το Εργαστήριο Εκπαιδευτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι

σελίδες Τοπικής Ιστορίας το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στην Πάου Αργαλαστής από τη μνήμη της τοπικής ιστορίας στη σύγχρονη ακαδημαϊκή χρήση

σύντομο οδοιπορικό στην ιστορία και τους θησαυρούς του Μοναστηριού του Αγίου Νικολάου στην Πάου Αργαλαστής • επιμέλεια: Χαράλαμπος Γ. Χαρίτος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας • φωτογραφίες: Π.Δρογγίτης Γ.Βεντουράκης. Χ.Χαρίτος © Εργαστήριο Εκπαιδευτικής Ιστορίας,

Στα 4 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Αργαλαστής μέσα σ’ ένα υπέροχο τοπίο, ανάμεσα στα κυπαρίσσια και τις ελιές, βρίσκεται το παλιό Μοναστήρι της Πάου

Η ίδρυση του Μοναστηριού σύμφωνα με επιγραφές που σώθηκαν και την τοπική παράδοση ανάγεται στις αρχές του 18ου αιώνα.

Επιγραφή εντοιχισμένη στον πυλώνα μιλά για ανακαίνιση του Μοναστηριού το 1741, από Ζουπανιώτες τεχνίτες.

Αντίθετα επιγραφή σκαλισμένη σε μαρμάρινη αψίδα της πύλης αναφέρει το 1778, ως έτος οικοδόμησης του Καθολικού.

Η αρχιτεκτονική των κτισμάτων και η αγιογράφηση υπήρξε έργο λαϊκών τεχνιτών, όπως και σε πολλά άλλα παρόμοια ιδρύματα του Πηλίου.

Η επίκαιρη θέση στην οποία είναι κτισμένο και η καλλιτεχνική σημασία, που διατηρεί ακόμη το μοναστήρι της Πάου, το καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα χριστιανικά μνημεία της περιοχής.

Η ακμή της Μονής συμπίπτει με τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα.

Η διάλυση της Μονής φαίνεται ότι συνέβη στα χρόνια της Πηλιορείτικης εξέγερσης κατά την επιδρομή του στρατού του Δράμαλη, το 1822.

Το κόσμημα του Μοναστηριού, από ιστορική, θρησκευτική και καλλιτεχνική άποψη, αποτελεί ο μικρός ναός, το Καθολικό, κτισμένος στο κέντρο της αυλής.

Η αρχιτεκτονική μορφή του ανήκει στον λεγόμενο «αγιορείτικο» τύπο, με βασικό χαρακτηριστικό την ύπαρξη, στην βορινή και την νότια πλευρά δύο κογχών («χορών»). Στο κέντρο της στέγης από σχιστολιθικές σκεπόπλακες, υψώνεται κωνοειδής τρούλος

Ο ναός διακρίνεται σε τρία μέρη: τον πρόναο /νάρθηκα, τον κυρίως ναό και το άγιο βήμα. Η είσοδος στο ναό γίνεται από δύο πόρτες στον πρόναο, από τη δυτική και τη νότια πλευρά. Οι εσωτερικές επιφάνειες καλύπτονται από αγιογραφίες

Από τους θησαυρούς του Καθολικού με καλλιτεχνική και ιστορική σημασία σημειώνονται οι ανάγλυφες σε πέτρα ή μάρμαρο και οι γραπτές επιγραφές,

και βέβαια οι ανάγλυφες παραστάσεις στο μάρμαρο ή στην πέτρα,

όπως η αναπαράσταση του ναού στη μαρμάρινη αψίδα της δυτικής πύλης,

και άλλα διακοσμητικά.

Το πιο σημαντικό ίσως κόσμημα του καθολικού είναι οι αγιογραφίες, που καλύπτουν ολόκληρη την επιφάνεια των τοίχων του ναού και στα τρία τμήματα. Οι αγιογράφοι είναι άγνωστοι και πάντως διαφορετικοί στον κυρίως ναό και στον πρόναο. Είναι εμφανής η λαϊκή ιδιοσυγκρασία τους επηρεασμένη από την μοναστηριακή και την λαϊκή τέχνη των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Από επιγραφή είναι γνωστό ότι η εικονογράφηση του νάρθηκα αποπερατώθηκε τις παραμονές Χριστουγέννων του 1794

Από τις τοιχογραφίες του κυρίως Ναού ο «αναπεσών». Στις αγιογραφίες του κυρίως ναού και του ιερού Βήματος παρατηρούνται εκτεταμένες φθορές.

Από τον θεματολογικό πλούτο της αγιογράφησης του πρόναου η προσοχή εντοπίζεται σε δύο κύκλους. Ο πρώτος εικονίζεται στους τέσσερις τοίχους, και περιλαμβάνει σειρά διηγηματικών υποθέσεων από σκηνές της Αποκάλυψης, το παράξενο και κάποτε τρομακτικό όραμα του Ιωάννη, το μεγάλο μεταφυσικό θαύμα της Δεύτερης παρουσίας,

Ο κήπος του Παραδείσου, όπου ανάμεσα σε μαγευτική βλάστηση κάθονται σε θρόνους οι τρεις Πατριάρχες, και πλάι τους ο Ληστής, ο συγχωρεμένος πάνω στο Σταυρό.

Στα δεξιά του Χριστού – Κριτή άγιοι και απόστολοι,

και «χοροί» αγίων.

Ο Θεός – Παντοκράτορας στο κέντρο της οροφής του πρόναου.

Σημαντικές είναι οι εικόνες του Χριστού, της Παναγίας, του Προδρόμου, του επώνυμου Αγίου, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Δημητρίου και άλλων αγίων. Μερικές από αυτές φέρουν φθορές, καθώς –κατά την παράδοση- «γκάβουσαν τουν άγιου».

σύμφωνα με την επιγραφή, «ο άγιος Νικόλαος εις την καμάραν και οι δύο καβαλαρέοι άγιοι, έγιναν δια εξόδου» του Πηλιορείτη αρματολού Καπετάν Στέργιου Μπασδέκη

Ιδιαίτερα τιμητική θέση στις τοιχογραφίες του νάρθηκα αφιερώνεται στον Άγιο Νικόλαο. Είναι οι πιο σημαντικές (και κατά σύμπτωση οι πιο καλοδιατηρημένες) αγιογραφίες της Πάου. Εικονογραφούν τον κύκλο της ζωής του Αγίου, σε μικρόσχημες συνθέσεις στην κοίλη οροφή του πρόναου και στα δύο σφαιρικά τρίγωνα, που σχηματίζει η οροφή με τον μεσότοιχο προς τον κυρίως Ναό. Θεματολογικά αποδίδουν τον εικονογραφικό κύκλο της ζωής και των θαυμάτων του Αγίου, παρμένο από το συναξάρι του.

Λεπτομέρεια από τη θαυμάσια θαλασσογραφία του εικονογραφικού κύκλου του βίου του Αγίου Νικολάου.

Δείγμα από τα χαράγματα καραβιών στις τοιχογραφίες του νάρθηκα.

χειρόγραφη «ενθύμηση» σε εκκλησιαστικό βιβλίο (1854)‏

Το 1985 η κοινότητα (τώρα Δήμος) Αργαλαστής με απόφασή της παρεχώρησε δωρεάν το Μοναστήρι και την επικαρπία της κτηματικής του περιουσίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Η τεχνική υπηρεσία του Πανεπιστημίου ανέλαβε και πραγματοποίησε την ανακατασκευή και αναπαλαίωση του χώρου των κελιών,

προκειμένου να δημιουργηθεί συνεδριακό κέντρο,

ώστε σήμερα να είναι δυνατή η πραγματοποίηση συνεδρίων και η φιλοξενία επισκεπτών.

κυκλοφορεί κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας Βόλος 2004

τέλος Ευχαριστούμε για την παρουσία σας