Οικογενειακή Φωτογραφία Βικτωριανή Εποχή (1830-1900) έως Εδουαρδινή Εποχή (1900-1910) (Memento Mori)

Στα πλαίσια του μαθήματος «Σχέδιο Έρευνας: Οικογενειακή Φωτογραφία», κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας για το θέμα, συναντήσαμε πληροφορίες για το φαινόμενο Memento Mori-Post mortem photographs (μεταθανάτια φωτογραφία). Το θέμα μας ενδιέφερε ιδιαίτερα κι αποφασίσαμε να μάθουμε περισσότερα.

Δημιουργία Ο άνθρωπος είχε πάντα την επιθυμία να απαθανατίζει (μέσω της εικόνας) τον εαυτό του και τα αγαπημένα του πρόσωπα. Αρχικά, αυτό το προνόμιο είχαν μόνο οι μεσοαστικές και μεγαλοαστικές οικογένειες, οι οποίες μέσω των ζωγραφικών πορτραίτων φύλασσαν τις πρώτες αποτυπώσεις των μορφών τους.

Memento Mori Με την εξέλιξη της φωτογραφίας, και την ανακάλυψη μιας πιο φθηνής μεθόδου εμφάνισής της, οι φωτογραφίες έγιναν αρκετά προσιτές στις μεγαλοαστές τάξεις, απ’ ότι στο παρελθόν. Αυτό συνέβαλε στο να κρατάει η οικογένεια την ανάμνηση ενός νεκρού μέλους της, για πάντα, μέσω αυτής της φωτογραφίας.

Πολλές φορές ο νεκρός απεικονίζεται με ολόκληρη την οικογένεια, αφού ήταν μια ευκαιρία για ομαδική φωτογραφία. Ακόμα και οι πιο εύποροι δεν άντεχαν οικονομικά ατομικές φωτογραφίες.

βαθύ ύπνο, ή τοποθετημένο με τρόπο ώστε να φαίνεται πιο «ζωντανό». Οι πρώτες φωτογραφίες που απεικόνιζαν νεκρούς αποτελούν συνήθως κοντινά πλάνα του προσώπου ή πλάνα από ολόκληρο το σώμα σε βαθύ ύπνο, ή τοποθετημένο με τρόπο ώστε να φαίνεται πιο «ζωντανό». Τα παιδιά φαίνονται να αναπαύονται με ένα αγαπημένο παιχνίδι και φωτογραφίζονται μαζί με ένα μέλος της οικογένειας. Τα λουλούδια επίσης ήταν συνηθισμένο στοιχείο.

Λόγοι Δημιουργίας Οι συγκεκριμένες φωτογραφίες βοηθούσαν την οικογένεια να κρατά στην μνήμη της «αθάνατο» το νεκρό πρόσωπο. Στην πλειοψηφία των φωτογραφιών απεικονίζονται βρέφη και μικρά παιδιά. Αυτό συνέβαινε γιατί κατά την Βικτωριανή εποχή, η παιδική θνησιμότητα ήταν υπερβολικά υψηλή. Τα πιο νεαρά μέλη της οικογένειας ήταν πιο επιρρεπή στους ιούς, λόγω του αδύναμου ανοσοποιητικού τους συστήματος. Μια φωτογραφία που απεικονίζει το νεκρό ίσως και να ήταν η μόνη φωτογραφία αυτού του προσώπου που η οικογένεια είχε στην κατοχή της.

Γενικές Πληροφορίες Στα κλειστά βλέφαρα ζωγραφίζονταν οι κόρες των ματιών, οι οποίες φαίνονταν ιδιαίτερα έντονα στις τελικές φωτογραφίες. Επιπλέον ήταν συχνό το φαινόμενο να επιχρωματίζει ο φωτογράφος τα μάγουλά τους με ελαφρύ ροζ χρώμα Συνήθως οι νεκροί τοποθετούνταν στη μέση, μιας και αποτελούσαν το κεντρικό θέμα της φωτογραφίας.

Τοποθέτηση Υπήρχαν βάσεις οι οποίες στήριζαν τον νεκρό από τον αυχένα και την πλάτη. Με σκοινιά έδεναν τα άκρα και τα κρατούσαν τεντωμένα

Εξέλιξη Μεταγενέστερα παραδείγματα δείχνουν λιγότερη διάθεση  για μια ζωντανή εμφάνιση, και συχνά παρουσιάζουν το θέμα απλά τοποθετημένο σε φέρετρο σπάνια με τη συνοδεία συμμετεχόντων. Αυτό το είδος της φωτογραφίας ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στην Ευρώπη και λιγότερο σύνηθες στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Γιατί εξαλείφθηκαν οι Μεταθανάτιες Φωτογραφίες; Από τη στιγμή που οι φωτογραφίες έγιναν προσιτές, η απαθανάτιση προσώπων έγινε μέρος της καθημερινότητας. Η κατοχή πορτρέτων των ζωντανών, έκανε την απόκτηση μίας μεταθανάτιας φωτογραφίας περιττή και ανεπιθύμητη.

Οι άνθρωποι δεν άφηναν πια την τελευταία τους πνοή στο σπίτι, αλλά στο νοσοκομείο. Έτσι απομακρύνθηκαν από τον θάνατο, που πλέον αποτελούσε κάτι αποκρουστικό και θλιβερό.

Η ανάπτυξη στον τομέα της φαρμακευτικής μείωσε τη θνησιμότητα δραματικά. Έτσι ο θάνατος δεν αποτελούσε πια ένα τόσο καθημερινό φαινόμενο. Οι φωτογραφικές μηχανές έγιναν πολύ πιο προσιτές και φτηνές. Η κάθε οικογένεια είχε ήδη φωτογραφίες των ζωντανών μελών της, άρα δεν υπήρχε η ανάγκη μεταθανάτιων. Όσο το φαινόμενο εξαλειφόταν, η ιδέα γινόταν όλο και πιο αποκρουστική και νοσηρή.

Σημερινή αντιμετώπιση Η μεταθανάτια φωτογραφία σήμερα αντιμετωπίζεται αρνητικά, εφόσον ο θάνατος σίγουρα δεν θεωρείται κάτι θεμιτό να το θυμόμαστε. Η πρακτική βρίσκεται ακόμα σε ισχύ σε μερικές χώρες, αλλά σε καμία περίπτωση με τη δημοτικότητα που είχε τότε, όπως στην Ανατολική Ευρώπη και αλλού. Πρόσωπα που θεωρούνται πολύ ιερά είναι αυτά που απεικονίζονται σήμερα στις εν λόγω φωτογραφίες.

Τέλος, η μεταθανάτια φωτογραφία έχει αποτελέσει την έμπνευση για πολλούς σύγχρονους καλλιτέχνες, που φωτογραφίζουν τα πτώματα θυμάτων βίαιων θανάτων, σαν να ήταν πορτραίτα. Η αντιλήψεις της Εκκλησίας δεν εναντιώνονται σε αυτή τη συνήθεια, αφού και στις κηδείες υπάρχει η επιλογή να μένει το φέρετρο ανοιχτό, προβάλλοντας έτσι τον νεκρό κι αποδεχόμενοι τον θάνατο.

Θεοδωροπούλου Φωτεινή Εργασία στα πλαίσια του μαθήματος «Σχέδιο Έρευνας: Οικογενειακή Φωτογραφία» Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ.Πλεύρη Από: Αναστασιάδου Δήμητρα Βοσνάκη Δήμητρα Κασαρά Παρασκευή Θεοδωροπούλου Έλενα Θεοδωροπούλου Φωτεινή (Μπλε Ομάδα)