των οικονομικών μεταναστών και κοινωνικούς δείκτες» «Η συμβολή των οικονομικών μεταναστών στους οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες» Θεόδωρος M. Μητράκος Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Τράπεζα της Ελλάδος Καταπολέμηση των ρατσιστικών συμπεριφορών στον επιχειρηματικό κόσμο 24-25 Οκτωβρίου 2007

Η παρουσίαση συνοψίζει τα ευρήματα: Ζωγραφάκης και Μητράκος (2006), «Κοινωνικοί δείκτες και μετανάστευση στην Ελλάδα», ΕΚΚΕ, Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής, Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 2006. Ζωγραφάκης, Κόντης και Μητράκος (2007), «Οικονομικές επιπτώσεις της απασχόλησης των αλλοδαπών στην Ελληνική οικονομία», Ι.ΜΕ.ΠΟ., Ερευνητική εργασία (υπό δημοσίευση).

******** Αναγκαία τα Micro/πρωτογενή δεδομένα ******** Πηγές στοιχείων: ******** Αναγκαία τα Micro/πρωτογενή δεδομένα ******** Α. «Κοινωνικοί δείκτες» Επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων της έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (EU SILC, ΕΣΥΕ) Β. «Οικονομική συμβολή: Πίνακας Κοινωνικής Λογιστικής» Επεξεργασία Πινάκων Εισροών Εκροών (2000, 2004) Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΣΥΕ 2004/05) Έρευνα Εισοδ. και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (ΕΣΥΕ 2004) Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (ΕΣΥΕ, 4 τρίμηνα 2004) Έρευνα Δανεισμού των Νοικοκυριών (Τράπεζα της Ελλάδος, 2005) Στατιστικό Δελτίο Φορολογικών Δεδομένων (ΚΕΠΥΟ, εισοδήματα 2004) Εθνικοί Λογαριασμοί (ΕΣΥΕ και Υπ. Οικονομίας και Οικονομικών) Στοιχεία Απογραφής Πληθυσμού (ΕΣΥΕ, 2001) κ.ά.

Μεθοδολογία, δομή και προβλήματα: Επιλογές ανάλυσης: Κατάλληλη μεταβλητή (εισόδημα, δαπάνη) Μονάδα ανάλυσης (άτομο, νοικοκυριό) Κλίμακες ισοδυναμίας (Eurostat, OECD) Τεχνικές εκτίμησης της ανισότητας και φτώχειας Επιλογή δεικτών (Gini, Theil, % φτωχών κ.ά.) Δομή ανισότητας (Decomposition by pop. Group) Προσδιοριστικοί παράγοντες φτώχειας (Logit) Συνθήκες διαβίωσης, δείκτες πρόσβασης κ.ά. Συμβολή στους οικονομικούς δείκτες: Πίνακας Κοινωνικής Λογιστικής (SAM) Ένα υπόδειγμα γενικής ισορροπίας (CGE) Συμπεράσματα

Διάγραμμα 1. Δείκτες ανισότητας

Μέση Λογαριθμική απόκλιση Οικονομικοί Μετανάστες Πίνακας 2. Συνεισφορά στην ανισότητα (περιλαμβάνονται τα τεκμαρτά) Δείκτης Theil Μέση Λογαριθμική απόκλιση Έλληνες Οικονομικοί Μετανάστες Μέγεθος Νοικοκυριού 6.7 7.7 11.2 10.4 Περιφέρεια Διαμονής 11.3 11.4 11.7 11.9 Φύλο 0.2 0.1 Ασφαλιστικός Φορέας 19.9 21.0 5.8 5.0 Ομάδα Ηλικίας 1.6 1.7 0.3 Οικογενειακή κατάσταση 2.8 2.3 Επίπεδο Εκπαίδευσης 26.6 25.3 4.3 Οικονομική δραστηριότητα 3.3 3.6 3.7 3.2 Επάγγελμα αρχηγού 25.4 24.7 13.1 11.0 Κλάδος οικ. δραστηριότητας 20.8 20.7 22.2 19.1 Θέση στο επάγγελμα 7.0 7.2 1.8 1.5 Μόνιμη ή προσωρινή εργασία 10.7 10.8 Πηγή: Επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων EU-SILC

Οικονομικοί Μετανάστες Πίνακας 3. Δείκτες Φτώχειας (περιλαμβάνονται τα τεκμαρτά) Ελληνικά Νοικοκυριά Οικονομικοί Μετανάστες ΣΥΝΟΛΟ Γραμμή Φτώχειας 60% του διάμεσου εισοδήματος -Κοινή Γραμμή Φτώχειας 18.5 38.0 19.4 -Γραμμή Φτώχειας μόνο για τα Ελληνικά Νοικοκυριά 19.3 40.8 20.3 - Γραμμή φτώχειας μόνο για τους μετανάστες 7.7 14.9 8.0 Δείκτης Foster (poverty gap, ε=1) 6.1 11.6 6.4 12.1 6.7 3.2 5.5 3.3 Foster et al index (poverty gap, ε=2) 3.8 5.8 3.9 6.0 4.0 2.9 3.0 Πηγή: Επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων EU-SILC

Πίνακας 4. Αποτελέσματα υποδείγματος Logit

Συνθήκες διαβίωσης και ανέσεις κατοικίας: Έλληνες Μετανάστες Διαμονή σε μονοκατοικία πανταχόθεν ελεύθερη 39.8 17.8 Διαμονή σε διαμέρισμα σε πολυκατοικία (με 10- κατοικίες) 30.7 33.7 Διαμονή σε διαμέρισμα σε πολυκατοικία (με 10+ κατοικίες) 18.5 33.8 Η κατοικία έχει: 1 κύριο δωμάτιο 2.1 13.3 Η κατοικία έχει: 2 κύρια δωμάτια 14.4 39.3 Η κατοικία έχει: 3 κύρια δωμάτια 42.4 40.6 Η κατοικία έχει: 4 ή περισσότερα κύρια δωμάτια 41.1 6.8 Η κατοικία είναι: Ιδιόκτητη 79.1 10.2 Αντιμετωπίζουν προβλήματα υγρασίας 21.8 29.1 Υπάρχουν σκοτεινά δωμάτια 6.9 17.2 Υπάρχει θόρυβος από τους γείτονες ή από το δρόμο 19.7 26.5 Περιβαλλοντικά προβλήματα 16.1 21.9 Βανδαλισμοί και εγκληματικότητας στην περιοχή τους 9.4 7.1 Η κατοικία διαθέτει εσωτερική τουαλέτα 96.2 92.5 Τηλέφωνο (σταθερό ή κινητό) 99.3 96.4 Τηλεόραση 98.8 98.4 H/Y 31.6 11.8 Πλυντήριο ρούχων 95.3 82.5 IX 78.0 49.1

Αξιολόγηση των προβλημάτων της περιοχής που διαμένουν Το 1ο σημαντικότερο πρόβλημα Έλληνες Μετανάστες Ρύπανση και ηχορύπανση 26.3 39.0 Κυκλοφοριακό 14.9 16.7 Έλλειψη ελεύθερων χώρων 11.2 11.5 Έλλειψη υγειονομικών υποδομών 26.2 14.6 Έλλειψη πολιτιστικών υποδομών 4.3 1.1 Έλλειψη εκπαιδευτικών υποδομών 2.7 0.8 Έλλειψη κοινωνικής ζωής 1.9 1.6 Αίσθημα ανασφάλειας 4.6 5.5 Έλλειψη επικοινωνίας με περιοίκους 1.7 5.9

Πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες Έλληνες Μετανάστες Έχουν απευθυνθεί τον τελευταίο χρόνο σε: Νοσοκομείο ή Κέντρο Υγείας 45.6 35.8 Υπηρεσίες Πρόνοιας 9.4 12.0 Υπηρεσίες φροντίδας βρεφών /παιδιών 6.1 11.0 ΟΑΕΔ 14.5 23.6 Υπηρεσίες Πληροφόρησης για κοινωνικά θέματα 13.0 17.5 Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών 10.9 11.1

Επίπεδο ζωής Έλληνες Μετανάστες Το επίπεδο ζωής τους τα τελευταία πέντε χρόνια: Βελτιώθηκε 4.1   10.5 Μάλλον βελτιώθηκε 9.0 22.7 Δεν άλλαξε 39.9 33.1 Μάλλον χειροτέρεψε 27.8 24.8 Χειροτέρεψε 19.2 8.8 Συγκριτικά με την υπόλοιπη ελληνική κοινωνία, θεωρούν ότι το δικό τους επίπεδο ζωής: 3.7 4.4 8.4 19.1 53.3 46.2 23.8 22.1 10.9 8.3

Καταναλωτικό πρότυπο ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΔΑΠΑΝΗΣ Έλληνες Μετανάστες Είδη διατροφής και ποτά 17.0 20.5 Οινοπνευματώδη ποτά και καπνός 3.9 5.2 Είδη ένδυσης και υπόδησης 8.4 7.9 Στέγαση, ύδρευση, καύσιμα και φωτισμός 10.3 19.6 Διαρκή αγαθά οικιακής χρήσης 7.5 6.5 Υγεία 7.3 4.4 Μεταφορές 12.7 10.6 Επικοινωνίες 4.5 4.1 Αναψυχή και πολιτισμός 5.1 4.0 Εκπαίδευση 2.9 1.8 Ξενοδοχεία, καφενεία και εστιατόρια 9.7 7.0 Διάφορα αγαθά και υπηρεσίες 10.7 8.5 Σύνολο (Ποσοστό %) 100.0 Σύνολο (Ευρώ μηνιαίως) 1806 1516

Εκτιμήσεις παράνομων μεταναστών, 2004   Xιλιάδες άτομα 1. Απόθεμα μεταναστών, μέσο 2004 930 2. Νόμιμοι (Υπ. Εσωτ & Υπ. Δημ Τάξης) 595 1-2. Παράνομοι 2004 (Εκτίμηση Α) 335 3. Αιτήσεις τρέχουσας νομιμοποίησης (τέλος 2006) 200 3α. Παιδιά τρέχουσας νομιμοποίησης 40 3β. Εισροές 2004-2006 (νέοι παράνομοι) 80 3γ. Εκτίμηση μη υποβολής αίτησης 67 3+3α-3β+3γ. Παράνομοι 2004 (Εκτίμηση Β) 227 4. Εκτίμηση αποθέματος μεταναστών 2001 815 4α. Αιτήσεις Ν.2910/2001 που δόθηκε άδεια 361 4β. Παιδιά αιτήσεων νομιμοποίησης Ν.2910/2001 72 4γ. Εκτιμήσεις ομογενών και άτομα από ΕΕ, 2001 150 4δ. Εισροές 2002-2004 (νέοι παράνομοι) 6=4-4α-4β-4γ+4δ. Παράνομοι 2004 (Εκτίμηση Γ) 312

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΛΗΣ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ Πίνακας Κοινωνικής Λογιστικής (ΠΚΛ) Ένα υπόδειγμα γενικής ισορροπίας για την Ελληνική οικονομία (CGE: Computable General Equilibrium model)

Πίνακας Κοινωνικής Λογιστικής (2004) Ανάλυση σε 30 κλάδους δραστηριότητας 6 συντελεστές εργασίας Μετανάστες με λίγες ή περισσότερες δεξιότητες Έλληνες μισθωτοί με λίγες ή περισσότερες δεξιότητες Έλληνες αυτοαπ/λούμενοι με λίγες ή περισσότερες δεξιότητες 15 ομάδες νοικοκυριών Νοικοκυριά μεταναστών (φτωχά, μεσαία, πλούσια) Γηγενή αγροτικά (φ, μ, π) Γηγενή μη αγροτικά με λίγες ή περισσότερες δεξιότητες (φ, μ, π) Γηγενή χωρίς εργαζόμενα μέλη (φ, μ, π)

Συνοπτικός Πίνακας Κοινωνικής Λογιστικής

ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ: Συμβολή μεταναστών στο ΑΕΠ Από την πλευρά του λογαριασμού της δαπάνης (άμεση εκτίμηση)   --- Κατανάλωση νοικοκυριών μεταναστών 3,351 --- Επενδύσεις σε κατοικίες νοικοκυριών μεταναστών 565 Σύνολο 3,916 ως ποσοστό στο ΑΕΠ (2004: 167,169 εκατ. ευρώ) 2.3% Από την πλευρά της δημιουργίας του εισοδήματος (άμεση εκτίμηση) --- Εισόδημα από εργασία εργαζομένων μεταναστών 4,381 --- Εισόδημα από διανομή του ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος 364 4,745 ως ποσοστό στο ΑΕΠ 2.8% Από την πλευρά της απασχόλησης εργαζομένων (μισθωτοί) (άμεση εκτίμηση) --- Ακαθάριστοι μισθοί στο σύνολο της οικονομίας ως % στο ΑΕΠ 34.5% --- Συμμετοχή μεταναστών στην απασχόληση 10.2% --- Σχέση των μέσων αποδοχών ελλήνων και μεταναστών 0.72 Σύνολο (ως % στο ΑΕΠ) 2.5%

Υπόδειγμα γενικής ισορροπίας 3 υποθετικά σενάρια Υπόδειγμα γενικής ισορροπίας 3 υποθετικά σενάρια Ποια είναι η συμμετοχή των μεταναστών στην ζήτηση; Τι θα άλλαζε αν τα νοικοκυριά των μεταναστών σταματούσαν να καταναλώνουν και να επενδύουν; Ποια θα ήταν η επιπλέον επίπτωση αν αυξανόταν ο πληθυσμός τους κατά 215 χιλ. άτομα; Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις στην οικονομία, αν οι μετανάστες αποχωρούσαν τμηματικά από τη χώρα μας;

Σενάριο 1: Οι μετανάστες δεν καταναλώνουν και δεν επενδύουν Μείωση του ΑΕΠ από 1,3% έως 1,5% Χάνονται 85 με 110 χιλ. θέσεις εργασίας για Έλληνες και 15 χιλ. θέσεις για μετανάστες Μείωση των τιμών 5%-6% και αύξηση των πραγματικών μισθών Οι μειώσεις των τιμών βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών και περιορίζουν τις εισαγωγές Ο πρωτογενής τομέας, ο τομέας των κεφαλαιουχικών αγαθών και των κατασκευών δέχονται τις μεγαλύτερες πιέσεις στην παραγωγή τα πραγματικά εισοδήματα των φτωχών ελληνικών νοικοκυριών μειώνονται σε αντίθεση με των πλουσίων ή μεσαίου εισοδήματος και με περισσότερες δεξιότητες νοικοκυριών τα έσοδα του κράτους από τον φόρο εισοδήματος, τον ΦΠΑ κλπ περιορίζονται και το έλλειμμα αυξάνει

Μικρή βελτίωση του Ισοζυγίου πληρωμών Σενάριο 2: Οι μετανάστες αυξάνονται κατά 215 χιλ. άτομα ή 100 χιλ. εργαζόμενους (υπόθεση: νεοκλασική αγορά εργασίας) Αύξηση του ΑΕΠ κατά 0,74% Επιπλέον των 100 χιλιάδων θέσεων εργασίας δημιουργούνται άλλες 25 χιλ. για έλληνες εργαζόμενους Μείωση των τιμών κατά 2,2% και των πραγματικών μισθών για τους έλληνες από 2,5% έως 1,8% Οι μειώσεις των μισθών στους μετανάστες είναι πολύ μεγάλες (από 28% έως και 52%) Μικρή βελτίωση του Ισοζυγίου πληρωμών Μικρές μεταβολές στα πραγματικά εισοδήματα των ελληνικών νοικοκυριών, ενώ τα πραγματικά εισοδήματα των μεταναστών επιδεινώνονται δραματικά

Σενάριο 3: Οι μετανάστες αποχωρούν τμηματικά από την Ελλάδα Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν μειώνεται κατά 4% με την πλήρη αποχώρηση Οι θέσεις εργασίας που εγκαταλείπονται δεν καλύπτονται πάντα από γηγενείς Οι τιμές αυξάνονται και το Ισοζύγιο Πληρωμών επιδεινώνεται Τα πραγματικά εισοδήματα των φτωχών και με λιγότερες δεξιότητες γηγενών νοικοκυριών βελτιώνονται

Συμπεράσματα (1) Η ανισότητα είναι μικρότερη στα νοικοκυριά με αρχηγό μετανάστη Τα τεκμαρτά εισοδήματα μειώνουν την ανισότητα των Ελληνικών νοικοκυριών, όχι όμως και των μεταναστών Τα ¾ της ανισότητας βρίσκονται «εντός» των διαφόρων ομάδων Η εκπαίδευση ερμηνεύει το 1/4 της ανισότητας στον ελληνικό πληθυσμό (5% στους μετανάστες), όσο περίπου τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά για τους μετανάστες Διπλάσια ποσοστά φτώχειας στους μετανάστες, με κοινούς γενικά προσδιοριστικούς παράγοντες της φτώχειας Χειρότερες οι συνθήκες διαμονής και διαβίωσης των μεταναστών, με αξιόλογα ποσοστά κατοχής διαρκών αγαθών Οι μετανάστες διακρίνουν βελτίωση του επιπέδου ζωής τους

Συμπεράσματα (2) Κατανάλωση μεταναστών με αυξημένη βαρύτητα στα είδη πρώτης ανάγκης Περίπου 300 χιλιάδες οι παράνομοι μετανάστες το 2004 Η άμεση συμβολή των μεταναστών στο ΑΕΠ (2004): 2.5%-2.8% Μεγαλύτερη ενσωμάτωση των μεταναστών  υψηλότερη συμβολή στους οικονομικούς δείκτες καθώς ενισχύει την επίσημη οικονομία σε βάρος της ανεπίσημης και της παραοικονομίας (αυξημένα φορολογικά έσοδα και ασφαλιστικές εισφορές κ.λπ.) Η μεταναστευτική πολιτική θα πρέπει να αναγνωρίζει την θετική συμβολή των μεταναστών στην Ελληνική οικονομία Η οικονομική πολιτική πρέπει να λαμβάνει πρόνοια για τις ομάδες που πλήττονται καθώς δημιουργούνται σημαντικές αναδιανεμητικές επιδράσεις