Διαπολιτισμικότητα: Οριοθέτηση και Προσδιορισμός Εννοιών Γιώργος Νικολάου Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ & ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Άξονες της εισήγησης Δημογραφική πραγματικότητα Διαπολιτισμική Θεωρία Διαπολιτισμική Επικοινωνία Σχολικές Πρακτικές Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Η δημογραφική πραγματικότητα Μετανάστες στην Ελλάδα 870.000 ως 1.000.000 άτομα (ποσοστό 8 – 9%), (Μπάγκαβος, 2003) 1,1 εκατομμύριο άτομα επί συνόλου 11,04 εκατομμυρίων κατοίκων (ποσοστό άνω του 10%), (Οικονομικό Δελτίο ALPHA BANK, 2005, τ.95: 17) Απογραφή του 2001: η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΣΥΕ) κατέγραψε 797.093 άτομα (ποσοστό λίγο πάνω από το 7% του συνολικού πληθυσμού) Άλλες πηγές μιλούν για περίπου 1.500.000 άτομα Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Η γήρανση του πληθυσμού Χρονική Περίοδος Γεννήσεις Θάνατοι Φυσική αύξηση Καθαρή Μετανάστευση Συνολική αύξηση Ελλήνων υπηκόων Ξένων υπηκόων 1951 – 1960 1.533.249 577.212 956.037 -224.450 24.165 -200.285 755.752 1961 – 1970 1.532.475 693.050 839.425 -497.169 37.832 -459.337 380.088 1971 – 1980 1.438.877 801.509 637.368 255.552 78.856 334.408 971.776 1981 – 1990 1.183.634 911.913 272.441 251.190 -4.148 247.042 519.483 1991 – 2000 1.021.381 999.764 21.617 52.746 629.817 682.563 704.180 Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Μπροστά σ’ ένα μεγάλο κίνδυνο Για τη χώρα μας το ποσοστό των ατόμων άνω των 60 ετών από 23%, που είναι σήμερα, αναμένεται να φτάσει το 36,8% το 2050 τα άτομα άνω των 80 ετών από το 3,6% το 2005 αναμένονται να φτάσουν στο 9,5% του συνολικού πληθυσμού το 2050 (World Population Prospects: The 2004 Revision) Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

το 1999, σε 100 αλλοδαπούς οι 9 ήταν ηλικίας 0-14 ετών, οι 86 μεταξύ 15 και 64 και μόνον οι 5 ήταν 65 ετών και άνω, ενώ τα αντίστοιχα μεγέθη για τους Έλληνες ήταν 16, 67 και 17 «Η αποφυγή μιας μελλοντικής μείωσης του συνολικού εργατικού δυναμικού και η διατήρησή του στα σημερινά επίπεδα απαιτούν ένα ετήσιο μέγεθος καθαρής μετανάστευσης, το οποίο τα επόμενα 35 χρόνια, όχι απλώς θα πρέπει να είναι θετικό αλλά και να αυξάνει» (Μπάγκαβος, 2003). Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Νέες προκλήσεις για την ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Μαθαίνω για να ΓΝΩΡΙΖΩ Μαθαίνω για να ΚΑΝΩ Μαθαίνω για να ΕΙΜΑΙ Μαθαίνω να ΖΩ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ (jacques delors) Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Μοντέλα διαχείρισης της πολυπολιτισμικότητας στο σχολείο Αφομοιωτικό Πολιτισμικής σχετικότητας (Πολυπολιτισμικό) Διαπολιτισμικό Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας Αφομοίωση: έλλειψη «χώρου» για την ετερότητα – ομογενοποίηση Μπορεί να διακριθεί σε παθητική και ενεργητική αφομοίωση Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας Πολιτισμικός σχετικισμός:«Κάθε πολιτισμός μπορεί να αξιολογηθεί μόνο με βάση τους δικούς του προσανατολισμούς και τις αξίες του…» η φροντίδα του κράτους είναι η δημιουργία και η προστασία του απαραίτητου ζωτικού χώρου για την ανάπτυξη του κάθε πολιτισμού, μέσα από έναν αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, για συνταγματικά κατοχυρωμένη ισότητα των εθνοτικών ομάδων και για ανάδειξη των ιδιαίτερων πολιτισμικών ταυτοτήτων Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας Στη διαπολιτισμική θεωρία, αντίθετα, η έμφαση δίνεται στη γνωριμία και την αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων πολιτισμών που συνθέτουν μία κοινωνία Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Παραδοχές – Βάσεις της Διαπολιτισμικής Θεωρίας Η αναγνώριση της ετερότητας Η κοινωνική συνοχή Η ισότητα Η δικαιοσύνη Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Οι αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Εκπαίδευση για ενσυναίσθηση Εκπαίδευση για αλληλεγγύη Εκπαίδευση για διαπολιτισμικό σεβασμό Εκπαίδευση εναντίον του εθνικιστικού τρόπου σκέψης H. Essinger Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Τα αξιώματα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Ισοτιμία των πολιτισμών Ισοτιμία του μορφωτικού κεφαλαίου του «Άλλου» Ισότητα ευκαιριών Μ. Δαμανάκης Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Κριτήρια δημοκρατικής διαπολιτισμικής σχέσης Το κριτήριο της αντιστρεψιμότητας: επιτρέπεται και στον ασθενή να κάνει αυτό που του κάνει ο ισχυρός; Αν όχι, τότε η σχέση δεν είναι ισορροπημένη, κλίνοντας υπέρ του ισχυρού. Το δεύτερο κριτήριο είναι αυτό της αλληλεπίδρασης: όταν μια σχέση είναι δημοκρατική, αυτό έχει ως αποτέλεσμα και οι δύο πόλοι να αλλάζουν ο ένας τον άλλο. Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Οι Πολιτικές Ένταξης Βασίζονται στην ιδιότητα του πολίτη «εκ της παραμονής» (δίκαιο του εδάφους jus solis) Αρθρώνονται γύρω από τις έννοιες: Της συμμετοχής, το «ανήκειν» δηλαδή σε μία συλλογικότητα συνδέεται με συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά και συμμετοχή στο παραγόμενο προϊόν της εθνικής ταυτότητας. Της πρόσβασης, με την έννοια της ισότητας των ευκαιριών και της αξιοκρατίας και τέλος, Της ευθύνης, με την έννοια της συνείδησης των υποχρεώσεων που απορρέουν από το «ανήκειν» σε μία συλλογικότητα (Α. Γκότοβος) Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Εκπαιδευτικές προεκτάσεις Η αφομοιωτική προσέγγιση οδηγεί σ’ ένα σχολείο μονοπολιτισμικό, μονογλωσσικό και εθνοκεντρικό, στο ιδεολογικό πλαίσιο του οποίου θα πρέπει κάθε μαθητής να υποταχθεί, προκειμένου να «επιβιώσει» μέσα σ’ αυτό. Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Εκπαιδευτικές προεκτάσεις Ο πολιτισμικός σχετικισμός οδηγεί σε μία εκπαιδευτική πολιτική διαχωρισμού, είτε αυτή συμβαίνει στο ίδιο το σχολικό σύστημα (διαφορετικές τάξεις για αλλοδαπούς), είτε με τη δημιουργία ειδικών σχολικών δομών για τους «διαφορετικούς». Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Εκπαιδευτικές προεκτάσεις Η διαπολιτισμικότητα, αντίθετα, αποδεχόμενη την ετερότητα ως κατάσταση υπαρκτή θέτει ως προτεραιότητα τη δημιουργία εκείνου σχολικού περιβάλλοντος που θα χαρακτηρίζεται από: Την αποδοχή και το σεβασμό της ιδιαιτερότητας του άλλου Τη δημιουργία κλίματος επικοινωνίας και συνεργασίας Τη φροντίδα για παροχή ίσως ευκαιριών πρόσβασης στη γνώση, αλλά και την κοινωνική, πολιτισμική και οικονομική ζωή Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

«οι αλλόφωνοι μαθητές φοιτούν στο σχολείο όχι για να μάθουν τη γλώσσα, αλλά για τους ίδιους λόγους που φοιτούν και όλοι οι υπόλοιποι μαθητές: για να μορφωθούν» Γ. Μάρκου Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

κάθε σχολείο, άσχετα από τη σύνθεση του μαθητικού του πληθυσμού, είναι δυνάμει διαπολιτισμικό, με την έννοια ότι οφείλει να καλλιεργεί ένα συγκεκριμένο και σαφώς προσδιορισμένο έθος, σύμφωνα με τις αρχές και τις αξίες αφενός του πολιτισμού μας και αφετέρου με αυτές της διαπολιτισμικότητας Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Η «διαπολιτισμική πορεία» Απόκτηση Αμοιβαίας Εμπιστοσύνης Γνωριμία με Τον «Άλλο» Επικοινωνία Άρση στερεοτύπων - προκαταλήψεων Διάθεση & Ικανότητα για Εποικοδομητική Συνεργασία Γ. Νικολάου 2003 Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Στερεότυπα – Προκαταλήψεις Διακρίσεις Στερεότυπα – Προκαταλήψεις Διακρίσεις Στερεότυπο: υπεργενικευμένες, αξιολογικές, υπερβολικές και οπωσδήποτε αθέμιτες σκέψεις (απόψεις) που έχουμε για κάποιον άλλο ως μέλος μιας συγκεκριμένης κατηγορίας Προκατάληψη: στάση, η οποία επηρεάζεται από τη στερεοτυπική σκέψη Διάκριση: δράση, ορμώμενη από στερεότυπα και προκαταλήψεις η άρση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων περνά μέσα από την ουσιαστική γνωριμία μας με τον «Διαφορετικό Άλλο» Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Η επικοινωνία Διαδικασία δημιουργίας, ανταλλαγής, ερμηνείας, αξιολόγησης και αξιοποίησης συμβόλων, σημάτων, πληροφοριών και μηνυμάτων Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Στάδια Επικοινωνιακής Πράξης Μετάδοση της ιδέας Κωδικοποίηση της ιδέας Σύλληψη - μορφοποίηση ιδέας Πομπός Δέκτης Αποκωδικοποίηση της ιδέας Απόκριση Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Διαπολιτισμική Επικοινωνία είναι η διαδικασία επικοινωνίας ανάμεσα σε άτομα αλλά και σε κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς διαφορετικών πολιτισμών, όπως οι κυβερνητικές υπηρεσίες, οι επιχειρήσεις, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τα Μ. Μ. Ε. Περιλαμβάνει λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία μέσω διαφόρων κωδίκων Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

«Η σημερινή συγκυρία χαρακτηρίζεται από την αναδιαπραγμάτευση των παραδοσιακών όρων, με βάση τους οποίους οι άνθρωποι μαθαίνουν να εντάσσουν τον εαυτό του, ως μέλη του κοινωνικού συνόλου: οι έννοιες όπως αυτές του πολίτη, της εθνικότητας, της εθνικής ταυτότητας βρίσκονται σε διαδικασία επαναπροσδιορισμού του περιεχομένου τους» Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.

Η εκπαίδευση μπορεί να καταστεί ο χώρος διαπραγμάτευσης των διαφόρων ταυτοτήτων, το προνομιακό πεδίο όπου οι νέοι θα μάθουν να ζούνε μαζί, το έδαφος όπου θα ριζώσει η πεποίθηση για μία νέα συλλογικότητα, όχι πλέον «εξ αίματος» αλλά εκ της παραμονής, η οποία, όμως, μπορεί να είναι το ίδιο ισχυρή, αφού ακουμπάει πάνω σε κοινές παραδοχές και σε εξίσου κοινές επιδιώξεις. Γιώργος Νικολάου, Επίκ. Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε.