Ενότητα 15 Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί Κεφάλαιο Τρίτο Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και στον Κόσμο τον 19ο αιώνα Ενότητα 15 Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι Οι μαθητές επιδιώκεται να: 1. Να κατανοήσουν τους όρους «ιμπεριαλισμός» και «αποικιοκρατία», καθώς και τη στενή μεταξύ τους σχέση. 2. Να γνωρίσουν τα κύρια αίτια της αποικιοκρατίας, την κοινωνική της βάση, τους πρωτοπόρους της, καθώς και τις κύριες μορφές και την έκταση της αποικιακής εξάπλωσης. 3. Να γνωρίσουν τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας τόσο για τους αποικιοκράτες όσο και για τους λαούς και τις χώρες που κατακτήθηκαν. Διδακτικός χρόνος: 1 περίοδος

Παρακολουθήστε προσεκτικά

Έχοντας παρακολουθήσει προσεκτικά το πιο πάνω απόσπασμα της ταινίας, να προβληματιστείτε για τα πιο κάτω ερωτήματα: Από ποια χώρα ή γεωγραφική περιοχή μπορεί να προέρχονται τα πρόσωπα που παρουσιάζονται; Υπάρχει κάποιο πρόσωπο που νομίζετε ότι δεν ανήκει στην ομάδα ανθρώπων που παρουσιάζει η ταινία; Πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι απέναντί του; Ποια είναι η δική του συμπεριφορά απέναντι σε αυτούς; Πώς νομίζετε βρέθηκε ένας ξένος ανάμεσα στην ομάδα αυτή; Τι μπορεί να συμβαίνει; Απόσπασμα ταινίας «Ινδοκίνα» (Ρεζί Βαρνιέ, 1992)

Ιμπεριαλισμός και αποικιοκρατία Ιμπεριαλισμός/ ιμπεριαλιστική πολιτική η τάση για επέκταση της πολιτικής και οικονομικής επιρροής ενός κράτους σε άλλες χώρες, κυρίως με τη χρησιμοποίηση της στρατιωτικής του δύναμης (λατινική λέξη imperium: ισχύς, εξουσία). Αποικιοκρατία η προσπάθεια απόκτησης αποικιών.

Τα κύρια αίτια Ορισμένα από τα αίτια της αποικιοκρατίας Αναντίρρητα τα υλικά συμφέροντα έπαιξαν σπουδαίο ρόλο. Οι βιομηχανικές επαναστάσεις του 19ου αιώνα ενέτειναν τις ανάγκες της Ευρώπης σε πολύτιμα μέταλλα και πρώτες ύλες [...]. Το ίδιο ισχύει για τα κεφάλαια των οποίων τα έσοδα είναι υψηλότερα στα υπερπόντια εδάφη απ΄ ό,τι στη γηραιά ήπειρο (=την Ευρώπη) [...]. Σε μια εποχή που το εθνικό συμφέρον μετριέται με την ισχύ και το κύρος, η θέληση των κυβερνήσεων να οικοδομήσουν απέραντες αποικιακές αυτοκρατορίες είναι ένας τρόπος να αυξήσουν τις ζωτικές δυνάμεις του έθνους, παρέχοντάς του στρατιώτες, βάσεις για το στόλο και πρώτες ύλες για τη βιομηχανία του. S. Berstein & P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης, μτφρ. Α.Κ. Δημητρακόπουλος, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, τόμ. 2, σ. 175-176

Ποια άλλα αίτια αναφέρονται στο βιβλίο σας; Αφού μελετήσετε την πιο πάνω γραπτή πηγή (σελίδα 49 του βιβλίου σας) και αξιοποιώντας τις πληροφορίες που δίνονται στην ίδια σελίδα του βιβλίου σας καθώς και τις ευρύτερες ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: Ποια αίτια οδηγούν στη δημιουργία των αποικιών (φαινόμενο αποικιοκρατίας) σύμφωνα με την πηγή; Ποια άλλα αίτια αναφέρονται στο βιβλίο σας; Ποιες ομοιότητες και διαφορές εντοπίζετε μεταξύ της αποικιοκρατίας της νεότερης ιστορίας και του αποικισμού αρχαίων λαών;

Η κοινωνική βάση της αποικιοκρατίας Αστική τάξη: επωφελείται σε μεγάλο βαθμό. Ευρύτερα κοινωνικά στρώματα: βλέπουν την οικονομική και κοινωνική τους θέση να βελτιώνεται. Επιβεβαίωση «Ανωτερότητας» των κατακτητών και ενίσχυση της εθνικής αυταρέσκειας.

Πρωτοπόροι της αποικιοκρατίας - Οι εξερευνητές Πηγή: Cd rom «Μικρός εξερευνητής. Ταξίδια», Διδακτική πρόταση Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Ελλάδος: Μεσαιωνική και Νεώτερη Ιστορία, Β΄ Γυμνασίου, Οι ανακατατάξεις στη μεταμεσαιωνική ευρωπαϊκή οικονομία -Οι ανακαλύψεις.

Οι χριστιανοί ιεραπόστολοι Η πρώτη χριστιανική λειτουργία στα νησιά Μπαχάμες της Καραϊβικής. Πηγή: Διδακτική πρόταση Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Ελλάδος: Μεσαιωνική και Νεώτερη Ιστορία, Β΄ Γυμνασίου, Οι ανακατατάξεις στη μεταμεσαιωνική ευρωπαϊκή οικονομία -Οι ανακαλύψεις.

Οι έμποροι Ολλανδοί έμποροι στη Νέα Ολλανδία (Αυστραλία) Ολλανδικό πλοίο στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας (ξυλογραφία του 1859) Πηγή: http://www.nygeo.org/dutch.jpg Πηγή: http://farm1.static.flickr.com/146/365745683_8a85dfdebf_o.jpg

Οι μέθοδοι αποικιοκρατικής πολιτικής Η κατάκτηση εδαφών και η καθυπόταξη των κατοίκων τους Η οικονομική διείσδυση σε ανεξάρτητα κράτη και η μετατροπή τους σε ημιαποικίες.

Τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας

Λαϊκή λιθογραφία Με ποια από τις δύο μεθόδους εφαρμόζουν την αποικιακή πολιτική τους οι Γάλλοι στη Μαδαγασκάρη; (Πηγή: http://caom.archivesnationales.culture.gouv.fr)

Η αποικιακή εξάπλωση Αφού παρατηρήσετε τον επόμενο διαδραστικό χάρτη προσεκτικά να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: Σε ποια χρονική στιγμή φτάνει στην κορύφωσή της η αποικιακή εξάπλωση; Ποια κράτη καταλαμβάνουν εδάφη της Αφρικής και της Ασίας και τα μετατρέπουν σε αποικίες; Η Κύπρος αποτελεί αποικία;

Ο αποικιακός κόσμος από το 1492 έως το 2008 Ο αποικιακός κόσμος από το 1492 έως το 2008 Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Colonialism

Μητροπόλεις και αποικίες στις αρχές του 20ού αιώνα Έκταση μητρόπολης (σε τετραγ. μίλια) Έκταση αποικιών (σε τετραγ. μίλια) Πληθυσμός μητρόπολης Πληθυσμός αποικιών Βρετάνια 94.000 13.100.000 45.500.100 470.000.000 Γαλλία 212.600 4.300.000 42.000.000 65.000.000 Βέλγιο 11.800 940.000 8.300.000 13.000.000 Ολλανδία 13.200 790.000 8.500.000 66.000.000 Γερμανία (το 1914) 210.000 1.100.000 67.500.000 Πηγή: Mary Evelyn Townsend, European Colonial Expansion since 1871, J.P. Lippincott Company, Σικάγο 1941, σ. 19 (Ευαγγελία Λόυβη – Δημήτριος Ξιφαράς, Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου –Βιβλίο Εκπαιδευτικού, Αθήνα 2007, σ. 57)

Ένας Βρετανός αποικιοκράτης γράφει για τους κατοίκους της νέας βρετανικής αποικίας της Κύπρου το 1879: “Οκνηροί [οι Έλληνες της Κύπρου], ζώντας μόνο για να τρώνε, διέπρεψαν σε μια σειρά από γυναικεία επαγγέλματα· διέπρεψαν στο ράψιμο και το κέντημα, στο σκάλισμα κοκάλων και στην παραγωγή πήλινων αγγείων, στο βάψιμο ρούχων και στο φύσημα του γυαλιού. Ανώτερα πράγματα μπορούσαν να αναζητήσουν αλλού· το αλφάβητό τους στη Σιδώνα, την γεωργία τους στην Μέμφιδα και τις θεότητές τους παντού. Ίσις, Αστάρτη, Αφροδίτη, Βένους – όλες αυτές οι θεές από τα ξένα ήσαν οι ίδιες γι΄ αυτούς... σε τίποτα δεν έχουν αλλάξει [οι Τούρκοι και Έλληνες της Κύπρου]· ό,τι είναι τώρα ήταν πριν· και ό,τι ήταν πριν είναι τώρα – νωθροί, ανεύθυνοι, κόσμος που μιμείται τους άλλους, αλλά χωρίς σπίθα τουρκικής φωτιάς, χωρίς ίχνος ελληνικού γούστου....” Hepworth W. Dixon*, British Cyprus, London 1879. Παυλίδης Ά., Η Κύπρος ανά τους Αιώνες: Μέσα από τα κείμενα των ξένων επισκεπών της, τόμ. 3, Φιλόκυπρος, Λευκωσία 1995, 1161-1163 * Ο Hepworth W. Dixon ήταν αξιωματούχος της Μεγάλης Βρετανίας κι ανάμεσα στους αξιωματικούς που έπλευσαν εν ονόματι της βασίλισσας Βικτώριας για να καταλάβουν την Κύπρο στα 1878.

Να προσδιορίσετε αν αποτελεί πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή. Αφού μελετήσετε την πιο πάνω πηγή και με βάση τις πληροφορίες που δίνονται στις σελίδες 50 - 51 του βιβλίου σας, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: Να προσδιορίσετε αν αποτελεί πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή. Πώς χαρακτηρίζει τους Κυπρίους ο Βρετανός Hepworth Dixon; Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο Βρετανός αξιωματούχος παρουσιάζει με τέτοιο τρόπο τους κατοίκους της Κύπρου;

Άσκηση αυτοαξιολόγησης Να αντιστοιχίσετε τα γράμματα της στήλης Α΄ με τους αριθμούς της στήλης Β΄, έτσι ώστε τα στοιχεία που δίνονται να ανταποκρίνονται στην ιστορική πραγματικότητα. Προσοχή: περισσεύουν δύο στοιχεία της στήλης Β΄. ΣΤΗΛΗ Α΄ ΣΤΗΛΗ Β΄ Α. Η ισχυρότερη αποικιακή δύναμη Β. Εμπροσθοφυλακή των αποικιοκρατών Γ. Ένα από τα κύρια αίτια της αποικιοκρατίας Δ. Συμπεριλαμβανόταν στην κοινωνική βάση της αποικιοκρατίας Ε. Μία από τις μεθόδους της αποικιοκρατικής πολιτικής 1. Αστική τάξη 2. Γερμανία 3. Έμποροι 4. Ευρωπαϊκός πολιτισμός 5. Οικονομική διείσδυση 6. Απόκτηση νέων αγορών 7. Μεγάλη Βρετανία

Κατ΄ οίκον εργασία Να επιλέξετε μία από τις πιο κάτω ερωτήσεις: Κατ΄ οίκον εργασία Να επιλέξετε μία από τις πιο κάτω ερωτήσεις: 1. «Από οικονομική άποψη, τι χρειάζονται οι αποικίες; Αρχικά προσφέρουν ένα άσυλο και εργασία στους κατοίκους των χωρών που παρουσιάζουν υπερπληθυσμό. Αλλά υπάρχει κι ένας δεύτερος λόγος, που προσιδιάζει (=ταιριάζει) στους λαούς οι οποίοι διαθέτουν περίσσευμα από κεφάλαια ή από προϊόντα. Αυτός ο δεύτερος λόγος εναρμονίζεται περισσότερο με τη σημερινή πραγματικότητα. Κύριοι, υπάρχει κι άλλο ένα σημείο που πρέπει επίσης να θίξω. Είναι η ανθρωπιστική και πολιτιστική πλευρά του θέματος. Πρέπει να πούμε καθαρά ότι οι ανώτεροι φυλετικά λαοί έχουν καθήκον απέναντι στους κατώτερους λαούς να τους εκπολιτίσουν». Λόγος του Ζυλ Φερύ, Υπουργού Εξωτερικών της Γαλλίας, στη Γαλλική Βουλή στις 28 Ιουλίου 1885. Πηγή: Κολιόπουλος Ι., Σβολόπουλος Κ., Χατζηβασιλείου Ευ., Νημάς Θ., Σχολινάκη - Χελιώτη Χ., Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου, Γ΄ Λυκείου - Βιβλίο Εκπαιδευτικού, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2007, σ. 67.

Να προσδιορίσετε αν αποτελεί πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή. Αφού μελετήσετε την πιο πάνω γραπτή πηγή, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: Να προσδιορίσετε αν αποτελεί πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή. Σε τι χρειάζονταν οι αποικίες, σύμφωνα με τον Υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας Ζυλ Φερύ; Να σχολιάσετε τη θέση του Ζυλ Φερύ «Πρέπει να πούμε καθαρά ότι οι ανώτεροι φυλετικά λαοί έχουν καθήκον απέναντι στους κατώτερους λαούς να τους εκπολιτίσουν»

2. Αφού παρατηρήσετε προσεκτικά τις πιο κάτω εικόνες και λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες που δίνονται στην υποενότητα «Τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας» (σελ. 50-51 του βιβλίου σας), να τις σχολιάσετε: (α) (β)

3. Ο αγγλικός ιμπεριαλισμός (1850-1900) Ο Νέβιλ Τσάμπερλαιν, Βρετανός πολιτικός και πρωθυπουργός της Αγγλίας κατά την περίοδο 1937-1940, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στον Καναδά το 1895, μιλά για την αγγλοσαξωνική φυλή: «Ναι, πιστεύω σ΄ αυτήν την αγγλοσαξωνική φυλή, την πιο μεγάλη απ΄ όλες τις φυλές που κυριάρχησαν ποτέ στον κόσμο· σ΄ αυτήν την αγγλοσαξωνική φυλή, την υπερήφανη, την επίμονη, την αποφασιστική, τη γεμάτη αυτοπεποίθηση, την οποία κανένα γεωγραφικό κλίμα, καμιά αλλαγή δεν μπορεί να νοθεύσει και η οποία, αναπότρεπτα, θα είναι η κύρια δύναμη στην εξέλιξη της μελλοντικής ιστορίας και του παγκόσμιου πολιτισμού. Και πιστεύω στο μέλλον αυτής της πλατιάς σαν τον κόσμο αυτοκρατορίας, για την οποία κανένας Άγγλος δεν μπορεί να μιλήσει χωρίς να αισθανθεί ένα ρίγος ενθουσιασμού». Β. Μπεράρ, Η Αγγλία και ο Ιμπεριαλισμός, 1900 (Β. Σκουλάτος, Ν. Δημακόπουλος, Σ. Κόνδης, Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, τεύχος Β΄, Β΄ Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1994, σελ. 180,181. Χριστοδουλίδου Ελ., Αριστείδου Α., Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου –Βιβλίο Εργασίας, ΥΑΠ, Λευκωσία 1999, σελ. 145)

(β) Πώς συνδέεται αυτή η πίστη με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό; Αφού μελετήσετε την πιο πάνω γραπτή πηγή και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, που αποκομίσατε από το μάθημα, να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: (α) Τι πιστεύει ο Τσάμπερλαιν για τη φυλή του και ποια συναισθήματα του γεννά αυτή η πίστη του; (β) Πώς συνδέεται αυτή η πίστη με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό; (γ) Είχαν παρόμοιες απόψεις με τον Τσάμπερλαιν και οι άλλοι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες; Που οδηγούσαν τέτοιες αντιλήψεις τους Ευρωπαίους;

Χρήσιμοι όροι/έννοιες που πρέπει να κρατήσετε: Ιμπεριαλισμός Αποικία Αποικιοκρατία Εθνική αυταρέσκεια Εξερευνητές Ιεραπόστολοι Εμπροσθοφυλακή Οικονομική διείσδυση Ημιαποικία Πολιτισμική αλαζονεία

Ευχαριστώ για τη συνεργασία Τέλος