«ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» ΟΜΑΔΑ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΕΠΑ 488: Σύγχρονες Εκπαιδευτικές Διαστάσεις της Βιολογίας «ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» ΟΜΑΔΑ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΣ Ελίζα Θεοφάνους Δένα Βασιλείου

ΣΚΟΠΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: Τα παιδιά να γνωρίσουν τα κύρια μέρη του άνθους και να κατανοήσουν ότι είναι το όργανο αναπαραγωγής των περισσότερων φυτών ΕΝΟΤΗΤΑ 8: ΤΟ ΑΝΘΟΣ ΤΑΞΗ: Γ’ ΜΑΘΗΜΑ 1: ΠΑΡΑΤΗΡΩ ΤΟ ΑΝΘΟΣ (80 ΛΕΠΤΑ) ΜΑΘΗΜΑ 2 : ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ – ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ

ΤΑ ΜΕΡΗ ΕΝΟΣ ΤΕΛΕΙΟΥ ΑΝΘΟΥΣ Νήμα κάλυκας

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ ΤΟΥ ΤΕΛΕΙΟΥ ΑΝΘΟΥΣ Ωάριο : Αυτό που παράγεται στην ωοθήκη, το θηλυκό γεννητικό κύτταρο. Ωοθήκη : Το κάτω μέρος του ύπερου όπου παράγονται αυγά (ωάρια) Ανθήρας : Μέρος του στήμονα που παράγει τη γύρη Γύρη : αρσενικό γεννητικό κύτταρο. Στίγμα : Τμήμα του ύπερου που δέχεται τη γύρη Στύλος : Το κεντρικό τμήμα του ύπερου

ΘΗΛΥΚΑ ΑΝΘΗ Το στίγμα, ο στύλος, η ωοθήκη και το ωάριο είναι γνωστά ως ύπερος ή θηλυκά μέρη του άνθους. Κάποια άνθη έχουν μόνο θηλυκά μέρη και ονομάζονται θηλυκά άνθη. βράκτεια ωοθήκη στύλος

ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΑΝΘΗ Το νήμα και οι ανθήρες είναι γνωστοί ως στήμονες ή αρσενικά μέρη των λουλουδιών. Κάποια άνθη έχουν μόνο αρσενικά μέρη και ονομάζονται αρσενικά άνθη.

ΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΑΤΕΛΗ ΑΝΘΗ Τέλεια είναι τα άνθη τα οποία έχουν και αρσενικό και θηλυκό μέρος (π.χ η αμυγδαλιά, κερασιά και μηλιά). Ατελή αυτά που λείπει ένα από τα δύο μέρη, δηλαδή μπορεί να έχουν μόνο αρσενικά ή μόνο θηλυκά άνθη. Τα μόνοικα φυτά μπορεί να έχουν άνθη τα οποία είναι τέλεια στο ίδιο φυτό (ερμαφρόδιτα π.χ τριανταφυλλιά,φασολιά) ή ατελή στο ίδιο φυτό ( π.χ κολοκυθιά, αραβόσιτος) Τα δίοικα φυτά έχουν θηλυκά και αρσενικά άνθη σε διαφορετικά φυτά (π.χ φοινικιά, ινδοκαρυδιά και φυστικιά)

ΠΟΙΟΣ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΕΣΕΙΣ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΟΥΣ ΣΤΟ ΦΥΤΟ;

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΟΥΣ ΣΤΟ ΦΥΤΟ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ. ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΤΕΥΧΘΕΙ ΑΥΤΟ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΠΡΩΤΑ Η ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑ Η ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ! Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΤΕΙ ΣΕ ΚΑΡΠΟ ΜΕΣΩ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ.

ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ Ορισμός : Αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της αναπαραγωγικής δραστηριότητας, επιβίωσης και εξέλιξης των φυτικών ειδών. Ο όρος επικονίαση αναφέρεται κυρίως στην απελευθέρωση και με οποιονδήποτε τρόπο μεταφορά της γύρης από τους στήμονες ενός άνθους στο στίγμα ενός άλλου άνθους. Αυτό αποτελεί και το πρώτο βήμα στην αναπαραγωγή του φυτού.

ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ ΓΥΡΗ : είναι το αρσενικό γεννητικό κύτταρο , που παράγεται στους ανθήρες του άνθους. Η γύρη των λουλουδιών είναι ιδιαίτερα πλούσια σε πρωτεΐνες, βιταμίνες, αμινοξέα, ένζυμα και άλλα χρήσιμα συστατικά για τον ανθρώπινο οργανισμό. Πολλές φορές η γεύση της είναι γλυκιά, άλλες φορές ελαφρά πικρή ή ακόμα και πολύ πικρή. Στα χρώματα συνήθως κυριαρχεί το κίτρινο, το πορτοκαλί, το λευκό και το σκούρο καφέ ή μαύρο. Κάποιοι άνθρωποι είναι αλλεργικοί στη γύρη!

ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΜΩΣ Η ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ; Η πιο συνηθισμένη μέθοδος επικονίασης γίνεται όταν: Τα έντομα έλκονται σε ένα λουλούδι από το άρωμά του, το χρώμα του και το γλυκό του νέκταρ. Καθώς το έντομο ρουφά το νέκταρ, γύρη από τον ανθήρα κολλά στο σώμα (και στο τρίχωμά του, αν υπάρχει). Όταν το έντομο κινείται για να πάει στα επόμενα λουλούδια, κάποια ποσότητα γύρης που είχε κολλήσει πάνω στο σώμα του από τα προηγούμενα λουλούδια, ξεκολλάει και πέφτει πάνω στο στίγμα ενός νέου λουλουδιού.

ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΜΩΣ Η ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ; ΑΥΤΟΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ: Αυτοεπικονίαση συμβαίνει όταν γύρη πέφτει στο στίγμα του ίδιου του λουλουδιού. Είναι ένα είδος ερμαφροδιτισμού, συμβαίνει σε άνθη με ανεπτυγμένα και τα δύο αναπαραγωγικά τους όργανα. Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε ανασυνδυασμό του γενετικού υλικού κι έτσι έχουμε περιορισμένη ποικι- λία εντός του νέου φυτού.

ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΜΩΣ Η ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ; ΣΤΑΥΡΩΤΗ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ Σταυρωτή λέγεται η επικονίαση όταν γύρη από ένα λουλούδι εναποτίθεται σε άλλου είδους λουλούδι. Τα γονίδια των δύο λουλουδιών αναμειγνύονται και το λουλούδι που προέρχεται από το σπόρο είναι μια διασταύρωση. Η σταυρωτή επικονίαση μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί στους καρπούς ώστε να παραχθούν μικτά αρώματα ή γεύσεις. (Οι αμπελοπαραγωγοί κρατούν τα αμπέλια τους σε συγκεκριμένες αποστάσεις το ένα από το άλλο ώστε να αποφύγουν τη σταυρωτή επικονίαση).

ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΣ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ Η διαδικασία είναι η ίδια με πριν, αλλά η γύρη μεταφέρεται με διάφορα έντομα. Παρόλο που η μέλισσα είναι το έντομο που κυρίως μεταφέρει τη γύρη, υπάρχουν κι άλλα έντομα τα οποία επίσης μεταφέρουν τη γύρη, όπως: πεταλούδες, μυρμήγκια, νυχτερίδες, κάποια είδη σκαθαριών, ακόμη και πουλιά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΣ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ Η ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Η ελκυστικότητα των φυτών παίζει καθοριστικό ρόλο στην προσέλκυση των εντόμων και κατά συνέπεια στην επικονίαση. Επίσης αυξάνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των ειδών που ανθίζουν συγχρόνως. Οι πιο σημαντικοί παράγοντες που την επηρεάζουν είναι : Το άνθος να έχει έντονο χρώμα και ελκυστικό σχήμα ( το σχήμα και το χρώμα ενός λουλουδιού εξαρτάται από ποιους το επικονιάζουν) Το μέγεθος των πετάλων

Το ύψος των στημόνων Η μυρωδιά του άνθους Η συνολική ποσότητα της γύρης στο κάθε άνθος, η γλυκύτητα της , ακόμη και η οσμή της μπορεί να προσελκύσει τα έντομα. Η οσμή μπορεί επίσης να απωθήσει κάποια έντομα, για να ελκύσει μόνο κάποια άλλα! Τα συστατικά στο νέκταρ, αφού όταν είναι πλούσιο σε θρεπτικές ουσίες επηρεάζει την έλξη των εντόμων.

ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ ΚΑΠΟΙΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ ΣΤΑ ΑΝΘΗ;

ΑΛΛΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΣ ΑΝΕΜΟΣ Όταν φυσάει άνεμος, η γύρη μεταφέρεται σε άλλα λουλούδια. Οι κόκκοι της γύρης είναι πολύ μικροί και το στίγμα συνήθως έχει τριχίτσες με κολλητική ουσία ώστε να συγκρατεί τη γύρη. Τα πεύκα, για παράδειγμα, παράγουν μεγάλες ποσότητες γύρης και συχνά χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο γονιμοποίησης, όπως και τα σιτηρά. Το πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι το ότι ακόμη κι αν τα έντομα αποδεκατιστούν, η χλωρίδα που επικονιάζεται από τον άνεμο θα επιβιώσει. Το πρόβλημα είναι ότι η γύρη μπορεί να μην πέσει σε όλα τα φυτά του ίδιου είδους.

ΑΛΛΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΣ ΝΕΡΟ Συμβαίνει κυρίως στα λουλούδια που φυτρώνουν μέσα στο νερό (υδρόβια φυτά). Η γύρη χρησιμοποιεί το νερό ως μεταφορικό μέσο.

ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ-ΤΕΧΝΗΤΗ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ Μπορεί να γίνει με μπατονέτες για την επιτυχία μιας συγκεκριμένης διασταύρωσης φυτών ή για τα φυτά εσωτερικού χώρου, όπου δεν υπάρχουν έντομα. Το βαμβάκι στην άκρη της μπατονέτας μπορεί να μεταφέρει τη γύρη όπως και η γούνα της μέλισσας. (πολλοί χρησιμοποιούν το σώμα μιας ψόφιας μέλισσας καρφιτσωμένο πάνω σε μια οδοντογλυφίδα ή ένα μικρό ξύλο)

ΑΣ ΤΑ ΔΟΥΜΕ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ! POLLINATION VIDEO

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ

ΤΡΟΠΟΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΣ Ο άνθρωπος μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της επικονίασης με κάποιους τρόπους: Ψεκασμός της καλλιέργειας με ελκυστικές για τις μέλισσες ουσίες Με τον προσωρινό εγκλωβισμό των μελισσών στις κυψέλες τους Κόψιμο των ζιζανίων Τοποθέτηση των μελισσοσμηνών πολύ κοντά στις καλλιέργειες Ο εμβολιασμός των δέντρων με κλαδιά άλλης ποικιλίας για τον εφοδιασμό με συμβατή γύρη

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ Η ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ... Στο μεταξύ, η γύρη που έχει απομείνει στο στίγμα του ανθήρα διαμορφώνει ένα σωληνάκι που περνά μέσα από το στύλο και φτάνει μέχρι κάτω στην ωοθήκη, που βρίσκει το ωάριο για να μπορέσει να γονιμοποιηθεί.

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ Η ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ... Το λουλούδι μαραίνεται. Από αυτή την ένωση δημιουργούνται ωάρια τα οποία αναπτύσσονται και παράγουν σπόρους. Η ωοθήκη διογκώνεται και γίνεται καρπός.

Αν όμως δεν γίνει η γονιμοποίηση; Όπως ξέρουμε, τα λουλούδια είναι αμέτρητα, επομένως είναι φυσικό να μη γονιμοποιούνται όλα. Αυτά που δεν γονιμοποιούνται μαραίνονται και πέφτουν από το φυτό, χωρίς αυτό να το επηρεάζει. Όσο περισσότερα λουλούδια γονιμοποιούνται, τόσο περισσότερους σπόρους θα έχουμε.

Ο Albert Einstein είχε πει ότι "αν κάποτε οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει“. Μπορείτε να σκεφτείτε γιατί;

ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΜΙΑΣ ΚΥΨΕΛΗΣ Οι μέλισσες μιας κυψέλης, πετάνε από λουλούδι σε λουλούδι και συλλέγουν γύρη και νέκταρ Όταν μαζέψουν αρκετό νέκταρ και γύρη και το φορτίο τους γίνει βαρύ επιστρέφουν στην κυψέλη τους, αποθηκεύουν την προμήθειά τους στα κελιά της κυψέλης και μετά φεύγουν ξανά και επαναλαμβάνουν την διαδικασία Μέχρι να τοποθετηθεί στα κελιά περνά πολλές φορές από τη μια μέλισσα στην άλλη και κάθε φορά προστίθεται σάλιο, το οποίο μεταβάλλει τα σάκχαρα. Το υγρό πιπιλίζεται από τις μέλισσες πολλές φορές, 15 - 20 λεπτά. Η διαδικασία αυτή συμπυκνώνει το υγρό. Στη συνέχεια άλλες μέλισσες δημιουργούν με τα φτερά τους ένα ρεύμα αέρα έτσι ώστε να εξατμιστεί το μεγαλύτερο μέρος του νερού που υπάρχει στο νέκταρ και το μέλι να γίνει συμπυκνωμένο Τέλος, οι μέλισσες σφραγίζουν τα κελιά με ένα πολύ λεπτό στρώμα κεριού. Όταν, σφραγιστούν τουλάχιστον τα 2/3 της κηρήθρας με κερί, ο μελισσοκόμος μπορεί να πάρει την κηρήθρα με το μέλι. Το μέλι μετά χρειάζεται μόνο φιλτράρισμα (απομακρύνονται κομματάκια κεριού, γύρης) για να συσκευασθεί σε βάζα

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΥΣ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ Συλλέγουν μεγάλα ποσοστά γύρης και νέκταρ Επισκέπτονται μεγάλο αριθμό φυτών Δείχνουν αφοσίωση στα είδη των φυτών που επισκέπτονται Το μοναδικό τους σύστημα επικοινωνίας (ο χορός) Η ικανότητα τους να μαθαίνουν και να θυμούνται την ώρα της ημέρας όπου κάθε άνθος απελευθερώνει τη γύρη του και εκκρίνει νέκταρ Οι μορφολογικές τους προσαρμογές που τις κάνουν ικανές να συλλέγουν και να μεταφέρουν μεγάλα ποσοστά γύρης.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Η δράση της μέλισσας στην επικονίαση από πολλούς θεωρείται ως η σημαντικότερη συμβολή της στη φύση και στον άνθρωπο. Μία μέτρια αποικία μελισσών υπολογίζεται ότι έχει 20 έως 40 φορές περισσότερη αξία για την επικονίαση των φυτών, παρά για την παραγωγή μελιού. Επισκέπτονται πάνω από 300 είδη καλλιεργούμενων φυτών Αναπτύσονται σε μεγάλους πληθυσμούς, δραστήριους σε όλη σχεδόν την διάρκεια του έτους Έχουν ανθική σταθερότητα, επικονιάζουν δηλαδή ένα είδος φυτού σε κάθε ταξίδι τους.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Οι μέλισσες για να συλλέξουν νέκταρ ταξιδεύουν 1,5-4 km μακριά από την κυψέλη Μελέτη που διεξήχθη από δύο ιδρύματα της Γαλλίας και της Γερμανίας, αναφέρει ότι η επικονίαση που συντελείται από τα έντομα, αντιστοιχεί στο 9,5 % της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγήςΟι μέλισσες συμβάλλουν κατά 80% στη γονιμοποίηση των φυτών, περισσότερο δηλαδή από όλα τα έντομα. Χωρίς μέλισσες θα είχαμε σε όλο τον κόσμο 60% λιγότερα φυτά. Επομένως στις μέλισσες στηρίζεται ένα ολόκληρο οικοσύστημα!

ΤΟ ΞΕΡΑΤΕ ΟΤΙ………. Μια χώρα χωρίς μελισσοκομία είναι περιβαλλοντικά και γεωργικά καταδικασμένη; Tο 1/3 του ανθρώπινου διαιτολογίου στηρίζεται σε φυτά που επικονιάζονται από έντομα, μάλιστα το 80% αυτών των φυτών το επικονιάζουν οι μέλισσες;

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Στις ΗΠΑ το 1989 το οικονομικό όφελος από την προσφορά της μέλισσας στην επικονίαση ήταν 60 φορές μεγαλύτερο από τη συνολική αξία των προϊόντων της μέλισσας. (μέλι και κερί) Το 1981 κατά 143 φορές μεγαλύτερο Στη Ν. Ζηλανδία πριν το 1987 αναφέρεται ως 113 φορές μεγαλύτερο. (Free, 1993). Στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης από τα 156 εκ. στρέμματα αγρών τα 131 εκ. είχαν ανάγκη από την επικονίαση με μέλισσες. (Soldatov, 1976)

Mία στις τρεις μπουκιές που βάζουμε στο στόμα μας οφείλεται στην επικονίαση των φυτών από τις μέλισσες! Στις ΗΠΑ το φαινόμενο της εξαφάνισης των μελισσών έχει λάβει δραματικές διαστάσεις, με ορισμένες πολιτείες να καταγράφουν απώλειες της τάξης του 90%! Οι ειδικοί κάνουν λόγο για το «Σύνδρομο Κατάρρευσης Μελισσιών», που ξεκίνησε πριν από λίγα χρόνια και σύντομα επεκτάθηκε σε Γερμανία, Ισπανία και σε άλλες χώρες. Όλα δείχνουν ότι πρόκειται για ταυτόχρονη δράση πολλών παραγόντων, μεταξύ των οποίων η κλιματική αλλαγή, η χρήση φυτοφαρμάκων, η επικράτηση των γενετικώς τροποποιημένων καλλιεργειών, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα από τις τηλεπικοινωνίες, αλλά και η εμφάνιση ενός «εξωτικού» πρωτοζώου, εχθρού των μελισσών (του Nosema ceranae).

Πώς θα προσελκύσετε επικονιαστές στον κήπο σας! Φυτέψετε όσα περισσότερα «τοπικά» φυτά μπορείτε. Προσπαθήστε να φυτέψετε φυτά με ποικιλία σχημάτων, χρωμάτων και μεγεθών στα άνθη. Να συμπεριληφθεί μια ποικιλία λουλουδιών που ανθίζουν σε όλη την σεζόν κι όχι μόνο εποχιακά. Να παρέχετε νερό. Να αποφεύγεται η χρήση φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων . Να περιοριστεί το γρασίδι.

Ενδιαφέροντα γεγονότα! Το λευκό λουλούδι πάνω στο νούφαρο του ποταμού Αμαζονίου, έχει το μέγεθος μιας μπάλας ποδοσφαίρου και γίνεται μοβ μετά την επικονίαση. Τα «hummingbirds» αιωρούνται μπροστά από τα λουλούδια, ενώ συλλέγουν νέκταρ. Χρησιμοποιούν τόση πολλή ενέργεια για να το κάνουν αυτό όση θα παίρναμε εμείς αν τρώγαμε 150kg hamburgers κάθε μέρα! Τα λουλούδια του «Caucasian lime», τα οποία μπορούν να αναπτυχθούν στη Βρετανία, είναι δηλητηριώδη για τις μέλισσες. Μπορούν συχνά να βρεθούν στο έδαφος κάτω από τα δέντρα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ- ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ Μάθημα: 1Χ 80΄ Σκοπός ενότητας: Τα παιδιά να γνωρίσουν τα κύρια μέρη του άνθους και να κατανοήσουν ότι είναι το όργανο αναπαραγωγής των περισσότερων φυτών. Βασικές έννοιες:  Η μεταφορά ενός κόκκου γύρης στο στίγμα του υπέρου, ονομάζεται επικονίαση. Η ένωση ενός κόκκου γύρης με ένα ωάριο, ονομάζεται γονιμοποίηση Αποτέλεσμα της γονιμοποίησης είναι η παραγωγή των σπερμάτων. ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ: Ερμηνεία δεδομένων: Να ερμηνεύσουν δεδομένα που συλλέγουν τα ίδια από εικονογραφημένο κείμενο. Επικοινωνία: -Να περιγράψουν τις παρατηρήσεις τους χρησιμοποιώντας το κατάλληλο λεξιλόγιο - Να περιγράψουν την επικονίαση και τη γονιμοποίηση χρησιμοποιώντας το κατάλληλο λεξιλόγιο Στάση: Να αποφεύγουν να κόβουν αγριολούλουδα, συμβάλλοντας έτσι στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: Δίνεται φύλλο αξιολόγησης στο τέλος της ενότητας.

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Υπάρχοντες στόχοι: Το παιδί να συλλέξει πληροφορίες μέσα από εικονογραφημένο κείμενο, που του δίνεται. Να εξηγεί με δικά του λόγια τι είναι η επικονίαση (αυτεπικονίαση και σταυρωτή). Να αναφέρει τους τρόπους με τους οποίους γίνεται η επικονίαση ( έντομα, αέρας). Να περιγράφει με δικά του λόγια τη διαδικασία της γονιμοποίησης. Κριτική: 1ος στόχος: Το παιδί δεν βιώνει εμπειρικά τη μάθηση, απλά ασχολείται μηχανικά με ένα κείμενο, το οποίο δεν του προσφέρει κανένα ερέθισμα. Επίσης, ο στόχος δεν είναι ούτε συγκεκριμένος, αφού δεν αναφέρεται σε τι είδους πληροφορίες θα πρέπει τα παιδιά να συλλέξουν. 2ος στόχος: Δεν είναι σαφής και συγκεκριμένος ο στόχος, αφού δεν καθορίζει αν το παιδί θα μάθει να εξηγεί για τη μέθοδο της επικονίασης (σταυρωτή και αυτεπικοίαση) που είναι πολύ σημαντική. 3ος στόχος: Ο στόχος είναι ελλιπής, αφού οι άλλοι τρόποι με τους οποίους γίνεται η επικονίαση δεν είναι μόνο οι δύο που αναφέρθηκαν. Οι στόχοι ως σύνολο δεν ανταποκρίνονται σε όλο το περιεχόμενο της ενότητας, αφού υπάρχουν σημαντικά σημεία που παραλείπονται και θα έπρεπε να κατανοηθούν για να γίνει η σύνδεση των γνώσεων. Οι στόχοι εστιάζονται μόνο στα δύο βασικά σημεία, τη διαδικασία της επικονίασης και της γονιμοποίησης των φυτών. Δεν αναφέρεται κάτι στη σημασία τους για τον κόσμο.

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΦΟΡΜΗΣΗ: Γίνεται σύνδεση με το προηγούμενο μάθημα : Ποια είναι τα μέρη του άνθους; ... Ποια ζωντανά είδατε να βρίσκονται πάνω στα άνθη; ... Τα έντομα ... Οι μέλισσες Μήπως τα έντομα προσφέρουν κάποια υπηρεσία στα άνθη, όταν πετούν από άνθος σε άνθος, για να πάρουν τη γύρη ή να πιουν το χυμό τους; Τα παιδιά λένε τις απόψεις τους Η Δραστηριότητα 1 θα τα βοηθήσει να απαντήσουν στην ερώτηση.

ΘΕΤΙΚΑ ΑΦΟΡΜΗΣΗΣ: ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΑΦΟΡΜΗΣΗΣ: Γίνεται σύνδεση με τις προϋπάρχουσες γνώσεις των παιδιών κι αυτά που έμαθαν στο προηγούμενο μάθημα, για να τα συνδέσουν με αυτά που θα μάθουν σε αυτό. Με τις ερωτήσεις που θέτει ο εκπαιδευτικός προσφέρει ερεθίσματα σκέψης και προβληματισμού στα παιδιά, χωρίς να τους προσφέρει έτοιμη γνώση. Ενθαρρύνονται να συμμετέχουν ενεργά, μέσα από τη συζήτηση με το δάσκαλο και με βάση τις γνώσεις τους και τις εμπειρίες τους διατυπώνουν υποθέσεις. ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΑΦΟΡΜΗΣΗΣ: Ο εκπαιδευτικός τους κατευθύνει κατά κάποιο τρόπο στην απάντηση κατευθείαν, αφού τους ρωτά συγκεκριμένα για το ρόλο των εντόμων στα άνθη. Δεν τους βοηθάει να προβληματιστούν και να σκεφτούν μόνοι τους αρχικά για τον τρόπο που γίνεται η αναπαραγωγή.

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1: Τα παιδιά παίρνουν το φύλλο εργασίας 4. Παρατηρούν και διαβάζουν το εικονογραφημένο κείμενο, συζητούν στην ομάδα τους και απαντούν στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Από το εικονογραφημένο κείμενο των φυλλαδίων αναμένεται από τα παιδιά να κατανοήσουν και αναφέρουν ότι: Επικονίαση είναι η μεταφορά της γύρης ενός άνθους στο στίγμα του υπέρου ενός άλλου άνθους του ίδιου είδους. Η επικονίαση μπορεί να γίνει με τον αέρα και τα έντομα. Η γονιμοποίηση γίνεται όταν ένας κόκκος γύρης ενωθεί με ένα ωάριο της ωοθήκης. Η ένωση του κόκκου γύρης με ένα ωάριο δίνει το σπέρμα. Με τη γονιμοποίηση των ωαρίων από τη γύρη η ωοθήκη μετατρέπεται σιγά σιγά σε καρπό που περιέχει τα σπέρματα. Κάθε σπέρμα δίνει ένα νέο φυτό όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Τα παιδιά παρουσιάζουν τη δουλειά τους στην τάξη.

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1: Τα παιδιά λένε με δικά τους λόγια: Τι είναι επικονίαση Τι είναι γονιμοποίηση Ποιος είναι ο ρόλος του άνθους. ΘΕΤΙΚΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ 1: Τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να εργαστούν ομαδικά και να ανταλλάξουν απόψεις. Καλλιεργείται η δεξιότητα της επικοινωνίας. Τα παιδιά μπορούν να συζητούν μεταξύ τους ούτως ώστε να απαντήσουν τις ερωτήσεις.

ΑΡΝΗΤΙΚΑ: Το εικονογραφημένο κείμενο έχει μεγάλη έκταση για παιδιά τρίτης τάξης δημοτικού, συνεπώς αρκετά παιδιά δε θα μπουν καν στη διαδικασία να το διαβάσουν. Δεν είναι ενδιαφέρον τρόπος να ξεκινήσουν οι δραστηριότητες δίνοντας απλά ένα φύλλο εργασίας για να διαβάσουν, έστω και αν το κάνουν σε ομάδες. Δίνεται η δυνατότητα σε κάποια παιδιά να επαναπαυτούν και να μην απαντήσουν στις ερωτήσεις, αφού εύκολα το αντιγράφουν από κάποιο συμμαθητή τους. Ακόμα κι αν μπουν στη διαδικασία να το διαβάσουν κάποια παιδιά, μπορούν κάλλιστα να βρίσκουν μηχανικά τις απαντήσεις και απλά να τις αντιγράφουν στο φύλλο εργασίας με τις ερωτήσεις. Συνεπώς, δεν τους προσφέρει κάτι. Ένα εικονογραφημένο κείμενο δεν αποτελεί σύγχρονο μέσο διδασκαλίας, αφού με τη χρήση της τεχνολογίας στη θέση του θα μπορούσε ο εκπαιδευτικός να χρησιμοποιήσει κάποιο οπτικοακουστικό μέσο και να αποτελέσει πόλο έλξης και προσέλκυσης ενδιαφέροντος των μαθητών. Θα μπορούσε να γίνει μια δραστηριότητα που να τους εμπλέκει ενεργά ώστε να αποκτήσουν τη γνώση μέσω εμπειρίας. Μια μόνο δραστηριότητα(και μάλιστα ένα απλό εικονογραφημένο κείμενο), δεν μπορεί να καλύψει το περιεχόμενο ενός ολόκληρου ογδοντάλεπτου μαθήματος. Επίσης, πιστεύουμε ότι οι στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Αυτή η δραστηριότητα αφού είναι και η μοναδική, χρησιμοποιείται λανθασμένα και για δραστηριότητα αξιολόγησης. Αυτή η δραστηριότητα δεν είναι ικανοποιητική για τα όσα προορίζεται.

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΆΛΛΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ: Γίνεται συζήτηση γύρω από τα πιο κάτω θέματα: Ο άνθρωπος δημιουργεί νέες ποικιλίες φυτών με πολύχρωμα άνθη. Υπάρχει αλληλεξάρτηση εντόμων και ανθέων. Τα έντομα παίρνουν τροφή από τα άνθη, αλλά ταυτόχρονα και τα άνθη βοηθούνται από τα έντομα κατά την επικονίαση. Στάση: Δεν πρέπει να κόβουμε αγριολούλουδα για να στολίζουμε τα βάζα μας. Τονίζεται ότι πολλά φυτά του τόπου μας είναι σπάνια και μοναδικά στον κόσμο. Μερικά από αυτά κινδυνεύουν να εξαφανιστούν και πρέπει να τα προστατέψουμε, για να συνεχίσουν να ανθίζουν κάθε χρόνο και να ομορφαίνουν τη ζωή μας. Δεν πρέπει να κόβουμε τα άνθη τους ή να τα ξεριζώνουμε για σκοπούς μεταφύτευσης.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΡΝΗΤΙΚΑ: Μόνο μέσω της συζήτησης επιδιώκεται να καλλιεργηθεί μια θετική στάση. Είναι πολύ δύσκολο οι μαθητές να μεταβάλουν τις απόψεις τους μέσω αυτών που λέει ο δάσκαλος, ο οποίος στην ουσία προσπαθεί να τα «περάσει» στους μαθητές για να τους κάνει να τα πιστέψουν. Επομένως, μόνο με τη συζήτηση δεν μπορεί να το επιτύχει αυτό. Χρειάζεται να τους προβληματίσει περισσότερο και να τους προσφέρει μια εμπειρία για να το αντιληφθούν καλύτερα. Επίσης, μόνο μέσω της συζήτησης δεν μπορεί να τους διδάξει τα πράγματα που χρειάζονται (π.χ αλληλεξάρτηση εντόμων-ανθέων). Θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πιο σύγχρονα μέσα όπως εικόνες- οπτικοακουστικό υλικό για να τους βοηθήσει να κατανοήσουν πραγματικά τη σημασία τους.

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Βιβλιογραφία από ιστοσελίδες: melinet.gr. (2007, April). Retrieved January 23,2012, from Επικονίαση των καλλιεργούμενων φυτών: http://www.melinet.gr/item/epikoniasi2007.pdf melimeli.eu. (2007). Retrieved January 23,2012, from Επικονίαση: http://www.melimeli.eu/meli/index.php?option=com_content&view=article&id=42&Itemid=13&lang=el melissoktima.blogspot.com. (2009, January). Retrieved January 23,2012, from Επικονίαση, το θαύμα της φύσης.: http://melissoktima.blogspot.com/2009/01/blog-post.html agro-help.com. (2011, March). Retrieved January 23,2012, from Η επικονίαση, τρόποι βελτίωσης: http://www.agro-help.com/2011/03/blog-post_25.html spirit16.blogspot.com. (2008, April 20). Retrieved January 23, 2012, from Οι μέλισσες προειδοποιούν τον άνθρωπο: http://spirit16.blogspot.com/2008/04/blog-post_8311.html scribd.com. (n.d.). Retrieved January 23,2012, from http://www.scribd.com/doc/2538442/Pollination-of-Flowers http://www.wordpress.com. (2011, May 5). Retrieved January 23, 2012, from Επικονίαση: http://violetasfita.wordpress.com/επικονίαση bbc.co.uk. (n.d.). Retrieved January 23,2012, from Pollination by insects: http://www.bbc.co.uk/gardening/gardening_with_children/didyouknow_flowers.shtml periergos.gr. (2010, April 13). Retrieved January 23, 2012, from Οι μέλισσες μιας κυψέλης: http://www.periergos.gr/erotiseis/pos-ftiaxnetai-meli melissokomia.com. (n.d.). Retrieved January 23,2012, from Επικονίαση: http://www.melissokomia.com/pollination/index.html agrool.gr. (n.d.). Retrieved January 23,2012, from http://www.agrool.gr/files/pollin.pdf