Ο Νίκος Σβορώνος στην ιστορική κουλτούρα της Μεταπολίτευσης Ο Νίκος Σβορώνος στην ιστορική κουλτούρα της Μεταπολίτευσης

Αφετηριακή υπόθεση H αριστερή σκέψη υπήρξε το πεδίο όπου αναζωογονήθηκε η συζήτηση για το έθνος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά ευρύτερα στην Ευρώπη, Δυτική και Ανατολική. Ο Νίκος Σβορώνος, ή μάλλον τόσο ο ίδιος και το έργο του, όσο και το απείκασμα του ίδιου και του έργου του, υπήρξαν στο επίκεντρο αυτού του πεδίου, το οποίο αφορά τη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης.

Το πλαίσιο της εθνικής ιστοριογραφίας μετά τον Πόλεμο O Β’ ΠΠ ήταν αποφασιστικός παράγοντας στην αναζωογόνηση και στον εκδημοκρατισμό των εθνικών ιστοριών. Πιο δεκτική και λιγότερο απορριπτική στην εθνική ιδεολογία η Αριστερά, μέσω της συμμετοχής της στον Πόλεμο. Η «ακαδημία» αποδεικνύεται ευρύχωρη για συγκατοίκηση με την αριστερή ιστοριογραφία. Αναζήτηση μιας εθνο-λαϊκής ηγεμονίας.

Κατοχικός ιστορισμός Είχε ευρύτερο χαρακτήρα, περιλάμβανε και τους διανοούμενους της γενιάς του ’30. Είχε πολυφωνία, αποχρώσεις και αβεβαιότητες, στράφηκε στους δυο μεγάλους πόλους της εθνικής ταυτότητας: Επανάσταση του 1821. Μια ανάγνωση του 21 ως προδρομική της Αντίστασης. Το πρόβλημα της συνέχειας.

Η συνέχεια αποτελούσε το διακύβευμα ανάμεσα: στην κρατική ιδεολογία (Aγώνας εναντίον των κομμουνιστών=αγώνας εναντίον των Σλάβων), στους μεταρρυθμιστές διανοούμενους της γενιάς του ’30 (Σεφέρης: Μακρυγιάννης> οι συνέχειες υπάρχουν μέσα μας + Ελληνικότητα) στους αριστερούς διανοούμενους (Δημήτρης Χατζής: Εναντίον της συνέχειας, Σβορώνος, επανατοποθέτηση της συνέχειας). Μακρόνησος: Νέος Παρθενώνας

Κεντρική ιδέα Οι απόψεις του Σβορώνου για την ελληνική ιστορία και τη συνέχεια του έθνους, κωδικοποιημένες ως βεβαιότητες, συνιστούν τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής ιστορικής συνείδησης, όπως διαμορφώθηκε στην Μεταπολίτευση και στη δεκαετία του ‘80. Από τις δυο προσωπικότητες που αναγνωρίστηκαν ως οι «πατέρες» της μεταπολιτευτικής νέας ιστορίας, ο Κ.Θ.Δημαράς βρήκε μεγαλύτερη απήχηση στους διανοουμένους, ενώ ο Σβορώνος στη δημόσια ιστορία.

Μέμος Μακρής, Η μορφή του Σβορώνου στο Μνημείο του Πολυτεχνείου 7

Ο Σβορώνος στη Δημόσια Ιστορία Κωδικοποιημένη σύνθεση μαρξισμού και εθνικής ιδεολογίας. Η εθνική ιδεολογία εκφρασμένη με μαρξιστικούς όρους, ο μαρξισμός διασωσμένος ως εθνική ιδεολογία. Το αφήγημα του Ν.Σ. έγινε ηγεμονικό μέσα στην Αριστερά, επειδή απέκτησε αναγνώριση πολύ πέραν των ορίων της Αριστεράς, και έγινε ηγεμονικό στην κοινωνία, επειδή ηγεμόνευσαν σ’αυτήν οι αριστερές ιδέες ή μια σύνθεση των ιδεών αυτών. H συζήτηση για τον Σβορώνο μας φέρνει στην αναψηλάφηση των σχέσεων Ιστορίας και Μεταπολίτευσης.

Η διαχρονική ύπαρξη του έθνους. Ο αντιστασιακός χαρακτήρας του ελληνισμού. Η μεταφορά του σχήματος της γερμανικής κατοχής στη Ρωμαϊκή, Οθωμανική και στις «δυτικές» κυριαρχίες. Ο φόβος της ομογενοποίησης των πολιτισμών και του πολιτισμικού υβριδισμού.

Δύο περίοδοι στην πρόσληψη του Σβορώνου Η πρώτη καλύπτει τη δεκαετία του ‘80 και, χωρίς να χάνεται εντελώς, δίνει τη θέση της σε μια δεύτερη, στο γύρισμα του αιώνα. Στην πρώτη φάση, η έμφαση δίδεται στον κοινωνικό και οικονομικό στοιχείο της νεοελληνικής ιστορίας, στην τομή ανάμεσα στο λαϊκό και στο κυρίαρχο στοιχείο. Η εκδοχή αυτή συνοδεύει το σχηματισμό μιας εθνολαϊκής ιδεολογίας, στην οποία η έμφαση δίδεται στο δεύτερο συνθετικό Στη δεύτερη φάση, από τη δεκαετία του ‘90, η έμφαση δίδεται όχι στο κοινωνικό, το οποίο εγκαταλείπεται, αλλά στο εθνικό. Αφορά την συνέχεια του έθνους, την διαχρονική του παρουσία.

O Νίκος Σβορώνος έγινε… Νικόλαος Σβορώνος ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΝΙΚΟΛΑΟ ΣΒΟΡΩΝΟ ΣΤΟΥΣ «ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ» ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΝ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟΥ… 19ΟΥ ΑΙΩΝΟΣ! Με καθοδήγηση από τις ΗΠΑ, κάποιοι καθηγητές και καθηγήτριες, που στηρίζονται για να επιβάλουν τις απόψεις τους σε ομάδες τραμπούκων, δημιουργούν μέσα στην ίδια την Ελλάδα γενιές ιδεολογικών γενιτσάρων, που εμφανίζονται σαν ιστορικοί. Έτσι λοιπόν, όλοι αυτοί οι… κύριοι που αυτοαποκαλούνται μεταμοντέρνοι ιστορικοί και ισχυρίζονται ότι προσεγγίζουν το παρελθόν μέσω της… κοινωνικής ανθρωπολογίας είναι βέβαιον ότι θα αισθάνθηκαν πολύ άσχημα διαβάζοντας το δοκίμιο του Νικολάου Σβορώνου. Χρυσή Αυγή, 15 Ιουνίου 2009

Η σχέση θεωρίας και ιστορίας Ο Ν.Σ. αναφέρεται στην προτεραιότητα της εμπειρικής έρευνας σε σχέση με την ιστορική θεωρία. Αλλά η σχέση ιστορίας και θεωρίας έχει και η ίδια ιστορικότητα. Τι εννοούσαν οι ιστορικοί της εποχής του Ν.Σ., όταν αναφέρονταν στη θεωρία; Την οντολογία της ιστορίας. Τη θεωρία εξέλιξης της κοινωνίας, τις ιστορικές δυνάμεις που την καθορίζουν, το αν υπάρχουν νομοτέλειες ή ενδεχομενικότητες. Από τη δεκαετία του ‘60, η θεωρία μεταβάλλεται σε επιστημολογία της ιστορίας. Το ενδιαφέρον μεταφέρεται στο πώς συγκροτούμε τους ιστορικούς συλλογισμούς μας, πώς εξασφαλίζουμε την εγκυρότητα των συμπερασμάτων μας. Στα τέλη του αιώνα, με την γλωσσική και πολιτισμική στροφή στην Ιστορία, ως θεωρία εννοούμε το πώς θέτουμε ερωτήματα, το πώς συγκροτούμε τις αναζητήσεις μας, τη συγκρότηση του ιστορικού λόγου

Η δημόσια χρήση των ιδεών του Σβορώνου παρουσιάζει σοβαρές αποκλίσεις και σχηματοποιήσεις σε σχέση με αυτά που υποστήριξε ο ίδιος, τόσο με το ερευνητικό του έργο, όσο και σε προγραμματικές για την ιστορία δηλώσεις του. Ωστόσο, ο Σβορώνος μπόρεσε να περάσει στη δημόσια ιστορία, διότι το έργο του άφηνε κενά, στα οποία η ιδεολογία εισχωρούσε. Αυστηρός ιστορικός αλλά ευάλωτος, ιδιαίτερα μετά την επιστροφή του, σε κοινά ιδεολογικά στερεότυπα. Τρόπος να γεφυρώσει το χάσμα της εξορίας και το τραύμα της αποβολής από τον εθνικό κορμό για τριάντα χρόνια; Θα πρέπει να αναδείξουμε την έννοια του τραύματος με το οποίο έρχεται να αναμετρηθεί η ελληνική κοινωνία, για να καταλάβουμε την ιστορική συνείδηση της Μεταπολίτευση και το πώς την κατανοούμε σήμερα.

Η δομική αλλαγή της ιστορικής συνείδησης Στα χρόνια του πολέμου, και στα μεταπολεμικά χρόνια, υπήρχε μια πίστη στην πρόοδο. Πίστη στην υποστασιοποιημένη ιστορία, στην οδεύουσα ιστορία. Η ιστορία ήταν ένα ρεύμα που κυλούσε. Ό,τι κι αν το εμπόδιζε, δεν μπορούσε να το ανακόψει. Κυριαρχούσε μια τελεολογική αντίληψη της ιστορίας. Οι άνθρωποι πίστευαν στην ιστορία, και κυρίως οι άνθρωποι της αριστεράς θυσιάζονταν για την ιστορία. Ο σκεπτικισμός απέναντι στην πρόοδο περιοριζόταν σε μικρές ελίτ διανοουμένων. Από αυτό το σχήμα ιστορίας περάσαμε σε ένα άλλο:

«Η τύχη του μέλλοντος, όπως άλλωστε και αυτή του παρελθόντος, άλλαξε ριζικά το τελευταίο μισό του αιώνα. Άλλαξε όμως προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πενήντα χρόνια πριν, οι νεωτεριστές εξόριζαν το παρελθόν και καλωσόριζαν το μέλλον. Τώρα, το χτες είναι η παρηγοριά μας απέναντι στο αύριο που φοβόμαστε. Κάποτε φιλικό και οικείο το μέλλον, έγινε όχι απλώς ξένο, αλλά κάτι διαφορετικό που προκαλεί φόβο». (F. Jameson) Πάνω στο υπόβαθρο αυτό έγινε η πρόσληψη του έργου του Ν.Σ. από τη δημόσια ιστορία.