύ μεγάλα. Επίσης μόνο στην Πεντάπολη εντοπίσαμε σπίτια με διακοσμητικούς κίονες, όμορφα σκαλίσματα και γωνιακά μπαλκόνια. Τα στοιχεία αυτά απέδειξαν έμπρακτα ότι η Πεντάπολη γνώρισε παλαιότερα μεγάλη άνθηση, αφού αποτελούσε το κέντρο των δαρνακοχωριών και οι κάτοικοι της διέθεταν μεγάλες γεωργικές παραγωγές και πλούτο. Το ξεχωριστό στα σπίτια του Εμ. Παπά ήταν τα μεγάλα ξύλινα μπαλκόνια και τα «παραπόρτια» που αποτελούσαν εξόδους διαφυγής σε ώρες κινδύνου και που δεν τα εντοπίσαμε σε άλλο χωριό. Στην Τούμπα υπάρχουν λίγα παλιά σπίτια και ίσως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Τούμπα υποδέχτηκε αρκετούς πρόσφυγες το 1922. Οι άνθρωποι αυτοί στεγάστηκαν προσωρινά στα μικρά σπίτια του εποικισμού, τα οποία αργότερα γκρεμίστηκαν για να αντικατασταθούν από μεγαλύτερα καινούρια σπίτια.