Μάθημα 4ο Φαινομενολογική Κοινωνιολογία και Εθνομεθοδολογία Η φαινομενολογία της ευεξίας Η εμπειρία της ασθένειας Κοινωνικό περιβάλλον και σύστημα υγείας Η σημασία της προσωπικής ποιότητας στις ΥΥ

Ο Husserl και η φαινομενολογία Θεμελιωτής του φαινομενολογικού κινήματος θεωρείται ο Edmund Husserl (1859-1938). Η λέξη αυτή έχει τις ρίζες της στην ελληνική λέξη φαινόμενο και σημαίνει λόγος για εκείνο που φαίνεται (το εμφανές- ορατό). Στόχος της επιστήμης είναι να αποκαλυφθεί η διαδικασία μέσω της οποίας η ανθρώπινη συνείδηση δίνει νόημα στις εμπειρίες που βιώνουν τα άτομα. Το νόημα όμως δεν υπάρχει μόνο στο μυαλό ή μόνο στον κόσμο, αλλά στη σχέση μεταξύ των δύο. Ο κόσμος φανερώνεται μέσω της συνειδητής επίγνωσης, η οποία όμως αφορά σε κάτι: τον κόσμο (αντίστοιχη είναι και η υπαρξιακή προσέγγιση του φιλοσόφου Martin Heidegger: «να υπάρχεις μέσα στον κόσμο», 1927) Η φαινομενολογική Κ του Alfred Schutz διατυπώνει την άποψη ότι οι άνθρωποι δεν διαμορφώνουν τις αντιλήψεις και τα νοήματά τους για τον κόσμο με ατομικό τρόπο αλλά ως άτομα της κοινωνίας, επικοινωνώντας μεταξύ τους: «δια- υποκειμενικά» ( intersubjective). Για παράδειγμα, ως νοσηλευόμενοι έχουμε την προτυποποιημένη εικόνα της νοσηλεύτριας και δεν μας ανησυχεί όταν παραβιάζει τον προσωπικό μας χώρο και μας πιάνει τον καρπό (για να μας πάρει το σφυγμό) ενώ θα θεωρούσαμε αφύσικο ένα τέτοιο άγγιγμα πχ από τον ταμία μιας τράπεζας. Σήμερα μιλάμε για βιωμένη εμπειρία με ταυτόχρονο αναστοχασμό.

Η φαινομενολογία της ευεξίας Ο Morse και οι συνεργάτες του, στο βιβλίο τους « Η φαινομενολογία της ευεξίας» εξηγούν ότι η ευεξία είναι συνήθως ενσωματωμένη στη φυσική κατάσταση των ανθρώπων και γι’ αυτό θεωρείται δεδομένη. Μόνο όταν αποστασιοποιηθεί κανείς από αυτήν μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι η ευεξία είναι κάτι που απουσιάζει. Από την άλλη, επειδή μπορούμε πιο εύκολα να μιλάμε για τους πόνους, τα προβλήματα και τις αδυναμίες μας, είναι δύσκολο να βρούμε τους κατάλληλους όρους για να περιγράψουμε καταστάσεις ευεξίας, η οποία επίσης επεκτείνεται και πέρα από τη σωματική ή την ψυχική συναίσθηση. Μέσα από την επεξεργασία της έννοιας της δυσφορίας, προσπάθησε να αναλύσει τη φύση της ευεξίας και τον τρόπο που οι νοσηλευτές θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην αποκατάστασή της. Η διαδικασία αυτή «της απελευθέρωσης από τα δεσμά» της εμπειρίας της ασθένειας ή της ανικανότητας περιλαμβάνει την καθοδήγηση του πάσχοντα προκειμένου να ξεχάσει το ασθενές σώμα του. Ως φαινομενολόγοι ερευνητές δεν εξέτασαν τα «αντικειμενικά» γεγονότα σχετικά με τη νόσο αλλά τα συναισθήματα των ασθενών και το νόημα που προσπάθησαν να της αποδώσουν καθώς τη βίωναν: διερευνούσαν δηλαδή τα προβλήματα του «βιωμένου κόσμου».

Η εμπειρία της ασθένειας Η κατάσταση του νοσούντος ή πάσχοντος σώματος: η εμφάνιση των συμπτωμάτων σταδιακά αλλοιώνει την αίσθηση του ατόμου για το σώμα του και χαρακτηρίζεται από ενόχληση, εκνευρισμό και αίσθημα δυσφορίας. Σε αυτή τη φάση έχει κανείς ανάγκη να μάθει τι συμβαίνει με το σώμα του, τι μπορεί να γίνει για να βοηθηθεί. Αντί να εκτελούν πράξεις σχετικά με τα συμπτώματα, οι νοσηλευτές χρειάζεται να ακούσουν τον ασθενή και πώς βιώνει την υποκειμενικότητα αυτών των συμπτωμάτων. Το «ανυπάκουο σώμα» :ο ασθενής βιώνει την απώλεια του ελέγχου των λειτουργιών του σώματός του και τότε νιώθει φόβο, απογοήτευση, ντροπή. Σημαντικός είναι ο ρόλος του νοσηλευτή στο να ελαχιστοποιήσει τον αντίκτυπο αυτών των συμπτωμάτων, μέσω της υποστήριξής του. Το «ευάλωτο σώμα»: εμπεριέχει το φόβο των επώδυνων εμπειριών και το αίσθημα τρωτότητας που σχετίζεται με το φόβο αυτό. Οι νοσηλευτές πρέπει να είναι υπομονετικοί και ευαίσθητοι απέναντι στην κατάσταση αυτή των ασθενών. Χρειάζονται προστασία μέχρι να ανακτήσουν εμπιστοσύνη αφενός στο σώμα τους και αφετέρου σε όσους ασχολούνται με τη φροντίδα του.

Η εμπειρία της ασθένειας (συνέχεια) Το «βεβηλωμένο σώμα»: ο πάσχων βιώνει αίσθημα ντροπής και απώλεια της αξιοπρέπειάς του. Η εμπειρία αυτή είναι το αποτέλεσμα της παραβίασης του προσωπικού χώρου του κατά την εκτέλεση των ιατρικών/ νοσηλευτικών πράξεων. Υπάρχουν πολλές στρατηγικές για να νιώσουν καλύτερα απέναντι σε μια τέτοια παραβίαση: «Κάποιες φορές η παρουσία του νοσηλευτή και η συνακόλουθη επαφή μεταξύ πάσχοντα και νοσηλευτή διευκολύνουν την αντικειμενοποίηση του σώματος», καθώς τους βοηθούν να επανεστιάσουν την προσοχή τους μακριά από την ντροπή του εκτεθειμένου ή βεβηλωμένου σώματος. Η εμπειρία του «υπομένοντος σώματος»: αφορά στους ανθρώπους που δεν μπορούν να ανακουφιστούν από τον πόνο. Σε αυτήν την κατάσταση ό, τι θεωρούσαν δεδομένο ανατρέπεται, καθώς η καθολική παρουσία του πόνου κυριαρχεί στη συνείδηση. Οι νοσηλευτές τους βοηθούν να εστιάσουν την προσοχή τους μακριά από την εμπειρία του πόνου ή όταν είναι εφικτό, «μιλώντας τους κάθε στιγμή» ότι μπορεί να αντέξει σε αυτές τις πιο επίπονες εμπειρίες της νόσου του.

Εθνομεθοδολογία Ο Howard Garfinkel το 1967 εισήγαγε τον όρο αυτό που εμπεριέχει τη μελέτη (λόγος) των μεθόδων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι (έθνος) για να παρατηρούν, να περιγράφουν και να ερμηνεύουν τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν. Δεν υπάρχει δηλαδή εξωτερική κοινωνική πραγματικότητα που καθορίζει τις ενέργειες των ανθρώπων, αλλά η αντίληψή τους γι’ αυτήν. « Η Εθνομεθοδολογία ρωτά: πώς κάνουν οι άνθρωποι κάτι; Με ποιο τρόπο πραγματοποιούν ένα έργο και πώς κάνουν τις επιτυχίες τους γνωστές στους άλλους και στους εαυτούς τους; Πώς λογοδοτούν γι’ αυτά που κάνουν; Πώς αυτή η λογοδοσία και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν για να παρουσιάσουν τις ενέργειές τους ως λογικές, τυπικές και καθημερινές δραστηριότητες ανατροφοδοτεί την κατάσταση και καθιστά τη δράση πραγματική για τους συμμετέχοντες; Παράδειγμα: η επίσκεψη ενός κοινοτικού νοσηλευτή ψυχικής υγείας στο σπίτι πάσχοντα: θέματα εξουσίας και άσκησης ελέγχου από τον πάσχοντα- οικοδεσπότη και τον επισκέπτη- νοσηλευτή. Στρατηγικές: λεκτικά μηνύματα με ευγενικό τρόπο, καθοδηγούν και διαπραγματεύονταν χωρίς να δίνουν ευθέως οδηγίες, αλλά και αμοιβαία παραδοχή ότι κάποιες πτυχές της ζωής των πασχόντων εμπίπτουν στο πλαίσιο της ψυχικής φροντίδας υγείας και άλλες όχι (πχ ανοικτή ή όχι TV ενώ μιλούν = προνόμιο πάσχοντος, θεραπευτική αγωγή= δικαίωμα νοσηλευτή λόγω γνώσεων και εμπειρίας)

Κοινωνικό περιβάλλον και σύστημα υγείας Το επίπεδο υγείας και ευεξίας εξαρτάται από το βαθμό οικονομικής ανάπτυξης (βιοτικό επίπεδο, εισόδημα, ανεργία). Οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, ο τρόπος ζωής κα επίσης επιδρούν σημαντικά στην υγεία και τη νόσο. Το σύστημα υγείας (ΣΥ), με τη σειρά του, με τις υπηρεσίες που παρέχει, συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή με την επαναφορά στην εργασία του καταναλωτή ΥΥ, διασφαλίζει και βελτιώνει το επίπεδο ευημερίας και ποιότητας ζωής του πληθυσμού( μακροπρόθεσμος σκοπός του ΣΥ). Οι στόχοι για την επίτευξη του βασικού αυτού σκοπού αφορούν την παραγωγή υπηρεσιών και αναγκών, ανάλογα με την εκτίμηση των αναγκών υγείας σε ένα μεταβαλλόμενο κοινωνικό περιβάλλον. Συνήθως χρησιμοποιούνται οι δείκτες υγείας για την εκτίμηση του επιπέδου υγείας και οι δείκτες προσφοράς και χρησιμοποίησης των ΥΥ για την παραγωγή και διανομή υπηρεσιών και αγαθών υγείας. Η αποτελεσματικότητα του ΣΥ αφορά το βαθμό επίτευξης των στόχων του με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Τα βασικά γνωρίσματα που προσδιορίζουν ένα ΣΥ και σύμφωνα με τα οποία αξιολογείται επίσης η λειτουργικότητά του καθώς και η διαπίστωση κοινωνικών ανισοτήτων στον τομέα της υγείας, είναι τα εξής:

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ΣΥ Διαθεσιμότητα των ΥΥ: Η δυνατότητα να προσφέρει τις υπηρεσίες του χωρίς εμπόδια και περιορισμό (24 ώρες το 24ωρο, όλο το χρόνο) Προσπελασιμότητα των ΥΥ: Κάθε άτομο, οποιασδήποτε κοινωνικό- οικονομικής τάξης και θέσης, να μπορεί να χρησιμοποιεί τις ΥΥ. Αυτό προϋποθέτει ισότιμη κατανομή των πόρων και ΥΥ σύμφωνα με τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού (πχ επίπεδο υγείας ανά γεωγραφική περιοχή) Συνέχεια στην προσφορά ΥΥ: Η προσφορά αυτή δεν περιορίζεται μόνο στο στάδιο της θεραπευτικής αντιμετώπισης της νόσου αλλά καλύπτει επίσης τα στάδια πριν και μετά την εμφάνισή της. Ισότητα ή ίσες ευκαιρίες στη χρήση των ΥΥ: Η ισότητα αυτή αφορά α) την ίση μεταχείριση μεταξύ ίσων (οριζόντια ισότητα: όλοι είναι ίσοι) και β) την μη-ίση μεταχείριση μεταξύ μη-ίσων ατόμων (κάθετη ισότητα): έχουν δηλαδή ανομοιογένεια αναγκών υγείας. Μπορεί να εντοπιστούν 7 προσδιορισμοί της ισότητας: στις δαπάνες κατά κεφαλή, στους πόρους κατά κεφαλή, στους πόρους για ίσες ανάγκες, στην πρόσβαση για ίσες ανάγκες, στη χρησιμοποίηση ΥΥ για ίσες ανάγκες μεταξύ ομάδων, στην οριακή ανάγκη υγείας που αντιμετωπίζεται για κάθε ομάδα πληθυσμού και ισότητα στην κατάσταση της υγείας. Οργανωτικό επίκεντρο του ΣΥ: δίνεται βαρύτητα πχ στη δευτεροβάθμια περίθαλψη (νοσοκομειοκεντρικό σύστημα) ή στην πρωτοβάθμια φροντίδα

Υπηρεσίες Φροντίδας Υγείας (ΥΦΥ) Η δομική κρίση που παρουσιάζουν τα παραδοσιακά συστήματα περίθαλψης, τόσο στο επίπεδο της οργάνωσης και χρηματοδότησης όσο και στο επίπεδο της αποτελεσματικότητας, επιβάλλει την αναζήτηση νέων μορφών περίθαλψης. Οι εναλλακτικές (προς τη νοσοκομειακή) αυτές μορφές αφορούν κυρίως α) το νοσοκομείο ημέρας – λειτουργία μονάδων νοσηλείας μιας ημέρας και β) τη μετά- νοσοκομειακή φροντίδα ή νοσηλεία στο σπίτι. Το αποτελεσματικό ΣΥ χαρακτηρίζεται από λειτουργική και οργανωτική ανάπτυξη, έτσι ώστε να διασφαλίζει αποδοτική χρήση των πόρων και ικανοποίηση στον ασθενή, με το μικρότερο δυνατό κόστος και τη μέγιστη δυνατή ποιότητα. Σημαντικός αρωγός στην προσπάθεια για μέγιστη αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα αποτελούν: α) η εφαρμογή σύγχρονων οικονομικών και οργανωτικών μεθόδων, β) η αποφυγή άσκοπων εισαγωγών, γ) η μείωση του άσκοπου χρόνου νοσηλείας, των ιατρικών πράξεων, των παρακλινικών και εργαστηριακών εξετάσεων. Επίσης, η αποτελεσματική οργάνωση προϋποθέτει τη λειτουργική διασύνδεση των επιπέδων περίθαλψης, καθώς και στελέχωση με κατάλληλα καταρτισμένο και εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό (ιατρικό, νοσηλευτικό, ψυχικής υγείας κα)

Συνέχεια ΥΠΠ Γ) Επιτυχία/ Αποτυχία: Η επιτυχία βελτιώνει το επίπεδο ποιότητας ενώ η αποτυχία το μειώνει. Ωστόσο ένα άτομο, παρά την αποτυχία, μπορεί να βελτιώσει την απόδοσή του, καταβάλλοντας πχ μεγαλύτερη προσπάθεια. Δ) Εμπειρίες και ικανότητες: Η επαρκής διάθεση εμπειρίας και ικανοτήτων, που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις μιας εργασίας, επηρεάζουν σημαντικά τη βελτίωση της ΥΠΠ. Πολλοί βέβαια παρακινούνται ακριβώς λόγω του ελλείμματος αυτού και ενισχύουν τις προσπάθειές τους για βελτίωση των ικανοτήτων τους. Ε) Διαθέσιμος χρόνος: Τόσο ο πολύς όσο και ο λίγος διαθέσιμος χρόνος επηρεάζουν τα επίπεδα ΠΠ, με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την προσωπικότητα του ατόμου. Ορισμένοι τον διαχειρίζονται ορθολογικά για την εκτέλεση μιας εργασίας, ενώ άλλοι όταν βρίσκονται «υπό πίεση». ΣΤ) Αντικείμενο εργασίας: Αν είναι συμβατό με τις επιθυμίες και τις προσδοκίες του, τότε συμβάλλει θετικά στη βελτίωση της ΠΠ. Αν όμως δεν λαμβάνει καμιά ικανοποίηση από αυτό, τότε διαρκώς επιδεινώνεται. Ζ) Επίπεδο υπαρκτής ποιότητας συνεργατών: η όλη ομάδα εργασίας και οι σχέσεις με συναδέλφους από άλλα τμήματα, αλλά και εκτός εργασίας: το επίπεδο ποιότητας της οικογένειας και του κοινωνικού περιγύρου επηρεάζει το επίπεδο ΠΠ του ατόμου. Ο βαθμός της επιρροής εξαρτάται από το εύρος της διαφοράς μεταξύ του επιπέδου ποιότητας των άλλων κ του ίδιου.

Προσδοκώμενη Προσωπική Ποιότητα (ΠΠΠ) Η ΠΠΠ συσχετίζεται άμεσα με την προσωπικότητα, τα ιδανικά και τις προσδοκίες ενός ατόμου. Οι απαιτήσεις που θέτει για την εκπλήρωση των προσωπικών του στόχων διαμορφώνουν το επίπεδο της ΠΠΠ. Η ικανοποίηση από την εργασία, η προερχόμενη από ένα υψηλό επίπεδο ΥΠΠ, έχει ως αποτέλεσμα την προσέγγιση του επιπέδου της ΠΠΠ. Τα επίπεδο της ΠΠΠ εξαρτάται από τη φιλοσοφία ζωής του ατόμου, τις ηθικές του αρχές και αξίες, βάσει των οποίων ενηλικιώνεται. Το πρότυπο της ΠΠ έχει βαρύνουσα σημασία για την ψυχο-κοινωνική ευεξία του ατόμου, καθώς σύμφωνα με αυτό αξιολογεί τον εαυτό του, τους άλλους, την αποδοτικότητά του και τη στρατηγική της ανάπτυξής του. Το προσωπικό υγείας οφείλει να αποδίδει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες, επειδή η δική τους ΥΠΠ επηρεάζει και τη διαμόρφωση της προσδοκώμενης ποιότητας των χρηστών των ΥΥ. Γι’ αυτό πρέπει να οργανώνει και να εκτελεί την εργασία του ώστε να βελτιώνει διαρκώς το επίπεδο της ΥΠΠ μέσα από τα εξής στάδια: α) καθορισμός προσωπικών στόχων εργασίας, β) οργάνωση καθημερινής εργασίας, γ) εκτίμηση αποδοτικότητας προσωπικής εργασίας, δ) αυτό-έλεγχος προσωπικής εργασίας, δ) αυτό- αξιολόγηση προσωπικής εργασίας, ε) ανάπτυξη δεξιοτήτων: 1. τεχνικές δεξιότητες (πχ ως νοσηλευτής ή εξειδικευμένος σε διοικητικά θέματα). 2. συμπεριφορικές (πχ δεξιότητες επικοινωνίας) και 3. Διανοητικές δεξιότητες: πχ λήψη αποφάσεων ή μέτρων παρέμβασης ή προσδιορισμός νέων στόχων σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον .

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ