Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Μάθημα 3ο Πρώιμη περίοδος Ιστορία-Εκκλησιαστική Ιστορία-Χρονογραφία

Ιστοριογραφία Γενική Διάκριση Ιστορία Χρονογραφία

Ιστορία-Χρονογραφία Πρώιμη Περίοδος (4ος-6ος αι.) Χρήσιμο εγχειρίδιο Α. Καρπόζηλος, Βυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι, Α΄ (4ος-7ος αι.), Αθήνα 1997

Ιστοριογραφία Πρώιμη Περίοδος (4ος-6ος αι.) Α. Ιστορία Β. Χρονογραφία Εκκλησιαστική Κλασικίζουσα

Εκκλησιαστική Ιστοριογραφία Γραμματειακό είδος της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου στο χώρο της ελληνόφωνης και συρόφωνης χριστιανικής Ανατολής. Ακμάζει στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο (4ος-6ος αιώνας). Επανεμφανίζεται απροσδόκητα τον 14ο αι. Χαρακτηριστικά της εποχής: Εποχή δογματικών αιρέσεων. Διάσπαση στην Εκκλησία. Πολιτικές και κοινωνικές αντιθέσεις. Αντιπαλότητα επαρχιών και διαφόρων εθνοτήτων προς την πρωτεύουσα, το κράτος, την εκκλησιαστική ιεραρχία. Ιστορία της Εκκλησίας από τους πρώτους αποστολικούς αιώνες μέχρι συνήθως τον Μεγάλο Κωνσταντίνο ή μέχρι τη σύγχρονη με τον ιστορικό εποχή. Περιγραφή της οργάνωσης και της διοίκησης της Εκκλησίας, των εκκλησιαστικών ερίδων, των αιρέσεων και της θρησκευτικής πολιτικής των αυτοκρατόρων. Αξιοποίηση εγγράφων και άλλων τεκμηρίων. Παρέμβλητες αφηγήσεις αξιοσημείωτων γεγονότων (πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα, φυσικές καταστροφές).

Εκκλησιαστική Ιστοριογραφία Ιδεολογική αρχή: Ο ρους της ιστορίας δεν καθορίζεται από την τύχη ή τις πράξεις και τα έργα μεγάλων ανδρών, αλλά από τη Θεία Πρόνοια. Οι περισσότεροι εκκλησιαστικοί συγγραφείς ανήκουν στις ανώτερες εκκλησιαστικές τάξεις. Έχουν εντρυφήσει στη φιλοσοφία του Πλάτωνα, των Νεοπλατωνικών και του Ωριγένη. Το ύφος, η γλώσσα και η ιστορική μέθοδος ακολουθούν την παράδοση της κλασικής ιστοριογραφίας. Σημασία στη χρονολόγηση και την τεκμηρίωση των γεγονότων, στην καθαρότητα του λόγου και τη σαφήνεια των νοημάτων.

Εκκλησιαστική Ιστοριογραφία Κύριοι Εκπρόσωποι Ευσέβιος Καισαρείας (4ος αι.). Έργα: Εκκλησιαστική Ιστορία, Βίος Κωνσταντίνου, Πανηγυρικός για την τριακονταετηρίδα του Κωνσταντίνου Σωκράτης σχολαστικός (α΄ μισό 5ου αι.) Σωζομενός (5ος αι.) Ευάγριος σχολαστικός (6ος αι.) Νικηφόρος Καλλίστου Ξανθόπουλος (14ος αι.)

Σωκράτους Σχολαστικού Εκκλησιαστική Ιστορία (έκδ. P. Maraval and P Σωκράτους Σχολαστικού Εκκλησιαστική Ιστορία (έκδ. P. Maraval and P. Périchon, Socrate de Constantinople, Histoire ecclésiastique I, Sources chrétiennes 477, Paris 2004) 1. Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου ἐν ὅλοις δέκα βιβλίοις τὴν ἐκκλησιαστικὴν ἱστορίαν ἐκθέμενος κατέπαυσεν εἰς τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου, ἐν οἷς καὶ ὁ παρὰ τοῦ Διοκλητιανοῦ κατὰ Χριστιανῶν γενόμενος διωγμὸς ἀπεπαύσατο. 2. Γράφων δὲ ὁ αὐτὸς εἰς τὸν βίον Κωνσταντίνου τῶν κατ’ Ἄρειον μερικῶς μνήμην πεποίηται, τῶν ἐπαίνων τοῦ βασιλέως καὶ τῆς πανηγυρικῆς ὑψηγορίας τῶν λόγων μᾶλλον ὡς ἐν ἐγκωμίῳ φροντίσας ἤπερ τοῦ ἀκριβῶς περιλαβεῖν τὰ γενόμενα. 3. Ἡμεῖς δὲ προθέμενοι συγγράψαι τὰ ἐξ ἐκείνου μέχρι τῶν τῇδε περὶ τὰς ἐκκλησίας γενόμενα τῆς ὑποθέσεως τὴν ἀρχὴν ἐξ ὧν ἐκεῖνος ἀπέλιπεν ποιησόμεθα, οὐ φράσεως ὄγκου φροντίζοντες, ἀλλ’ ὅσα ἢ ἐγγράφως εὕρομεν ἢ παρὰ τῶν ἱστορησάντων ἠκούσαμεν διηγούμενοι.

Κλασικίζουσα ιστοριογραφία Ιστορικοί του 4ου και 5ου αι. κυρίως ειδωλολάτρες. Εξιστόρηση πολέμων Ρωμαίων αυτοκρατόρων εναντίον βαρβάρων. Διαίρεση της Αυτοκρατορίας. Πτώση της Ρώμης. Άμεση αντίληψη των γεγονότων, προσωπική συμμετοχή, είτε ως «στρατιωτικοί ιστορικοί» είτε ως διπλωμάτες. Γενικά κρατικοί υπάλληλοι. Άλλοι ουδέτεροι ως προς τα θρησκευτικά ζητήματα, άλλοι γράφουν προπαγανδιστικά, συχνά εναντίον των χριστιανών αυτοκρατόρων. Οι στόχοι τους διατυπώνονται στο Προοίμιο του έργου τους. Συνήθως, όπως ο Θουκυδίδης και ο Πολύβιος, μιλούν για αμεροληψία, αντικειμενικότητα και κριτική διάθεση. Γλώσσα αρχαιοπρεπής

Κλασικίζουσες Ιστορίες Είδος που άνθησε την πρώιμη περίοδο. Από τα περισσότερα έργα γνωρίζουμε μόνο αποσπάσματα π.χ. Ευνάπιος, Ολυμπιόδωρος, Πρίσκος, Μάλχος Ζώσιμος (μέσα 5ου-αρχές 6ου αι.): Τελευταίος ειδωλολάτρης ιστορικός -Αντιχριστιανικό πνεύμα Προκόπιος, ιστοριογράφος του Ιουστινιανού (6ος αι). Έργα: Υπέρ των Πολέμων, Περί κτισμάτων, Ανέκδοτα

ΖΩΣΙΜΟΣ, ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΑ (F. Paschoud, Zosime ΖΩΣΙΜΟΣ, ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΑ (F. Paschoud, Zosime. Histoire nouvelle, Ι, Les Belles Lettres, Paris 1971)   (1.) Περιστάσης δὲ τῆς πάσης εἰς μόνον Κωνσταντῖνον ἀρχῆς, οὐκέτι λοιπὸν τὴν κατὰ φύσιν ἐνοῦσαν αὐτῷ κακοήθειαν ἔκρυπτεν, ἀλλὰ ἐνεδίδου τῷ κατ’ ἐξουσίαν ἅπαντα πράττειν· ἐχρῆτο δὲ ἔτι καὶ τοῖς πατρίοις ἱεροῖς, οὐ τιμῆς ἕνεκα μᾶλλον ἢ χρείας· ᾗ καὶ μάντεσιν ἐπείθετο, πεπειραμένος ὡς ἀληθῆ προεῖπον ἐπὶ πᾶσι τοῖς κατωρθωμένοις αὐτῷ· ἐπεὶ δ’ εἰς τὴν Ῥώμην ἀφίκετο μεστὸς πάσης ἀλαζονείας, ἀφ’ ἑστίας ᾠήθη δεῖν ἄρξασθαι τῆς ἀσεβείας.  

ΖΩΣΙΜΟΣ, συνέχεια (2.)  Κρίσπον γὰρ παῖδα τῆς τοῦ Καίσαρος, ὡς εἴρηταί μοι πρότερον, ἀξιωθέντα τιμῆς, εἰς ὑποψίαν ἐλθόντα τοῦ Φαύστῃ τῇ μητρυιᾷ συνεῖναι, τοῦ τῆς φύσεως θεσμοῦ μηδένα λόγον ποιησάμενος ἀνεῖλεν· τῆς δὲ Κωνσταντίνου μητρὸς Ἑλένης ἐπὶ τῷ τηλικούτῳ πάθει δυσχεραινούσης καὶ ἀσχέτως τὴν ἀναίρεσιν τοῦ νέου φερούσης, παραμυθούμενος ὥσπερ αὐτὴν ὁ Κωνσταντῖνος κακῷ τὸ κακὸν ἰάσατο μείζονι· βαλανεῖον γὰρ ὑπὲρ τὸ μέτρον ἐκπυρωθῆναι κελεύσας καὶ τούτῳ τὴν Φαῦσταν ἐναποθέμενος ἐξήγαγεν νεκρὰν γενομένην.

ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΩΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ (έκδ. G ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΩΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ (έκδ. G. Wirth (post J. Haury), Procopii Caesariensis opera omnia, 1, Teubner, Leipzig 1962) Προκόπιος Καισαρεὺς τοὺς πολέμους ξυνέγραψεν, οὓς Ἰουστινιανὸς ὁ Ῥωμαίων βασιλεὺς πρὸς βαρβάρους διήνεγκε τούς τε ἑῴους καὶ ἑσπερίους, ὥς πη αὐτῶν ἑκάστῳ ξυνηνέχθη γενέσθαι, ὡς μὴ ἔργα ὑπερμεγέθη ὁ μέγας αἰὼν λόγου ἔρημα χειρωσάμενος τῇ τε λήθῃ αὐτὰ καταπρόηται καὶ παντάπασιν ἐξίτηλα θῆται, ὧνπερ τὴν μνήμην αὐτὸς ᾤετο μέγα τι ἔσεσθαι καὶ ξυνοῖσον ἐς τὰ μάλιστα τοῖς τε νῦν οὖσι καὶ τοῖς ἐς τὸ ἔπειτα γενησομένοις, εἴ ποτε καὶ αὖθις ὁ χρόνος ἐς ὁμοίαν τινὰ τοὺς ἀνθρώπους ἀνάγκην διάθοιτο.

Προκόπιος συνέχεια (2.) τοῖς τε γὰρ πολεμησείουσι καὶ ἄλλως ἀγωνιουμένοις ὄνησίν τινα ἐκπορίζεσθαι οἵα τέ ἐστιν ἡ τῆς ἐμφεροῦς ἱστορίας ἐπίδειξις, ἀποκαλύπτουσα μὲν ὅποι ποτὲ τοῖς προγεγενημένοις τὰ τῆς ὁμοίας ἀγωνίας ἐχώρησεν, αἰνισσομένη δὲ ὁποίαν τινὰ τελευτὴν τοῖς γε ὡς ἄριστα (3.) βουλευομένοις τὰ παρόντα, ὡς τὸ εἰκὸς, ἕξει. καί οἱ αὐτῷ ξυνηπίστατο πάντων μάλιστα δυνατὸς ὢν τάδε ξυγγράψαι κατ’ ἄλλο μὲν οὐδὲν, ὅτι δὲ αὐτῷ ξυμβούλῳ ᾑρημένῳ Βελισαρίῳ τῷ στρατηγῷ σχεδόν τι ἅπασι παραγενέσθαι τοῖς πεπραγμένοις ξυνέπεσε.