ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΣΤΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΣΤΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Αφορούν τα πράγματα εντός συναλλαγής. Εμπράγματα δικαιώματα= Δεσμοί άμεσης εξάρτησης που συνδέουν τα πρόσωπα με τα πράγματα. Ισχύουν έναντι όλων (erga omnes). Τα πρόσωπα έχουν το δικαίωμα να ασκούν, χωρίς παρεμβολή τρίτου: Είτε όλες τις εξουσίες πάνω στα πράγματα. Αποκομίζοντας όλες τις ωφέλειες από τα πράγματα. Είτε μερικές από τις εξουσίες πάνω στα πράγματα. Έχουν τη δυνατότητα να τα προστατεύουν από προσβολή τρίτου.

Κυριότητα – λοιπά εμπράγματα δικαιώματα Όταν ο δεσμός του προσώπου με το πράγμα αφορά το σύνολο των εξουσιών που απορρέουν από αυτό = ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ. Όταν αφορά μερικές μόνον εξουσίες = ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΕ ΞΕΝΟ ΠΡΑΓΜΑ. Η αναγνώριση εμπράγματου δικαιώματος στο ρ.δ. εξαρτάται από τη χορήγηση εμπράγματης αγωγής στο δικαιούχο που να κατευθύνεται στο πράγμα (actio in rem).

Η κυριότητα- αρχαϊκοί χρόνοι Η κυριότητα ΔΕΝ είναι δικαίωμα που διακρίνεται από το πράγμα. Δεν υπάρχει ειδικός όρος. Ο δεσμός εξάρτησης του πράγματος εκφράζεται περιφραστικά: meus + sum. Mancipatio: meum esse aio. Μόνο οι αυτεξούσιοι μπορούν να ασκούν την απόλυτη εξουσία στα πράγματα.

Κυριότητα – προκλασική περίοδος Η έννοια της κυριότητας αρχίζει να αποχωρίζεται από το φορέα της. Διαμορφώνεται ως δικαίωμα. Διακρίνεται από τη νομή και τα περιορισμένα εμπράγματα δικαιώματα. Όρος: DOMINIUM “Habere, possidere, uti frui”

Κυριότητα – Κλασική περίοδος Η έννοια της κυριότητας αποκρυσταλλώνεται. Θεωρείται ιδιωτικό δικαίωμα, που παρέχει πλήρη, άμεση και απόλυτη εξουσία στο πράγμα. Πηγάζει από το ius civile Dominium ex iure Quiritium. Στη μετακλασική περίοδο τα όρια μεταξύ νομής και κυριότητας συγχέονται και πάλι. Το Ιουστινιάνειο δίκαιο επαναφέρει τη διάκριση και καταργεί τη mancipatio & in iure cessio.

Δυισμός κυριότητας Δύο πρόσωπα μπορούν να θεωρούνται κύριοι του πράγματος. Ο ένας κατά το ius civile, O άλλος κατά το πραιτορικό δίκαιο. Βονιταρία κυριότητα (in bonis esse = που βρισκεται στην περιουσία). Όταν αποκτάται χωρίς να μεσολαβήσει δικαιοπραξία του ius civile (mancipatio – in iure cessio) πράγμα που ανήκει στην κατηγορία των res mancipi, αλλά με απλή παράδοση της νομής τους (traditio). O παλαιός κύριος διατηρεί την κυριότητα, αλλά αν διεκδικήσει το πράγμα, ο Πραίτορας χορηγούσε κατά το πραιτορικό δίκαιο την ένσταση του δόλου ή την ένσταση του πωληθέντος και παραδοθέντος πράγματος στο νέο κύριο. Όταν συμπληρωθεί ο χρόνος χρησικτησίας (ένας χρόνος για τα κινητά, δύο για τα ακίνητα), ο νέος κύριος αποκτά την πλήρη κυριότητα).

Επαρχιακά ακίνητα Δεν αναγνωρίζεται κατά κυριολεξία κυριότητα. Δεν αναγνωρίζεται κατά κυριολεξία κυριότητα. Μόνο «νομή και επικαρπία». Δεν διαφέρει ουσιαστικά από την κυριότητα. Προστατεύεται με αγωγή ανάλογη προς τη διεκδικητική. Τα ακίνητα μεταβιβάζονται με παράδοση της νομής τους.

Περιεχόμενο της κυριότητας Κύριο χαρακτηριστικό: η απόλυτη εξουσία επί του πράγματος. Θετική όψη: η απόληψη κάθε δυνατής ωφέλειας από το πράγμα. Αρνητική όψη: αποκλείεται κάθε παρέμβαση τρίτου πάνω στο πράγμα χωρίς τη θέληση του κυρίου. Επιτρέπονται όμως περιορισμοί: Από το νόμο. Από δικαιοπραξία. Αρχή της ελαστικότητας: αν ο περιορισμός εξαλειφθεί, η κυριότητα επεκτείνεται και πάλι στο πεδίο που αποδεσμεύτηκε.

Superficies solo cedit Ακίνητα: «Τα υπερκείμενα κείται τοις υποκειμένοις» Oι Ρωμαίοι γνωρίζουν μόνον την κάθετη ιδιοκτησία. Ότι, φυτρώνει ή ανεγείρεται επί του ακινήτου, η στήλη αέρα καθώς και το υπέδαφος, ανήκει στον κύριο του ακινήτου. Ο ΑΚ (1001) ορίζει επίσης ότι η κυριότητα επί ακινήτου, εφ’όσον ο νόμος δεν ορίζει αλλιώς, εκτείνεται στον υπέρ και υπό το έδαφος χώρο, αλλά στο άρθρο 1002, σε αντίθεση με το Ρωμαϊκό Δίκαιο, ορίζονται οι προϋποθέσεις συστάσεως οριζοντίου ιδιοκτησίας.

Εκφάνσεις κυριότητας Ius utendi: το δικαίωμα χρήσης του πράγματος Ius fruendi: το δικαίωμα απόληψης των καρπών του πράγματος Ius abutendi: το δικαίωμα κατάχρησης του πράγματος. Ελευθερία διάθεσης του πράγματος.

Στο σύγχρονο δίκαιο O Αστικός Κώδικας δεν περιλαμβάνει ορισμό της κυριότητας. Από το συνδυασμό όμως των διατάξεων ΑΚ 973 (με την οποία ορίζεται η έννοια του εμπραγμάτου δικαιώματος) και ΑΚ 1000 (με την οποία προσδιορίζονται οι εξουσίες του κυρίου), συνάγεται ότι, όπως στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, κυριότητα είναι η αναγνωριζόμενη από το νόμο άμεση, απόλυτη και καθολική εξουσία επάνω στο πράγμα. Η θετική και αρνητική όψη της κυριότητας διατηρείται στο σύγχρονο δίκαιο.

Περιορισμοί κυριότητας Προέρχονται από το νόμο ή έχουν συσταθεί με δικαιοπραξία (π.χ. δουλείες = εμπράγματα δικαιώματα πάνω σε ξένο πράγμα). Χάριν δημοσίου συμφέροντος. Χάριν γειτονικών ακινήτων. Χάριν ορισμένων προσώπων.

Περιορισμοί χάριν δημοσίου συμφέροντος Αναγκαστική απαλλοτρίωση για δημόσια ωφέλεια. Δεν οργανώνεται απολύτως στο Ρ.Δ. Συνήθως για κατασκευή υδραγωγείων. Για εγκατάσταση βετεράνων του στρατού. Πολεοδομικές διατάξεις: Από την εποχή του Δωδεκαδέλτου. Υποχρέωση να αφήνεται σε οικοδομές περιφερειακά διάδρομος (ambitus) 2 ½ ποδών. Lex Iulia municipalis (45 π.Χ.): oι ιδιοκτήτες παρόδιων ακινήτων οφείλουν να επισκευάζουν εξόδοις τους τους δημοσίους δρόμους, απαγορεύεται η ανέγερση κτισμάτων σε δημόσιους δρόμους, στοές, κ.λπ.

4ος αι. μ.Χ.: περιορισμοί στην εκμετάλλευση μεταλλείων. Προς το συμφέρον της οικονομίας: διατάξεις που απαγορεύουν την κατεδάφιση οικοδομών χωρίς άδεια των τοπικών αρχών (=καταπολέμηση κερδοσκοπίας σε υλικά κατεδαφίσεων). 4ος αι. μ.Χ.: περιορισμοί στην εκμετάλλευση μεταλλείων. Επιτρέπεται η εξόρυξη και σε ξένα ακίνητα. 1/10: στον fiscus. Yποχρέωση αποζημίωσης κυρίου εδάφους. Λόγοι θρησκευτικοί/ηθικοί/υγιεινής: απαγόρευση ταφής μέσα στα όρια της πόλης, ακόμα και σε δικό του ακίνητο. Απαγόρευση θανάτωσης δούλου/βοδιού.

Στο σύγχρονο δίκαιο Οι περιορισμοί της κυριότητας χάριν του δημοσίου συμφέροντος έχουν λάβει ιδιαίτερα μεγάλη έκταση. Οι κατηγορίες των περιορισμών του Ρωμαϊκού Δικαίου έχουν λίγο έως πολύ διατηρηθεί, ενώ έχουν προστεθεί ποικίλοι περιορισμοί για λόγους δημοσίας τάξεως και ασφάλειας του Κράτους, για λόγους τεχνικής αναπτύξεως, για λόγους προστασίας τοπίου, αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών, για λόγους κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής πολιτικής, κ.ά.

Περιορισμοί υπέρ προσώπων Απαγορεύσεις διάθεσης περιουσιακών στοιχείων «ασθενών» προσώπων. Ανηλίκων Γυναικών

Γειτονικό δίκαιο Δικαίωμα να μπαίνει στο γειτονικό ακίνητο μέρα παρά μέρα, για τη συλλογή των καρπών. Δωδεκάδελτος: βελανίδια, μετά κάθε καρπός. Δικαίωμα κοπής κλαδιών δέντρου γειτονικού ακινήτου, αν τα κλαδιά γέρνουν πάνω από 15 πόδια από το έδαφος. Απαγόρευση μεταβολής με τεχνητό έργο της ροής των βρόχινων νερών από το ψηλότερο προς το χαμηλότερο γειτονικό ακίνητο. Μετά, κάθε ροής νερού.

Δωδεκάδελτος (διάταξη του Σόλωνα, κατά τον Γάιο): ελάχιστη απόσταση μεταξύ φρακτών, τοίχων, οικημάτων, λάκκων, πηγαδιών και δέντρων. Υποχρέωση ανοχής εκπομπών (immissiones), με τη μορφή καπνού, θερμότητας, ήχου, κραδασμών, εφόσον δεν υπερβαίνουν το συνηθισμένο μέτρο. Υποχρέωση ανοχής κλίσης τοίχου κατά ½ πόδι. Δουλεία διόδου προς τάφο, αν εμποδίζεται από ξένο ακίνητο.

Στο σύγχρονο δίκαιο Το γειτονικό δίκαιο ρυθμίζεται στα άρθρο 1003 έως 1032 του Αστικού Κώδικα. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους οι διατάξεις ακολουθούν το Ρωμαϊκό Δίκαιο. Το άρθρο 1003 ρυθμίζει την υποχρέωση ανοχής εκπομπών, το άρθρο 1006 ρυθμίζει τις υποχρεώσεις κυρίου οικοδομής ή έργου που κινδυνεύει να καταπέσει προκαλώντας ζημία σε γειτονικό ακίνητο, το άρθρο 1008 προβλέπει τη δυνατότητα κοπής ριζών και κλάδων δένδρων από τον κύριο στο ακίνητο του οποίου εισέρχονται, τα άρθρα 1012 επ. ρυθμίζουν την υποχρέωση παροχής διόδου σε κύριο γειτονικού ακινήτου που στερείται δίοδο, το άρθρο 1020 ρυθμίζει τα περί κανονισμού ορίων γειτονικών ακινήτων από το δικαστήριο, τα άρθρα 1024 επ. ρυθμίζουν την υποχρέωση μη παρεμπόδισης ροής υδάτων σε χαμηλότερο ακίνητο, κ.λπ. Σε αντίθεση με το Ρωμαϊκό Δίκαιο, το άρθρο 1009 ορίζει ότι οι καρποί που πέφτουν σε γειτονικό ακίνητο ανήκουν στον κύριο του γειτονικού ακινήτου.

Διαφορές περί ορίων Ειδική αγωγή για διαφορές μεταξύ των ορίων των γειτονικών αγροτικών ακινήτων: αγωγή περί ιθύνσεως ορίων. Η διαφορά («διάσταση απόψεων») επιλύεται από 3 διαιτητές. Εκδίδουν διαπλαστική απόφαση: Επιδικάζουν τμήμα της αμφισβητούμενης ζώνης σε καθένα από τους όμορους ιδιοκτήτες. Ή και χρηματική αποζημίωση για την εξίσωση των μερίδων.

Δικαίωμα προτίμησης Μ. Κωνσταντίνος, υπέρ των proximi & consortes (συγγενείς & συγκύριοι). Νεαρά Ρωμανού Α’ Λακαπηνού, 922 μ.Χ.: Για την πώληση, σύσταση εμπράγματου δικαιώματος εμφύτευσης, μίσωση αστικού ή αγροτικού ακινήτου, προηγούνται, για 30 ημέρες: Συγγενείς συγκύριοι. Συγκύριοι. Γείτονες.

Συγκυριότητα Πιθανώς η συλλογική ιδιοκτησία προηγήθηκε της ατομικής στη Ρώμη. Ρωμύλος: κλήροι, 2 πλέθρα γης σε κάθε πολίτη. Δεν αρκούν για τη συντήρηση μίας οικογένειας. Τα υπόλοιπα: συλλογική ιδιοκτησία των γενών. Consortium: συνιδιοκτησία, δια νόμου, μεταξύ των κληρονόμων, έως την εξώδικη ή δικαστική διανομή κληρονομίας. Το πράγμα ανήκει σε όλους, όλο μαζί και μπορεί να το διαθέσει καθένας από τους συγκυρίους.

Κυριότητα κατά ιδανικά μερίδια Κλασική περίοδος: περισσότερα πρόσωπα δεν μπορούν να έχουν ταυτοχρόνως πλήρη κυριότητα στο ίδιο πράγμα (εξαίρεση: «βονιταρία» κυριότητα). Διαμορφώνεται η έννοια της κυριότητας κατά ιδανικά μερίδια (communio pro indiviso). Π.χ. σύγχυση, σύμμειξη, εισφορά σε εταιρία, κληρονομία. Καθένας από τους συγκυρίους μπορεί να διαθέτει μόνος του το ιδανικό του μερίδιο. Η διάθεση όλου πρέπει να γίνει με τη σύμπραξη όλων των συγκυρίων.

Καρποί: στους συγκυρίους, κατ’ αναλογία της ιδανικής τους μερίδας. Δαπάνες: στους συγκυρίους, κατ’ αναλογία της ιδανικής τους μερίδας. Κάθε συγκύριος μπορεί να ενεργεί διαχειριστικές πράξεις στο κοινό πράγμα, π.χ. συλλογή καρπών. Οι λοιποί συγκύριοι δεσμεύονται από τις πράξεις. Πράξεις που συνεπάγονται υλική μεταβολή του κοινού πράγματος (κατεδάφιση, χτίσιμο), μπορεί να διενεργήσει κάθε συγκύριος, με τη συγκατάθεση ή την ανοχή των υπολοίπων. Αν διαφωνούν, έχουν δικαίωμα παρεμπόδισης. Ο συγκύριος έχει διεκδικητική αγωγή.

Στο σύγχρονο δίκαιο Αντίστοιχα προς το Ρωμαϊκό Δίκαιο, κατά το άρθρο 793 του ΑΚ, για τη διάθεση όλου του κοινού αντικειμένου απαιτείται η σύμπραξη όλων, κάθε κύριος όμως μπορεί να διαθέσει ελεύθερα τη μερίδα του. Το άρθρο 786 ρυθμίζει επίσης αναλόγως προς το Ρωμαϊκό Δίκαιο τα θέματα καρπών κοινού πράγματος.

Λύση συγκυριότητας Εξώδικα: με συμφωνία διανομής των συγκυρίων. Δικαστικά (για κληρονομιαία περιουσία), με ειδική αγωγή: actio familiae erciscundae. Άλλως: με την αγωγή διανομής κοινού πράγματος (actio communi dividundo). Δικαστής: αν η διανομή μπορεί να πραγματοποιηθεί, προχωρεί με διαπλαστική απόφαση σε υλικό διαχωρισμό του κοινού πράγματος σε μερίδες (partes) αντίστοιχες προς την αξία των ιδανικών μερίδων και με επιδίκαση σε καθέναν από τους συγκυρίους. Αλλιώς, επιδικάζει ολόκληρο το κοινό πράγμα σε έναν, υποχρεώνοντάς τον να καταβάλει σε καθέναν από τους συγκυρίους την αξία της μερίδας του, ή να διατάξει την πώληση του κοινού πράγματος σε πλειστηριασμό και διανομή του επλειστηριάσματος, κατ’ αναλογία των μερίδων.