ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ Γ΄ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ TΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΜΙΚΡΟΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ Γ΄ΕΞΑΜΗΝΟΥ Δρ Αλεξάνδρα Ζαμπετάκη – Λέκκα Καθ. Μικροπαλαιοντολογίας – Στρωματογραφίας ΕΚΠΑ Αθήνα Ιανουάριος 2008

ΒΕΝΘΟΝΙΚΑ ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ - ΠΑΛΑΙΟΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Βενθονικοί οργανισμοί ζουν στον πυθμένα ρηχών θαλασσών ή κοντά σε αυτόν Κρηπίδα Πλατφόρμες Πολύπλοκη μορφολογία πυθμένα → Έντονη διαφοροποίηση οικολογικών συνθηκών → δημιουργία διαφορετικών βιοτόπων → διαφορετικές πανίδες βενθονικών οργανισμών και διαφορετικοί λιθολογικοί χαρακτήρες ιζηματογένεσης

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ

εξωτερική πλατφόρμα 0 – 200μ και κλιτύς προς τις βαθύτερες περιοχές ιζηματογένεση πυριτικών και ανθρακικών πετρωμάτων βενθονικοί και πλαγκτονικοί οργανισμοί Κοντά στην πλατφόρμα απαντούν θραύσματα της πλατφόρμας μαζί με άφθονους βενθονικούς οργανισμούς κυρίως υαλώδη τρηματοφόρα, εχινόδερμα, σπόγγους κ.α.

κύριο σώμα της πλατφόρμας - φράγμα Δομείται κύρια από οργανισμούς όπως τα Κοράλλια, τους Ρουδιστές και από οργανισμούς που τα συνοδεύουν, όπως τα φύκη, τα βρυόζωα κ.α.

εσωτερική πλατφόρμα βρίσκεται προς την πλευρά της ηπείρου και χαρακτηρίζεται από ένα «περιορισμένο» θαλάσσιο περιβάλλον. Στο περιβάλλον αυτό παρατηρείται η μεγαλύτερη ποικιλία βενθονικών οργανισμών. Στην περιοχή αυτή συνήθως απουσιάζουν οι πλαγκτονικοί οργανισμοί. Ανάλογα με τη θαλάσσια στάθμη στις παλιρροιακές μεταβολές διακρίνουμε: 1 2 3

εσωτερική πλατφόρμα Υπερπαλιρροιακή περιοχή η οποία βρίσκεται πάνω από τη στάθμη της θάλασσας κατά την πλημμυρίδα (1) Μεσοπαλιρροιακή περιοχή η οποία βρίσκεται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας κατά την πλημμυρίδα και πάνω από τη στάθμη της θάλασσας κατά την αμπώτιδα (2) Υποπαλιρροιακή περιοχή η οποία βρίσκεται κάτω από τη στάθμη θάλασσας και κατά την αμπώτιδα. (3) 1 2 3

ήπειρος 1 2 3 Περιοχή 3: αποτίθενται συνήθως μικριτικοί ασβεστόλιθοι με τρηματοφόρα με πορσελανώδες ή συμφυρματοπαγές κέλυφος και σε μικρότερη αφθονία φύκη Dasycladales. Στις περιοχές αυτές δε συναντάμε πλαγκτονικούς οργανισμούς Περιοχές 1 & 2: Η ιζηματογένεση χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες δομές, όπως οι παραθυροειδείς δομές (birds eyes κ.α.), λαμινοειδείς δομές. Eυδοκιμούν τρηματοφόρα όπως τα Rhapydionininae μαζί με ορισμένα φύκη (πχ Cayeuxia), με γαστερόποδα κ. α. Στα περιβάλλοντα αυτά τα συνήθως αραγωνιτικά κελύφη των απολιθωμάτων τα οποία είναι ασταθή υφίστανται διάλυση και ανακρυστάλλωση κατά τη διαγένεση. Στα περιβάλλοντα αναδυμένων περιοχών, βρίσκουμε απολιθώματα που είτε χαρακτηρίζουν τα περιβάλλοντα αυτά, όπως είναι τα ωογόνια χαροφύτων, Microcodium,, είτε ανέχονται συνθήκες γλυκών και υφάλμυρων νερών

Οικολογία σύγχρονων βενθονικών τρηματοφόρων Τα σύγχρονα μεγάλα βενθονικά τρηματοφόρα, περνούν μέρος της ζωής τους ως επίφυτα σε μονοκύταρα φύκη ορισμένα για κάθε είδος τρηματοφόρου. Τα τρηματοφόρα αναπτύσσουν εiδικά μορφολογικά χαρακτηριστικά, προσαρμοσμένα στον τρόπο διαβίωσής τους και συμβίωσης με τα αντίστοιχα φύκη. Τα επιφυτικά τρηματοφόρα έχουν συνήθως δισκοειδές κέλυφος με περιφερειακά στοματικά ανοίγματα ή διάφορα σχήματα με επιμήκεις ή επίπεδες στοματικές (μετωπικές) επιφάνειες. Αντίθετα Τα είδη που ζουν στον πυθμένα έχουν κέλυφος διαφόρων σχημάτων και πολλά από αυτά έχουν σύστημα αγωγών.

Οικολογία – Παλαιοοικολογία βενθονικών τρηματοφόρων Οικολογία – Παλαιοοικολογία βενθονικών τρηματοφόρων Οι απευθείας συγκρίσεις της οικολογικής – παλαιοοικολογικής κατανομής των σύγχρονων και παλαιότερων μεγάλων βενθονικών τρηματοφόρων δυσχεραίνονται από το γεγονός ότι πολλές από τις απολιθωμένες μορφές δεν έχουν σύγχρονους αντιπροσώπους και αντίστροφα

Οικολογία – Παλαιοοικολογία βενθονικών τρηματοφόρων Οικολογία – Παλαιοοικολογία βενθονικών τρηματοφόρων Παράδειγμα: Μεταξύ των μεγάλων συμφυρματοπαγών τρηματοφόρων οι δισκοειδείς και κωνικές μορφές παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλομορφία κατά το ανώτερο Κρητιδικό από ότι σήμερα Τα μεγάλα Miliolidae με σύνθετη δομή, όπως η Lacazina και τα Meandropsinidae εξαφανίζονται κατά τη διάρκεια του Ηωκαίνου και του ανώτερου Κρητιδικού αντίστοιχα Τα υαλώδη τρηματοφόρα με περιθωριακό σχοινίο όπως τα Nummulitidae s.l. τα οποία είναι άφθονα στις σημερινές θάλασσες, δεν υπάρχουν κατά το Κρητιδικό, ενώ τα Orbitoididae τα οποία αφθονούν κατά το ανώτερο Κρητιδικό, απουσιάζουν από ανάλογα σύγχρονα περιβάλλοντα.

Ανωκρητιδική πλατφόρμα Πυρηναίων Ανωκρητιδική πλατφόρμα Πυρηναίων Περιορισμένη κρηπίδα με ανωμαλίες αλμυρότητας (λαγούνες και μεσοπαλιρροιακές ζώνες) με ειδική πανίδα υφάλμυρων περιβαλλόντων Ιδιαίτερα πτωχές συναθροίσεις πορσελανωδών τρηματοφόρων. και άφθονα μικρά ελασματοειδή υαλώδη (Discorbidae, μικρά Rotaliidae). Παρουσία χαρόφυτων και οστρακωδών.

Ανωκρητιδική πλατφόρμα Πυρηναίων 2. Προστατευμένη κρηπίδα με κανονική αλμυρότητα (ανθρακικές και κλαστικές χερσογενείς φάσεις). Στην προστατευμένη ανθρακική πλατφόρμα διακρίνονται δύο διαφορετικές συναθροίσεις τρηματοφόρων: Μια στις πιο ρηχές περιοχές (2a) χαρακτηρίζεται από μεγάλα δισκοειδή συμφυρματοπαγή τρηματοφόρα, πορσελανώδη τρηματοφόρα και Rotaliidae. Μια στις βαθύτερες περιοχές (2b), χαρακτηρίζεται από συμφυρματοπαγείς κωνικές μορφές ενώ στα πορσελανώδη παρουσιάζονται διαφορετικές μορφές από 2a

Ανωκρητιδική πλατφόρμα Πυρηναίων 3. Στις ρηχές περιυφαλώδεις περιοχές (reefs, shoals, bars) τα μεγάλα τρηματοφόρα έχουν προσαρμοστεί σε υψηλή ενέργεια. Αφθονούν υαλώδη τρηματοφόρα με σύστημα αγωγών (Siderolitidae), συνοδευόμενα από παχυκέλυφα Orbitoididae. 4. Ανοικτή θαλάσσια κατωφέρεια. Aπαντούν μεγάλα υαλώδη τρηματοφόρα (Lepidorbitoides, Clypeorbis, Sirtina). Τα Siderolites αφθονούν στην περιοχή 3 αλλά υπάρχουν και σ’αυτή την περιοχή. Τα μεγάλα σύνθετα συμφυρματοπαγή και πορσελανώδη είναι σπάνια. Aφθονούν ιδιαίτερα μικρά βενθονικά τρηματοφόρα και ορισμένα πλαγκτονικά.

Βιογεωγραφία- παλαιοβιογεωγραφία βενθονικών τρηματοφόρων Βιογεωγραφία :Η γεωγραφική κατανομή των σύγχρονων οργανισμών Παλαιοβιογεωγραφία: Η γεωγραφική κατανομή των απολιθωμένων οργανισμών Η γεωγραφική κατανομή των βενθονικών τρηματοφόρων εξαρτάται: Από την ύπαρξη ευνοϊκών βιοτόπων για τη διαβίωσή τους Από τη δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ των ευνοϊκών βιοτόπων Από την ικανότητα των οργανισμών να υπερπηδούν τα εμπόδια που χωρίζουν τις περιοχές των ευνοικών γιαυτούς βιοτόπων. Η σταδιακή αυτή εξάπλωση των βενθονικών τρηματοφόρων στις διάφορες πλατρφόρμες χαρακτηρίζεται ως μετανάστευση

Τρόποι μετανάστευσης βενθονικών τρηματοφόρων στις πλατφόρμες ορισμένα (πχ Orbitoididae) διάγουν ένα μέρος του βίου τους ως μεροπλαγκτονικά Αλλα, επικάθενται σε επιπλέουσες μάζες πχ φυκών και μεταναστεύουν σε μεγάλες αποστάσεις.

παλαιοβιογεωγραφικοί χάρτες κατανομής Η εξάπλωση των βενθονικών τρηματοφόρων στις διάφορες πλατφόρμες απεικονίζεται στους παλαιοβιογεωγραφικούς χάρτες κατανομής. Διακρίνουμε: Κοσμοπολιτικά είδη Είδη που χαρακτηρίζουν επαρχίες πανίδων Παλαιοβιογεωγραφικός χάρτης κατανομής των κυριότερων βενθονικών τρηματοφόρων κατά το Σαντώνιο 4: Dicyclina schlumbergeri 5:Accordiella conica Κοσμοπολίτικα είδη 1:Lacazina επαρχία Δυτικής Μεσογείου 7: Murgella lata επαρχία Ανατολικής Μεσογείου (Δειναρίδες, Ν. Απέννινα)

Παγκόσμιος παλαιοβιογεωγραφικός χάρτης βενθικών τρηματοφόρων Μαιστριχτίου 1: Orbitoides, 2: Omphalocyclus, 3: Lepidorbitoides, 4: Orbitocyclina, 5: Siderolites calcitrapoides, 6: Laffiteina Orbitoididae κοσμοπολίτικα τρηματοφόρα (όχι όλα τα γένη)

Παλαιοβιογεωγραφικός χάρτης βενθικών τρηματοφόρων Μαιστριχτίου της Τηθύος 3 επαρχίες ενδημικών πανίδων 1: Navarella, 2: Hellenocyclina, 3: Rhapydionina liburnica, 4: Loftusia, 5: Laffiteina 1η επαρχία με Loftusia, περιλαμβάνει Σομαλία, Αραβία, Ιράν, Ιράκ Τουρκία, εσωτερικές Δειναρίδες s.l. (Ελλάδα, Γιουγκοσλαυία). 2η επαρχία με Rhapydionina liburnica περιλαμβάνει Νότια Απέννινα, εξωτερικές Δειναρίδες s.l, δυτική Τουρκία και πιθανόν Ιράκ. (ανάλογη με αυτήν της Murgella lata κατά το Σαντώνιο) 3η επαρχία με Navarella σε σχετική αφθονία αλλά και τρηματοφόρα από τις 2 άλλες επαρχίες

παραλληλισμός βιοζωνών διαφορετικών επαρχιών πανίδων Μαιστρίχτιο Τηθύος: Επαρχία με Navarella περιέχει τρηματοφόρα και από 2 άλλες επαρχίες →περιοχή συσχετισμού βιοζωνών 3 επαρχίες ενδημικών πανίδων 1: Navarella, 2: Hellenocyclina, 3: Rhapydionina liburnica, 4: Loftusia, 5: Laffiteina 1η επαρχία με Loftusia, περιλαμβάνει Σομαλία, Αραβία, Ιράν, Ιράκ Τουρκία, εσωτερικές Δειναρίδες s.l. (Ελλάδα, Γιουγκοσλαυία). 2η επαρχία με Rhapydionina liburnica περιλαμβάνει Νότια Απέννινα, εξωτερικές Δειναρίδες s.l, δυτική Τουρκία και πιθανόν Ιράκ. (ανάλογη με αυτήν της Murgella lata κατά το Σαντώνιο) 3η επαρχία με Navarella σε σχετική αφθονία αλλά και τρηματοφόρα από τις 2 άλλες επαρχίες