Δέσποινα Ιωάννου - Βασιλείου AΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ Δέσποινα Ιωάννου - Βασιλείου

Μέσα στο θησαυροφυλάκιο της Εκκλησιαστικής υμνογραφίας κατέχει ξεχωριστή θέση το πολυτίμητο διαμάντι που ακούει στο όνομα ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ. Η αξία του ύμνου είναι, πράγματι, ανεκτίμητη και η σημασία του ξεπερνά κατά πολύ τα όρια ενός απλού θρησκευτικού κειμένου.

Α. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΥΜΝΟΥ Ο Ακάθιστος Ύμνος χρησιμοποιήθηκε επίσημα για πρώτη φορά, μετά τη διάσωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Αβάρους το 626 μχ. Από τότε καθιερώθηκε στη συνείδηση της Εκκλησίας ως ο ύμνος που εξέφραζε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα αισθήματα ευγνωμοσύνης των πιστών προς την Κυρία Θεοτόκο, προς την Υπέρμαχο Στρατηγό, προς την Ανύμφευτη Νύμφη.

Πρέπει, βέβαια, να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή, ότι ο ύμνος δε γράφτηκε τις δύσκολες εκείνες μέρες της πολιορκίας της Κων/πόλεως. Ήταν γραμμένος από προηγουμένως σε άγνωστο δυστυχώς για μας, χρόνο και από άγνωστο, κατ' ουσία, συγγραφέα.

Ο λαός της Κων/πολης αναγνωρίζοντας τη συμβολή της Θεοτόκου στη σωτηρία του, απέδωσε τη νίκη στην Υπέρμαχο Στρατηγό και ''ορθοστάδην'' (όρθιος) έψαλλε προς αυτήν, στον ιερό ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, τον σήμερα γνωστό σε όλους μας, Ακάθιστο Ύμνο .

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Ο Ακάθιστος Ύμνος είναι γνωστός και με τη λέξη, «κοντάκια», γιατί ανήκει σ’ αυτό το είδος των εκκλησιαστικών τροπαρίων. Η ονομασία αυτή οφείλεται, μάλλον, στο ότι η μεμβράνη πάνω στην οποία ήταν γραμμένες οι ποιητικές αυτές συνθέσεις, ήταν τυλιγμένη πάνω σ’ ένα κοντό ξύλο.

Αποτελείται από το προοίμιό του, για το οποίο έγινε λόγος προηγουμένως, και από 24 οίκους (στροφές) που έχουν αλφαβητική ακροστιχίδα (η κάθε στροφή ξεκινά από το αντίστοιχο γράμμα του Ελληνικού αλφαβήτου).

Οι στροφές διακρίνονται σε δύο είδη, στις μεγάλες και τις μικρές Οι στροφές διακρίνονται σε δύο είδη, στις μεγάλες και τις μικρές. Οι μεγάλες στροφές, που αντιστοιχούν στους περιττούς αριθμούς (1η, 3η, 5η, 7η κλπ), περιέχουν τις περίφημες χαιρετιστήριες εκφράσεις προς την Παναγία και καταλήγουν με το υπέροχο «Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε». Οι μικρές στροφές αντιστοιχούν στους ζυγούς αριθμούς (2η, 4η, 6η, 8η κλπ) και καταλήγουν όλες με την αναφώνηση, «Αλληλούια» (Να αινείτε τον Κύριο).

Όσον αφορά το περιεχόμενο του ύμνου, θα λέγαμε ότι ο ποιητής ασχολείται με θέματα ιστορικά αλλά και θεολογικά. Στους πρώτους δώδεκα οίκους, με άφθαστη ποιητική μαεστρία, αναπαριστά μπροστά μας γεγονότα που με απλότητα καταγράφονται στα Ευαγγέλια. Α-Δπεριγράφουν τα γεγονότα του Ευαγγελισμού. Εαναφέρεται στη συνάντηση της Θεοτόκου με την Ελισάβετ. Ζστις αμφιβολίες που δημιουργήθηκαν στον Ιωσήφ από την εγκυμοσύνη της Παναγίας. Ηπαρουσιάζει την προσκύνηση του μικρού Χριστού από τους βοσκούς, Θ-Κ αφηγούνται τα σχετικά με τους τρεις Μάγους (προσκύνηση του Χριστού, αποφυγή Ηρώδη). Λ μιλά για τη φυγή του Χριστού στην Αίγυπτο και Μ περιγράφει την Υπαπαντή του Κυρίου.

Στους άλλους δώδεκα οίκους, με έντεχνο λυρικό τρόπο, ο ποιητής καταγράφει θεολογικές αλήθειες που αναφέρονται στη σημασία του σωτηριώδους έργου του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, στη δυνατότητα θέωσης των ανθρώπων και, βέβαια, στην καθοριστική συμβολή της Θεομήτορος στο όλο σχέδιο του Θεού.

Ν Ο λόγος του Θεου με την Σάρκωσή του δημιουργεί νέα κτίση Ξ Ο παράξενος τρόπος που γεννήθηκε ο Χριστός προτρέπει τους ανθρώπους να υψώσουν το νου τους στον ουράνιο κόσμο Ο Ο Λόγος ήταν στην γη ως άνθρωπος , δεν απουσίαζε όμως από τον ουρανό ΠΟι Άγγελοι θαύμασαν το έργο της ενανθρωπίσεως του Θεού Ρ Οι σοφοί μένουν άφωνοι , μη μπορώντας να εξηγήσουν το μυστήριο της γεννήσεως Σ Ο ποιμένας – Θεός γίνεται πρόβατο-άνθρωπος για να σώσει τον κόσμο Τ Η Παρθένος προστατεύει όλους τους πιστούς Υ Κανένας ύμνος δεν αρκεί για να υμνηθεί ο Σωτήρας Φ Η Θεοτόκος είναι λαμπάδα που μας καθοδηγεί Χ Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο για να μας δώσει χάρη Ψ Η Θεοτόκος είναι έμψυχος ναός στον οποίο δοξάζεται ο Χριστός Ω Τελική αναφορά ικεσίας προς τη Θεοτόκο.

Ο Ακάθιστος ύμνος όταν ψάλλεται στις Εκκλησίες μας, συνοδεύεται πάντοτε με το Μικρό Απόδειπνο και τον κανόνα του υμνογράφου Ιωσήφ μοναχού (στην ορολογία της υμνολογίας ''κανόνας'' ονομάζεται ένας μεγάλος ύμνος που υποδιαιρείται σε ''ωδές'').

Ο κανόνας της ακολουθίας του Ακάθιστου ύμνου, που ανήκει στον υμνογράφο Ιωσήφ Μοναχό, αποτελείται από οκτώ ωδές και έχει σαν ακροστιχίδα τη φράση «Χαράς Δοχείον, Σοι Πρέπει Χαίρειν Μόνη. Ιωσήφ». Ξεκινά με το γνωστό ύμνο «Ανοίξω το στόμα μου και πληρωθήσεται πνεύματος ... » και είναι αφιερωμένος στην Υπεραγία Θεοτόκο, την οποία υμνεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Άγγελος πρωτοστάτης ουρανόθεν επέμφθη, ειπείν τη Θεοτόκω το χαίρε...

Βλέπουσα η Αγία εαυτήν εν αγνεία, φησί τω Γαβριήλ θαρσαλέως...

Γνώσιν άγνωστον γνώναι η Παρθένος ζητούσα, εβόησε πρός τον λειτουργούντα...

Χαίρε κλίμαξ επουράνιε, δι’ ης κατέβη ο Θεός...

Χαίρε γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν...

Δύναμις του Υψίστου επεσκίασε τότε πρός σύλληψιν τη Απειρογάμω

Έχουσα Θεοδόχον η Παρθένος την μήτραν, ανέδραμε προς την Ελισάβετ...

Ζάλην ένδοθεν έχων λογισμών αμφιβόλων, ο σώφρων Ιωσήφ εταράχθη...

Ήκουσαν οι ποιμένες των Αγγέλων υμνούντων την ένσαρκον Χριστού παρουσίαν...

Θεοδρόμον αστέρα θεωρήσαντες μάγοι, τη τούτου ηκολούθησαν αίγλη...

Ίδον παίδες Χαλδαίων εν χερσί της Παρθένου τον πλάσαντα χειρί τους ανθρώπους...

Χαίρε, της απάτης την κάμινον σβέσασα Χαίρε, της απάτης την κάμινον σβέσασα. Χαίρε, της Τριάδος τους μύστας φωτίζουσα.

Κήρυκες θεοφόροι γεγονότες οι Μάγοι, υπέστρεψαν εις την Βαβυλώνα...

Λάμψας εν τη Αιγύπτω φωτισμόν αληθείας, εδίωξας του ψεύδους το σκότος...

Χαίρε, θάλασσα ποντίσασα Φαραώ τον νοητόν.

Xαίρε πέτρα η ποτίσασα τους διψώντας την ζωήν.

Χαίρε, πύρινε στύλε, οδηγών τους εν σκότει.

Μέλλοντος Συμεώνος του παρόντος αιώνος μεθίστασθαι του απατεώνος, επεδόθης ως βρέφος αυτώ...

Νέαν έδειξε κτίσιν, εμφανίσας ο Κτίστης, ημίν τοις υπ’ αυτού γενομένοις...

Ξένον τόκον ιδόντες ξενωθώμεν του κόσμου, τον νουν εις ουρανόν μεταθέντες...

Όλος ην εν τοις κάτω και των άνω ουδόλως απήν ο απερίγραπτος Λόγος...

Πάσα φύσις Αγγέλων κατεπλάγη το μέγα της σης ενανθρωπήσεως έργον...

Ρήτορας πολυφθόγγους ως ιχθύας αφώνους ορώμεν επί σοί, Θεοτόκε...

Χαίρε, των Αθηναίων τας πλοκάς διασπώσα Χαίρε, των Αθηναίων τας πλοκάς διασπώσα . Χαίρε των αλιέων τάς σαγήνας πληρούσα.

Σώσαι θέλων τον κόσμον ο των όλων Κοσμήτωρ, εις τούτον αυτεπαγγέλτος ήλθεν...

Τείχος ει των παρθένων, Θεοτόκε Παρθένε, και πάντων των εις σε προστρεχόντων...

Ύμνος άπας ήτταται συνεκτείνεσθαι σπεύδων τω πλήθει των πολλών οικτιρμών σου...

Φωτοδόχον λαμπάδα τοις εν σκότει φανείσαν, ορώμεν την Αγίαν Παρθένον...

Χάριν δούναι θελήσας οφλημάτων αρχαίων Χάριν δούναι θελήσας οφλημάτων αρχαίων ..., και σχίσας το χειρόγραφον ακούει...

Ψάλλοντές σου τον τόκον, ανυμνούμεν σε πάντες ως έμψυχον Ναόν, Θεοτόκε...

Χαίρε, σκηνή του Θεού και Λόγου. Χαίρε, Αγία αγίων μείζων.

Χαίρε κιβωτέ χρυσωθείσα τω Πνεύματι.

Ω πανύμνητε Μήτερ, η τεκούσα τον πάντων αγίων αγιώτατον Λόγον...